Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο πρώτος και μοναδικός πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης, πέθανε σε ηλικία 91 ετών, στη Μόσχα.
Ο θάνατός του ανακοινώθηκε το βράδυ της Τρίτης από το Κεντρικό Κλινικό Νοσοκομείο, το οποίο ανέφερε σε ανακοίνωσή του ότι «ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ πέθανε σήμερα το βράδυ μετά από σοβαρή και παρατεταμένη ασθένεια».
Σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων TASS, ο Γκορμπατσόφ είχε νοσηλευτεί στην αρχή της πανδημίας του Κόβιντ-19, κατόπιν αιτήματος των γιατρών του, και έκτοτε βρισκόταν υπό ιατρική παρακολούθηση.
Μια διχαστική φιγούρα, οι υποστηρικτές του του αναγνωρίζουν ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ενώ οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν ότι συνέβαλε στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και σε μια μεγάλη απώλεια για το κύρος και την παγκόσμια επιρροή της Μόσχας.
Περεστρόικα, γκλάσνοστ, ιδιωτικές επιχειρήσεις και προεδρία
Γεννημένος το 1931 σε μια αγροτική οικογένεια στη νότια Ρωσία, στην εφηβεία του ο Γκορμπατσόφ χειριζόταν θεριζοαλωνιστικές μηχανές σε κολεκτίβες. Η κομματική του σταδιοδρομία ξεκίνησε νωρίς στα φοιτητικά του χρόνια, όταν σπούδασε νομικά στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας. Η άνοδός του στην ιεραρχία ήταν σχετικά γρήγορη και το 1985 έγινε γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που τον καθιστά τον υψηλότερο αξιωματούχο στην ΕΣΣΔ.
Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, πρόεδρος της ΕΣΣΔ (Μάρτιος 1990-Δεκέμβριος 1991) © Sputnik © Sputnik
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Γκορμπατσόφ είχε ως στόχο να αναζωογονήσει την καθημαγμένη σοβιετική οικονομία, η οποία ήταν γεμάτη αναποτελεσματικότητα, υπερβολικές αμυντικές δαπάνες και υφέρπουσα διαφθορά. Ζήτησε επείγουσα αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό, αλλά σύντομα επέκτεινε τη μεταρρύθμισή του στην πολιτική και κοινωνική δομή ολόκληρου του έθνους.
Η πολιτική της «περεστρόικα» ανακοινώθηκε το 1986 ως μια προσπάθεια αναδιοργάνωσης της οικονομίας. Περισσότερο πολιτικό κίνημα, η «αναδιάρθρωση» είχε ως στόχο να δώσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία στα υπουργεία και τις μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις. Εισήγαγε επίσης ορισμένες μεταρρυθμίσεις τύπου ελεύθερης αγοράς. Το 1988, ο Γκορμπατσόφ επέτρεψε την ίδρυση ιδιωτικών επιχειρήσεων στη χώρα για πρώτη φορά μετά τη «Νέα Οικονομική Πολιτική» του Βλαντιμίρ Λένιν τη δεκαετία του 1920.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ (δεξιά) με τη σύζυγό του, Ράισα, υποδέχονται τη Βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ (κέντρο) κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής της στην ΕΣΣΔ. © Yuryi Abramochkin © Sputnik
Μια άλλη πολιτική που διακηρύχθηκε ήταν η «γκλάσνοστ». Στόχος του Γκορμπατσόφ ήταν να φέρει διαφάνεια στην κοινωνία, να χαλαρώσει τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος στα μέσα ενημέρωσης και να απελευθερώσει τους πολιτικούς κρατούμενους. Αυτή ήταν μια ριζική αλλαγή, καθώς ο έλεγχος του δημόσιου λόγου αποτελούσε προηγουμένως ουσιαστικό μέρος του σοβιετικού καθεστώτος.
Ο Γκορμπατσόφ πρότεινε επίσης μια συνταγματική αλλαγή για τη μετάβαση σε ένα προεδρικό σύστημα και δημιούργησε ένα νέο πολιτικό σώμα που ονομάστηκε Κογκρέσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων. Τα 2.250 μέλη του εκλέχθηκαν στις πρώτες ημι-ανταγωνιστικές βουλευτικές εκλογές της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 15 Μαρτίου 1990, μετά από ψηφοφορία στο Κογκρέσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε πρόεδρος της ΕΣΣΔ.
Σοβιετική αποχώρηση από το Αφγανιστάν, τέλος του Ψυχρού Πολέμου
Η εξωτερική πολιτική του Γκορμπατσόφ, γνωστή και ως «νέα σκέψη», σηματοδότησε μια περίοδο σημαντικής βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δυτικών χωρών, αντικαθιστώντας την εποχή των εχθροπραξιών του Ψυχρού Πολέμου.
Στρατιώτες των Λαϊκών Ενόπλων Δυνάμεων της DRA χαιρετούν τα σοβιετικά στρατεύματα που εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν 10/01/1986 © Alexandr Graschenkov © Sputnik
Το 1986, ανακοίνωσε σχέδια για την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, αλλά χρειάστηκαν άλλα τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί η αποχώρηση.
Ο σοβιετοαφγανικός πόλεμος αποτέλεσε σημαντικό σημείο κριτικής για τη Δύση. Επίσης, κόστισε στη Σοβιετική Ένωση τουλάχιστον 15.000 απώλειες, επιβάρυνε επιπλέον την ήδη τρικυμιώδη γραφειοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία και γέμισε τη χώρα με βετεράνους που υπέφεραν από διαταραχές του πολεμικού στρες.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν μετά τη σοβιετοαμερικανική σύνοδο κορυφής © Yuryi Abramochkin © Sputnik
Η επαναπροσέγγιση με τη Δύση άνοιξε το δρόμο για την υπογραφή πολλών σημαντικών συνθηκών αφοπλισμού. Η Μόσχα και η Ουάσιγκτον συμφώνησαν να αποσυναρμολογήσουν τους συμβατικούς και πυρηνικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς – τα ακριβή όπλα που θα μπορούσαν να βάλουν σε πειρασμό τον στρατό να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα σε περιορισμένη κλίμακα, αλλά και πάλι να προκαλέσουν παγκόσμιο αμοιβαίο αφανισμό. Υπό τον Γκορμπατσόφ, η Μόσχα σταμάτησε μονομερώς όλες τις πυρηνικές δοκιμές.
Οι σχέσεις της Μόσχας με τις χώρες του ανατολικού μπλοκ υπέστησαν επίσης ριζική αλλαγή. Νωρίτερα, τα σοβιετικά στρατεύματα χρησίμευαν πάντα ως το τελικό επιχείρημα, σε περίπτωση που κάποια από τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας της εποχής του Ψυχρού Πολέμου προσπαθούσε να αλλάξει την υποταγή της. Αλλά η φιλελευθεροποίηση του Γκορμπατσόφ περιελάμβανε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης για τα έθνη αυτά. Αυτό ονομάστηκε χαριτολογώντας «δόγμα Σινάτρα» από τον τραγουδιστή Φρανκ Σινάτρα, παραπέμποντας στο τραγούδι του, «My Way», καθώς οι χώρες είχαν τη δυνατότητα να καθορίζουν τις δικές τους εσωτερικές πολιτικές. Μια σειρά επαναστάσεων το 1989 εκδίωξαν τα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά καθεστώτα και το 1990 η Δυτική και η Ανατολική Γερμανία επανενώθηκαν ως μία χώρα.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μιλάει στο 28ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης τον Ιούλιο του 1990 © Sergey Guneev © Sputnik
Για τις προσπάθειές του να αμβλύνει τις διεθνείς εντάσεις, ο Γκορμπατσόφ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1990.
Σε ανακοίνωση που συνόδευε την απονομή, η Επιτροπή Νόμπελ ανέφερε ότι ο πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης διαδραμάτισε «ηγετικό ρόλο» στη διεθνή ειρηνευτική διαδικασία.
Πτώση του Τείχους του Βερολίνου
Ο Γκορμπατσόφ είναι επίσης γνωστός για το γεγονός ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το σύμβολο της διαιρεμένης Ευρώπης και του διαιρεμένου κόσμου την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Μετά την πτώση του ναζιστικού καθεστώτος ως αποτέλεσμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία είχε γίνει δύο ξεχωριστές χώρες μέχρι το 1949. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (ή Δυτική Γερμανία) διοικούνταν από τους Δυτικούς Συμμάχους, ενώ η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) ελεγχόταν από τη Σοβιετική Ένωση. Το Βερολίνο βρισκόταν μέσα στην Ανατολική Γερμανία, αλλά το μοιράζονταν τόσο η Δυτική όσο και η Ανατολική Γερμανία, με το Τείχος του Βερολίνου να χωρίζει τα εδάφη των δύο κρατών.
Κάτοικοι της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας σπάνε το τείχος του Βερολίνου για αναμνηστικά. © Boris Babanov © Sputnik
Χτισμένο το 1961, το τείχος χώρισε οικογένειες και αγαπημένα πρόσωπα για 28 χρόνια. Τελικά ανατράπηκε τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1989. Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στη Δυτική Γερμανία νωρίτερα το 1989, ο Σοβιετικός ηγέτης δήλωσε ότι κάθε έθνος μπορεί να «επιλέξει ελεύθερα το δικό του πολιτικό και κοινωνικό σύστημα» και ότι η Μόσχα θα «σέβεται το δικαίωμα όλων των λαών στην αυτοδιάθεση».
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου σηματοδότησε την αυγή μιας νέας εποχής -το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και του διπολικού κόσμου- και άνοιξε το δρόμο για την επανένωση της Γερμανίας το 1990.
Κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης
Ο μερικός εκδημοκρατισμός της σοβιετικής κοινωνίας υπό τον Γκορμπατσόφ οδήγησε σε έξαρση των εθνικιστικών και αντιρωσικών αισθημάτων στις περισσότερες από τις 15 σοβιετικές δημοκρατίες. Αλλά αυτή η προσπάθεια για ανεξαρτησία δεν ήταν πάντα ειρηνική. Σε αρκετές περιπτώσεις, η Μόσχα διέταξε τη χρήση βίας εναντίον βίαιων ταραχών, καθώς η εθνικιστική πορεία σε ορισμένες περιοχές θεωρήθηκε ικανή να γεννήσει πολύ μεγαλύτερη βία στο μέλλον, εάν η κυβέρνηση δεν ενεργούσε. Ωστόσο, η χρήση βίας προκαλούσε μόνο μεγαλύτερες διαμαρτυρίες.
Ο σοβιετικός πρόεδρος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ (κέντρο) και ο πρόεδρος του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ κατά τη διάρκεια της επίσκεψης εργασίας του Γκορμπατσόφ στο Καζακστάν.© Boris Babanov © Sputnik
Οι παγωμένες συγκρούσεις σε εθνοτικούς θύλακες σε όλη τη χώρα, όπως το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και το Υπερδνειστερίου, καθώς και ο πόλεμος του 2008 στη Νότια Οσετία, είναι η κληρονομιά αυτών των γεγονότων.
Εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συντάξει μια νέα συνθήκη ένωσης. Ωστόσο, μια ομάδα σκληροπυρηνικών ανώτατων σοβιετικών αξιωματούχων, που αυτοαποκαλούνταν Κρατική Επιτροπή για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, επιχείρησε να οργανώσει πραξικόπημα και να απομακρύνει τον Γκορμπατσόφ από την εξουσία για να αποτρέψει την υπογραφή της νέας συνθήκης ένωσης.
Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τότε υποψήφιος προς τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης 12 Ιανουαρίου 1979 © Vladimir Akimov © Sputnik
Το πραξικόπημα απέτυχε, αλλά ώθησε τον Γκορμπατσόφ να διαλύσει την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και να παραιτηθεί από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του κόμματος, καθώς και να διαλύσει όλα τα κομματικά τμήματα εντός των κυβερνητικών δομών, τερματίζοντας έτσι ουσιαστικά την κομμουνιστική κυριαρχία στην ΕΣΣΔ και εξαλείφοντας την κύρια ενοποιητική πολιτική της δύναμη.
Η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε με δραματική ταχύτητα κατά το τελευταίο μέρος του 1991, καθώς η μία σοβιετική δημοκρατία μετά την άλλη κήρυττε την ανεξαρτησία της. Τον Δεκέμβριο του 1991, οι πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας συναντήθηκαν κοντά στην πόλη Μπρεστ της Λευκορωσίας και υπέγραψαν τις Συμφωνίες της Μπελαβέζας, οι οποίες κήρυξαν επίσημα την ουσιαστική διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και ίδρυσαν στη θέση της την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ).
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, δεξιά, και ο πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ Ανατόλι Λουκιανόφ παρευρίσκονται στο συνέδριο των λαϊκών αντιπροσώπων της ΕΣΣΔ στη Μόσχα στις 20 Δεκεμβρίου 1990 © Vladimir Vyatkin © Sputnik
Ο Γκορμπατσόφ αρχικά κατήγγειλε την κίνηση αυτή ως παράνομη, αλλά αργότερα τον ίδιο μήνα την αναγνώρισε και ανακοίνωσε την παραίτησή του από την προεδρία.
Αντιπαράθεση, μετασοβιετικές συνεισφορές
Οι πολιτικές του Γκορμπατσόφ τον έκαναν δημοφιλή στη Δύση, αλλά στη χώρα του παραμένει μέχρι σήμερα μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Πολλοί τον επαινούν για τις πρωτοβουλίες του για τον αφοπλισμό, την ενοποίηση της Γερμανίας, την υποκίνηση της πτώσης του Σιδηρού Παραπετάσματος και τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, καθώς και για την παραχώρηση στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης του δικαιώματος αυτοδιάθεσης.
Ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν, ο Ουκρανός πρόεδρος Λεονίντ Κράβτσουκ και ο Στάνισλαβ Σούσκεβιτς, πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ της Λευκορωσίας, υπογράφουν τη Συμφωνία για την ίδρυση της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών κατά τη διάρκεια της τριμερούς συνόδου κορυφής τους στην Μπελοβέζσκαγια Πούστσα 12/08/1991 © Yuriy Ivanov © Sputnik
Ωστόσο, ο πρώην σοβιετικός ηγέτης αντιμετώπισε επίσης σημαντικές επικρίσεις, κυρίως στο εσωτερικό της χώρας του, από εκείνους που πιστεύουν ότι οι πολιτικές του αποδυνάμωσαν τη Σοβιετική Ένωση και τη διάδοχό της, τη Ρωσία, και αποτέλεσαν τη βασική αιτία της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.
Ορισμένοι επικριτές λένε ιδιαίτερα ότι, προχωρώντας με τις πρωτοβουλίες του για τον αφοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων των μονομερών, υπονόμευσε τη στρατιωτική και βιομηχανική ισχύ της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ άλλοι τον κατηγορούν ότι απέτυχε να εμποδίσει το ΝΑΤΟ να επεκταθεί ανατολικότερα και να φτάσει τελικά στα σύνορα της Ρωσίας.
Μετά την παραίτησή του, ο Γκορμπατσόφ δημιούργησε το Διεθνές Μη Κυβερνητικό Ίδρυμα Κοινωνικοοικονομικών και Πολιτικών Μελετών (The Gorbachev Foundation), το οποίο είναι τόσο ένα ερευνητικό κέντρο και μια πλατφόρμα συζητήσεων, όσο και μια ΜΚΟ που επιβλέπει ανθρωπιστικά φιλανθρωπικά έργα.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το 2015 © Sputnik
Το 1993, με πρωτοβουλία των εκπροσώπων 108 χωρών, ο Γκορμπατσόφ ίδρυσε τον Διεθνή Πράσινο Σταυρό, μια μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση, η οποία σήμερα έχει γραφεία σε 23 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Το 1999, έγινε επίσης ένας από τους εμπνευστές της Συνόδου Κορυφής των Νομπελίστας Ειρήνης, η οποία συνέρχεται κάθε χρόνο για να συζητήσει τις παγκόσμιες απειλές, όπως η βία και οι πόλεμοι, η φτώχεια, οι καταστάσεις κρίσης στην παγκόσμια οικονομία και το περιβάλλον, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Γκορμπατσόφ.
Μεταξύ 2001 και 2009, ο Γκορμπατσόφ ήταν επίσης συμπρόεδρος του Διαλόγου της Αγίας Πετρούπολης, ενός ετήσιου ρωσο-γερμανικού φόρουμ που πραγματοποιείται εναλλάξ και στις δύο χώρες και στο οποίο συμμετέχουν πολιτικοί, επιχειρηματίες και νέοι.
Ο πρώην σοβιετικός ηγέτης είχε επίσης επισκεφθεί περίπου 50 χώρες από το 1992 και του είχαν απονεμηθεί περισσότερα από 300 βραβεία, διπλώματα, τιμητικά πιστοποιητικά και τιμητικές διακρίσεις, σύμφωνα με το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ.
Ο Γκορμπατσόφ έγραψε επίσης δεκάδες βιβλία, τα οποία έχουν εκδοθεί σε 10 γλώσσες.
«Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα για να συνδυάσω την ηθική και την υπευθυνότητα στους ανθρώπους. Για μένα είναι θέμα αρχής. Ήταν καιρός να μπει ένα τέλος στις άγριες ορέξεις των ηγετών και στην αυταρχικότητά τους. Υπήρχαν μερικά πράγματα που δεν πέτυχα, αλλά δεν νομίζω ότι έκανα λάθος στην προσέγγισή μου», έγραψε στο πολιτικό άρθρο της πίστης του, που δημοσιεύθηκε από το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ.
Μετάφραση από το πρωτότυπο: Καταχανάς (Γ. Μεταξάς)
RT news
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου