Σύμφωνα με το δημοσίευμα της 12ης Αυγούστου 2008 της εφημερίδας «Radikal», τα γεγονότα, που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955, εναντίον των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από τη διοίκηση ανορθοδόξου πολέμου (Özel Harp), που αποτελούσε τον μηχανισμό που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ (επιχείρηση «Stay–Behind»), για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου.
Στις 6 Σεπτεμβρίου 1955 και ώρα 13:00 μεταδόθηκε από το κρατικό τουρκικό ραδιόφωνο η είδηση της «βομβιστικής» επίθεσης κατά της οικίας του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας πραγματοποιήθηκε διαδήλωση διαμαρτυρίας στην πλατεία «Ταξίμ» μετά από το κάλεσμα διάφορων φοιτητικών οργανώσεων και του συλλόγου «Η Κύπρος είναι Τουρκική!». Κάποιες ομάδες αποσπάσθηκαν από αυτή τη διαδήλωση και άρχισαν να πετάνε τις πρώτες πέτρες στις βιτρίνες καταστημάτων των Ρωμιών. Μέσα σε λίγη ώρα ανθρώπινες μάζες εξοπλισμένες ανάλογα με διάφορα αντικείμενα και συσκευές κατέλαβαν περιοχές γύρω από την πλατεία «Ταξίμ», κυρίως σε γειτονιές που έμεναν και δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά οι Ρωμιοί.
Οι πράξεις καταστροφής έγιναν από οργανωμένες ομάδες αποτελούμενες από 20-30 άτομα και χωρίζονταν σε υποκινητές επικεφαλής και καταστροφείς. Οι υποκινητές ήταν στην πλειοψηφία τους εξοπλισμένοι με τουρκικές σημαίες, αδριάντες, πορτραίτα του Κεμάλ Ατατούρκ και του Τζελάλ Μπαγιάρ[1]. Για να ξεσηκώσουν το λαό οι διαδηλωτές εργαλειοποίησαν το Κυπριακό και υποδαύλισαν τη διαδεδομένη μεταξύ του πληθυσμού αποστροφή ενάντια στους Ρωμιούς.
Καθήκον των επικεφαλής των ομάδων ήταν να εντοπίσουν τους στόχους που έπρεπε να προσβάλουν και να καταστρέψουν. Μια ομάδα κρατούσε τις λίστες με τις διευθύνσεις των ελληνικών σπιτιών και καταστημάτων, που τις είχαν πάρει τις προηγούμενες ημέρες από τους υπαλλήλους των Δήμων της Κωνσταντινούπολης, για να ξέρει η ομάδα των εκτελεστών πού έπρεπε να «χτυπήσει». Μια δεύτερη ομάδα «μάρκαρε» με κόκκινη μπογιά τα παραπάνω σπίτια και καταστήματα και τέλος μια τρίτη ομάδα, των εκτελεστών, που ήταν εξοπλισμένοι με πέτρες, λοστούς και σανίδες, συνήθως και φτυάρια, πριόνια, συσκευές οξυγονοκόλλησης, κατέστρεφαν άμεσα τα σπίτια και τα καταστήματα των Ρωμιών, που ήταν μαρκαρισμένα.
Σε ότι αφορά τις δυνάμεις ασφαλείας, οι αστυνομικοί όχι μόνο έδειξαν ανοχή κατά τη φάση της εθνικιστικής διαδήλωσης στην πλατεία «Ταξίμ», αλλά παρέμειναν και απαθείς, όταν η δημόσια τάξη είχε προφανώς διαταραχθεί και γίνονταν πράξεις βίας κατά των Ρωμιών. Αυτή η συμπεριφορά έδειξε ότι οι δυνάμεις ασφαλείας τηρούσαν μια απαθή στάση, είτε όταν βρίσκονταν αντιμέτωπες με μεγάλο αριθμό ατόμων, είτε και με μικρό. Ακόμα και οι αστυνομικοί, που έτρεφαν φιλικά αισθήματα στους Ρωμιούς και διατηρούσαν άριστες σχέσεις μαζί τους, δεν επενέβησαν κατά τη διάρκεια των βιαιοπραγιών. Κάποιοι από αυτούς έλεγαν ότι στην παρουσα κατάσταση δεν λειτουργούν ως αστυνομικοί αλλά ως Τούρκοι πατριώτες. Τα μόνα κτήρια των Ρωμιών που προστατεύτηκαν από τις αστυνομικές αρχές και με ισχυρές δυνάμεις ήταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Ελληνικό Προξενείο της Κωνσταντινούπολης, καθώς και το υπό ελληνική διεύθυνση πολυτελές ξενοδοχείο «Χίλτον».
Ένας αριθμός Τούρκων πολιτών προσπάθησαν να προστατέψουν τους διωκόμενους Ρωμιούς. Άλλοι από αυτούς φιλοξένησαν στο σπίτι τους Αρμένιους και Έλληνες, όταν προέκυψαν οι φήμες για επικείμενες επιθέσεις, ενώ κάποιοι άλλοι στήθηκαν με μια Τουρκική σημαία μπροστά σε καταστήματα ή σπίτια Ρωμιών, ισχυριζόμενοι ότι αυτά ανήκουν σε τούρκους ιδιοκτήτες. Άλλοι πάλι παρείχαν στα θύματα του πογκρόμ και χρηματική βοήθεια. Οι παραπάνω Τούρκοι πολίτες, είχαν διαπροσωπική σχέση και ήταν και συνάδελφοι με τους Ρωμιούς. Το θέμα ήταν όμως ότι η πλειοψηφία των Τούρκων πολιτών ήταν με τους επιτιθέμενους και όπως τονίζει ένας Έλληνας σε μια συνέντευξη, υπήρχαν «και καλοί και κακοί γείτονες». Ίδια επεισόδια σημειώθηκαν ταυτόχρονα και στη Σμύρνη, με αποκορύφωμα το κάψιμο του ελληνικού περιπτέρου και της ελληνικής σημαίας, που είχε υψωθεί στην πλατεία «Κονάκ», στα πλαίσια της Διεθνούς Εμπορικής Έκθεσης της Σμύρνης, που διεξαγόταν εκείνη την περίοδο.
Η αντίδραση της τουρκικής κυβέρνησης ήταν να κηρύξει στρατιωτικό νόμο στην Κωνσταντινούπολη, μόλις ενημερώθηκε για τα γεγονότα. Αμέσως διέταξε τους στρατιωτικούς διοικητές να αποκαταστήσουν την τάξη και την ησυχία αν χρειαστεί και με τη χρήση όπλων. Τα στρατεύματα που χρησιμοποιήθηκαν τις τελευταίες ώρες της 6ης Σεπτεμβρίου κατάφεραν να θέσουν υπό έλεγχο τις βιαιοπραγίες και το απόγευμα της 7ης Σεπτεμβρίου η αστυνομία διέλυσε και τις τελευταίες εστίες των καταστροφικών ομάδων. Ο πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές δήλωσε ότι ολόκληρος ο τουρκικός λαός είχε εκπλαγεί από τα επεισόδια, και τα επέδωσε ως έργο κομμουνιστών. Τα επεισόδια οφείλονταν, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, στην έξαρση του πατριωτισμού, που είχε προκαλέσει η κρίση στο Κυπριακό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία. Ο δε αρχηγός του CHP, του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Ισμέτ Ινονού είχε εκφράσει ήδη νωρίτερα τη λύπη του για τα γεγονότα με διάφορες δηλώσεις στον Τυπο. Τέλος πολλές λεπτομέρειες για τα «Σεπτεμβριανά» ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του ανατραπέντος από τους στρατιωτικούς, πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, ο οποίος τελικά δεν γλύτωσε την αγχόνη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΓΚΙΟΥΒΕΝ, Ντιλέκ. Εθνικισμός, κοινωνικές μεταβολές και μειονότητες: Τα επεισόδια εναντίον των μη Μουσουλμάνων της Τουρκίας (6/7 Σεπτεμβρίου 1955). Μετφ: Αυγερινού Σοφία. Εκδόσεις, Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ. Αθήνα, 2009.
ΟΥΖΟΥΝΟΓΛΟΥ, Νικόλαος. Άρθρο: Το φάντασμα του ’55 στοιχειώνει ακόμα την Τουρκία. Εφημερίδα, Επενδυτής. 6 Σεπτεμβρίου 2008.
ΜΑΖΗΣ, Ιωάννης. Άρθρο: Ο Βρετανικός παράγοντας, ο Κυπριακός Αγών και τα Σεπτεμβριανά του 1955. στο σύγγραμμα του ΜΑΖΗ, Ιωάννη, «Γεωπολιτικά Ζητήματα στην Ευρυτέρα Μέση Ανατολή και την Μεσόγειο- Τόμος 1». Εκδόσεις, Λειμών. Αθηνα, 2017. σ.σ 157 – 168.
Άρθρο: Τα Σεπτεμβριανά (1955). https://www.sansimera.gr/articles/169 ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2022
Παραπομπή
[1] Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τουρκίας 1950 – 1955.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου