(Πρόλογος ἀπό τά Δημοτικά Ἄσματα τοῦ Σπυρίδωνος Ζαμπελίου)
Ἡ πληκτικωτέρα σκηνὴ ἐξ ὅσων τὰ χρονικὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλλάδος μνημονεύουσιν, ἔλαβε χώραν ἐντὸς τοῦ τεμένους τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὀλίγας ὥρας πρὶν ἢ τὸ γένος τῶν Γραικῶν παραδοθῇ εἰς τὸ τετρακοσιετὲς μαρτύριον.
Ὁ βασιλεὺς δυσελπιστῶν ἤδη περὶ σωτηρίας, ὅμως ἀποφασισμένος νὰ κυρώσῃ μὲ τὸ ἴδιόν του αἷμα τὴν μέλλουσαν τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἐξαγόρασιν, ἀφοῦ περιῆλθε τὰς ἐπάλξεις καὶ τὰ φρούρια καὶ ἐβεβαιώθη ὅτι πάντα εἶχον ἐν τάξει, εἰσέρχεται εἰς τὴν ἐκκλησίαν συνοδευόμενος ἀπὸ πολλοὺς στρατηγοὺς, καὶ ἱερεῖς, καὶ ἀναρίθμητον πλῆθος λαοῦ, φωνάζοντος τὸ «Κύριε ἐλέησον!»
Ἦτον ὄρθρος τῆς Κυριακῆς 27 Μαΐου 1453, ἡ ἀποφρὰς ἡμέρα τῶν Ἁγίων Πάντων.
Ὁ ἦχος τῶν κλαυθμῶν, ἡ βοὴ τῶν γυναικείων γογγυσμῶν, καὶ αἱ φωναὶ τῶν παίδων κατεσκέπαζον τὰς δεήσεις τῶν διακόνων, οἵτινες ἐνώπιον τῆς ὡραίας Πύλης ἱστάμενοι τὴν τελευταῖαν ἥδη ἀνέπεμπον ἰκεσίαν ἐν τῇ μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ ὑπέρ τοῦ καθυποτάξαι ὑπό τούς πόδας τῶν Ὀρθοδόξων πάντα ἐχθρόν καί πολέμιον.
Σύνολος ἡ κύκλῳ σκηνὴ ἐνέπνεε λύπην, πένθος, μελαγχολίαν, αἱ καρδίαι πάντων ἦσαν καταπεπιεσμέναι, ὡσανεὶ ἐτελεῖτο ἡ νεκρώσιμος κηδεία ὁλοκλήρου γενεᾶς.
Ἡ ἐθιμοταξία ἐξέλιπε· αἱ κοινωνικαί ἀνισότητες διεσκεδάσθησαν· οἱ δημόται συγκεχυμένως ποιοῦσι μετανοίας μετὰ τῶν πατρικίων· οἱ πένητες μετὰ τῶν ἀρχόντων, καί, ὡς ἐπὶ τὸ χεῖλος τοῦ κοινοῦ τάφου, πολῖται μετὰ πολιτῶν ἀδιακρίτως συμπεριπτύσσονται. Καὶ αὐτὸς ὁ πάνσεπτος Ναὸς, τὸ σύμβολον τῆς πάλαι ποτὲ κραταιᾶς ᾿Ορθοδοξίας, ἡ κατοικία τῶν αἰώνων, τοῦ Χριστιανισμοῦ τὸ καύχημα νῦν γεγυμνωμένος παντὸς πολυτίμου κοσμήματος, καὶ ἀπεκδεδυμένος αὐτῶν ἔτι τῶν πρὸς τὴν μυσταγωγίαν ἀναγκαίων σκευῶν, ἀφώτιστος, ἀκαλώπιστος, εὐτελισμένος, εἰκονίζει πιστῶς τὴν ταλαίπωρον Ἑλλάδα κατὰ τὸ δούλειον ἐκεῖνο στάδιον, ἐν ὧ μετὰ παρέλευσιν ὀλίγων ὡρῶν γεγραμμένον ἦτο νὰ εἰσέλθῃ.
Ὅσῳ πλέον ἡ λειτουργία προχωρεῖ καὶ προσεγγίζει τὴν ἀπόλυσιν, τόσῳ μᾶλλον αὐξάνει ἡ βοὴ τοῦ κλαυθμοῦ, καὶ ὁ κοπετὸς τοῦ λαοῦ διπλασιάζεται. Ἐφαίνετο, ὅτι ἡ ζωὴ πάντων τῶν περιεστώτων ἦτο περιορισμένη μόνον ἐντὸς τῆς διαρκεῖας ἐκείνης τῆς Εὐχαριστίας, καὶ ὅτι ἑκάστη συλλαβή τῶν εὐχῶν ἐκείνων, πίπτουσα ἀπὸ τοῦ στόματος τῶν ἱερέων, ἦτο νέον βῆμα πρὸς τὴν προκειμένην ἄβυσσον.
Τονιζομένου τοῦ Κοινωνικοῦ, αἰφνιδίως σχίζονται αἱ ὄχλοι, οἱ σωματοφύλακες ἀναμερίζωνται, ὁ δὲ Κωνσταντῖνος περιβεβλημένος τά βασιλικά μέν, ἀλλά, φεῦ! πενιχρά καὶ τετριμμένα ἱμάτιά του, προβαίνει πρὸς τὸ ἅγιον βῆμα, ἀσκεπής, κατηφὴς, μετὰ τῶν ὀφθαλμῶν δεδακρυσμένων.
Οἱ στεναγμοὶ καταπαύονται, ὁ θόρυβος σιγάζει καθ᾽ ὅλον ἐκεῖνον τὸν ἀπέραντον Ναὸν δὲν ἀκούεται πάρεξ ἡ φωνὴ τοῦ λειτουργοῦ, τοῦ προσκαλοῦντος τοὺς Χριστιανούς, ἵνα μετὰ πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθωσιν.
Ὁ Αὐτοκράτωρ νοερῶς ἐπὶ πολλὴν ὥραν προσεύχεται, Κύριος οἶδε τίνα λυτήριον καὶ πατριωτικὴν προσευχήν προσπίπτει τρὶς ἐνώπιον τῆς εἰκόνος τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ καὶ τῆς Θεομήτορος ἀναχαιτίζων δι᾽ ἑνὸς σπασμωδικοῦ κινήματος τοῦ στόματος καὶ τῶν παρειῶν τούς λυγμοὺς, οἵτινες ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν ταραχωδῶς ἀναβαίνονσιν ἀπὸ τῆς καρδίας του, εἶτα δὲ στραφεὶς πρὸς τὸν λαόν, ἀναβοᾷ γεγωνυΐᾳ τῇ φωνῇ:
«Χριστιανοί, συγχωρήσατε τὰς ἁμαρτίας μου καὶ ὁ Θεὸς ἄς συγχωρήσῃ τὰς ἰδικάς σας! »
Παραλαμβάνων δέ, ὡς ἔθος, παρὰ τῶν χειρῶν τοῦ ᾽Αρχιερέως τὰ ἄχραντα μυστήρια, μεταλαμβάνει αὐτῶν.
«Ἔσο συγχωρημένος!»
Καὶ τῷ ὄντι ἐσυγχωρήθησαν αἱ ἁμαρτίαι τῆς μεσαιωνικῆς μοναρχίας. Ἀπὸ τοῦ νῦν κυοφυρεῖται εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς Ἑλλάδας νέα βασιλεία, τῆς Ἀναγεννήσεως
Μετὰ ταῦτα ὁ ἁγνισμένος, καὶ ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἀγόμενος τοῦ μεσαίωνος ἔσχατος βασιλεύς, ἀποτεινόμενος πρὸς τοὺς παρευρισκομένους, παραινεῖ αὐτοὺς νὰ συγκοινωνήσωσιν ἀδελφικῶς καὶ ἔπειτα νὰ ἐνθυμηθῶσιν, « ὅτι ἤγγικεν ἡ ὥρα, ὅτε μέλλουσι ν' ἀγωνισθῶσιν τὸν ὑπὲρ πάντων ἀγῶνα, καὶ ὅτι ἐὰν δὲν εἶναι παρὰ Θεοῦ ὡρισμένοι νὰ σώσωσι διὰ θυσίας τὴν ἀγαπητὴν πατρίδα, τοὐλάχιστον ὀφείλουσι νὰ καταλείψωσιν εἰς τοὺς ἀπογόνους μνήμην ἀνδρείας καὶ ἀρετῆς τοιαύτην, οἷα εἶναι ἀναγκαία, ὅπως οὗτοι διαφυλάξωσιν ἐν τῇ ἐνδεχομένῃ δουλείᾳ τὴν πίστιν τῶν πατέρων καὶ τὸν σεβασμὸν πρὸς τὸ παρελθὸν»
Εἰς τούτους τοὺς λόγους τοὺς λυπηροὺς, οἵτινες μυριάκις ἀπὸ στόματος εἰς στόμα ἐπαναλαμβανόμενοι ἀντηχοῦσιν εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν, ὡς ἡ τῆς Πατρίδος καὶ τῆς Πίστεως τελευταία διαθήκη, μετὰ πλείονος ἢ πρότερον ὁρμῆς, ἐκρυγνύονται οἱ κλαυθμοὶ καὶ οἱ ὀδυρμοὶ τῶν προσερχομένων εἰς τὴν μετάληψιν. Ἡ φωνὴ τῶν αἰτούντων συγχώρησιν δὲν ἀκούεται πλέον. «᾿Εν δὲ τῇ ὥρᾳ, λέγει ὁ Φραντζῆς συνοπτικῶς, τίς διηγήσεται τοὺς τότε κλαυθμοὺς καὶ θρήνους; ᾽Εὰν ἀπὸ ξύλου ἄνθρωπος ἢ πέτρας ἦν, οὐκ ἠδύνατο μὴ θρηνῆσαι».
Ὁ ἦχος τῆς σάλπιγγος διακόπτει τὴν τραγικὴν σκηνήν. Αἱ μητέρες ἀποχαιρετῶσι τὰ τέκνα των· αἱ γυναῖκες ρίπτονται εἰς τὰς ἀγκάλας τῶν συζύγων· οἱ τελευταῖοι ἀσπασμοὶ συγχέονται μὲ τὸν κρότον· τῶν σπαθίων καὶ τῶν ἀσπίδων.
Ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐκοινώνησαν ἅπαντες ἐν μιᾷ καὶ τῇ αὐτῇ κοινωνίᾳ πίστεως, ἀγάπης καὶ ἐλπίδος ἅπαντες ὤμοσαν ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν ὅρκον καὶ βασιλεύς, καὶ ἀριστοκρατία, καὶ λαός, καὶ ἱερατεῖον.
Διότι ἄλλο τις δὲν ἤκουον εἰ μὴ φωνὰς περὶ ἀμοιβαίας συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτημάτων καὶ φρικτοὺς ὅρκους σταθερότητος εἰς τὰ τῆς ἐθνικῆς πίστεως δόγματα, τυχούσης αἰχμαλωσίας. « Συγχώρησόν με ἀδελφέ !» εἷς ἐφώναζεν ὧδε καὶ πάλιν «Ὁ Θεὸς ἂς σὲ συγχωρήσῃ ἀπεκρίναντο ἕτεροι. Ἡ ἀμοιβαία ἄφεσις τῶν πλημμελημάτων παρεξετάθη σχεδὸν μέχρις αὐγῆς. Ἤθελεν ὁ μεσαίων, φαίνεται, ν' ἀποθάνῃ συγκεχωρημένος ἐν τῷ ναυαγίῳ του.
Ἴσως οὐδαμοῦ τῆς Χριστιανικῆς ἱστορίας εὑρίσκεται παράδειγμα παρομοίας πνευματικῆς ἑνώσεως καὶ ὁμονοίας.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΖΑΜΠΕΛΙΟΣ- Υἱός τοῦ Ἰ. Ζαμπελίου συνέγραψεν ἰδίᾳ ἱστορικά πονήματα ἀναφερόμενα εἰς τὴν Βυζαντινὴν Ἐποχὴν καὶ εἰς τὴν ἐνετοκρατίαν ἐν Ἑλλάδι· τοιαῦτα εἶναι αἱ Βυζαντναὶ Μελέται, τὰ Ἱστορικὰ Σκηνογραφήματα, οἱ Κρητικοὶ γάμοι, μυθιστόρημα μεμιγμένον μετ᾽ ἀληθοῦς ἱστορίας. Ἐξέδωκεν συλλογὴ Δημωδῶν Ἀσμάτων τῆς Ἑλλάδος μετὰ μακρᾶς εἰσαγωγῆς περὶ γωνήσεως καὶ διαδόσεως τῆς νέας ἑλληνικῆς ποιήσεως, καὶ μονογραφίαν ὑπὸ τὸν τίτλον : Πόθεν ἡ κοινὴ λέξις τραγουδῶ. Τῷ 1868 ἐξέδωκε τὰ Ἰταλοελληνικά, ἤτοι περὶ τοῦ πολιτισμοῦ τῆς κάτω ᾿Ιταλίας κατὰ τὴν ἐποχὴν τῶν εἰκωμάχων. Τελευταῖον δ’ ἔργον αὐτοῦ εἶναι μέγα ἐτυμολογικὸν λεξικὸν (τοῦ ὁποίου εἷς μόνος τόμος ἐξεδόθη ἐν Παρισίοις) ἀναγόμενον εἰς τὰς συγγενείας ἑλληναῶν ῥιζῶν πρὸς ῥωμανικὰς καὶ κελτικάς. ᾿Απέθανεν ἐν ᾿Ελβετίᾳ τῇ 10 Αὐγούστου 1881.
β. Οἱ πρὸς τῆς Ἁλώσεως διαπραγματεύσεις
(Ἀπόσπασμα ἀπό τήν «Βυζαντινή Ἱστορία» τοῦ ΔΟΥΚΑ ἔκδοση Βόννης, 1834 κεφάλαιο 39)
Κατά τήν ἐπικρατοῦσαν τήν ἐποχήν ἐκείνην συνήθειαν ὁ ἐπιτιθέμενος πρότεινε τήν συνθηκολόγηση μέ τόν ἀμυνόμενο ὑπό ὅρους. Γράφει ὁ Δούκας:
Ἀπαρτίσας οὖν τὰ πάντα, ὡς αὐτῷ ἐδόκει καλῶς, ἔπεμψεν (ὁ Μωάμεθ) ἔνδον (ἐννοεῖται τῆς Κωνσταντινουπόλεως) λέγων τῷ βασιλεῖ:
«Γίνωσκε τὰ τοῦ πολέμου ἤδη ἀπηρτίσθαι, καὶ καιρὸς ἐστιν ἀπὸ τοῦ νῦν πρᾶξαι τὸ ἐνθυμηθὲν πρὸ πολλοῦ παρ᾽ ἡμῖν νῦν, τὴν δὲ ἔκβασιν τοῦ σκοποῦ τῷ Θεῷ ἀφίεμεν. Τί λέγεις ; Βούλει καταλείπειν τὴν πόλιν καὶ ἀπελθεῖν ἔνθα καὶ βούλει μετὰ τῶν σῶν ἀρχόντων καὶ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖς, καταλιπὼν τὸν δῆμον ἀζήμιον εἶναι καὶ παρ᾿ ἡμῶν καὶ παρὰ σοῦ, ἢ ἀντιστῆναι καὶ σὺν τῇ ζωῇ καὶ τὰ ὑπάρχοντα ἀπολέσεις, σύ τε καί οἱ μετὰ σοῦ, ὁ δὲ δῆμος αἰχμαλωτισθεὶς παρὰ τῶν Τούρκων διασπαρῶσιν ἐν πάσῃ τῇ γῇ;»
Ὁ βασιλεὺς δὲ ἀπεκρίνατο σὺν τῇ συγκλήτῳ:
«Εἰ μὲν βούλει, καθὼς οἱ πατέρες σου ἔζησαν, εἰρηνικῶς σὺν ἡμῖν συζῆναι καὶ σὺ, τῷ Θεῷ χάρις. Ἐκεῖνοι γὰρ τοὺς ἐμοὺς γονεῖς ὡς πατέρας ἐλόγιζον καὶ οὕτως ἐτίμων, τὴν δὲ πόλιν ταύτην ὡς πατρίδα. Καὶ γὰρ ἐν καιρῷ περιστάσεως ἅπαντες ἐντὸς ταύτης εἰσίοντες ἐσώθησαν, καὶ οὐδεὶς ὁ ἀντισταίνων ἐμακροβίω. Ἔχε δὲ καὶ τὰ παρ᾽ ἡμῖν ἁρπαχθέντα ἀδίκως κάστρα καὶ γῆν ὡς δίκαια, καὶ ἀπόκοψον καὶ τοὺς φόρους τόσους, ὅσους κατὰ τὴν ἡμετέραν δύναμιν κατ' ἔτος τοῦ δοῦναί σοι, καὶ ἄπελθε ἐν εἰρήνῃ. Τί γὰρ οἶδας, εἰ θαρρῶν κερδᾶναι εὑρεθῇς κερδανθεἰς ; Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι οὔτ᾿ ἐμόν ἐστιν οὔτ᾿ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν».
Ταῦτα ἀκούσας ὁ τύραννος, καὶ ἀπογνοὺς τὴν εἰρηνικὴν τῆς πόλεως παραδοσὶαν, ὥρισε διαλαλίας γενέσθαι ἐν πάσῃ τῇ στρατιᾷ καὶ ἐδήλωσε τὴν ἡμέραν τοῦ πολέμου, ὀμόσας ὡς οὐκέτι ἀλλο χρῄζει κέρδος πλὴν τὰς οἰκοδομὰς καὶ τὰ τείχη τῆς πόλεως, «τὸν δὲ ἄλλον ἅπαντα θησαυρὸν καὶ αἰχμαλωσίαν ἔστωσαν ὑμῶν κέρδη». Τότε οἱ πάντες εὐφήμησαν.
Αὐτά συνέβησαν τήν 21ην Μαΐου 1453
ΔΟΥΚΑΣ.- Βυζαντινὸς Ἱστορικός, ἀγνώστου βαπτιστικοῦ ὀνόματος, ζήσας κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τῶν Τούρκων.
Τόπος γεννήσεως καὶ ἀκριβῆ χρονικὰ ὅρια τοῦ βίου του ἀγνοοῦνται. Τὸ ἱστορικὸν αὐτοῦ σύγγραμμα «Βυζαντινή Ἱστορία», τοῦ ὁποίου διεσώθη ἀνεπίγραφον ἀντίγραφον ἐν παρισινῷ χειρογράφῳ, ἀναφέρεται κυρίως εἰς τὰ ἔτη 1341-1462 καὶ εἶναι πηγὴ ἀξιόπιστος διὰ γεγονότα ὑποπεσόντα εἰς τὴν ἄμεσον αὐτοῦ ἀντίληψιν. Ἡ ἔκθεσις αὐτοῦ εἶναι λιτή, ἀλλὰ ζωηρὰ καὶ εἰς εὔληπτον γλῶσσαν.
απόσπασμα από ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου