Την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016 παρακολούθησα στη Θήβα, στο πλαίσιο της λειτουργίας τού εκεί Ανοικτού Πανεπιστημίου, μια διάλεξη της κ. Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ με θέμα «Θήβα – Πρωτεύουσα πόλη». Η ενενηντάχρονη θαλερότατη καθηγήτρια καθήλωσε με το λόγο της το κοινό, που υπερπλήρωσε το Συνεδριακό Κέντρο.
Σε τούτο το σημείωμα θα σταθώ στη διδασκαλία τής Ιστορίας, που πλειστάκις παραπέμπει σε προβληματική ανάγνωση και άρα πρόσληψή της. Η αφορμή δόθηκε από ερώτηση παριστάμενου προς την ομιλήτρια, για το αν γνωρίζει κάτι για την πυραμίδα τής Θήβας. Η καθηγήτρια επισήμανε ότι δεν είναι αρχαιολόγος και επομένως είναι αναρμόδια να μιλήσει σχετικά. Ωστόσο φρόντισε να απαντήσει διά της πλαγίας οδού και να ανοίξει έτσι μεγαλύτερη κουβέντα, επισημαίνοντας ότι πράγματι υπάρχουν πολλά δύσκολα σημεία στην Ιστορία, τα οποία αποφεύγουμε να τα συζητούμε ή τουλάχιστον φροντίζουμε να υποτονίζουμε τη σημασία τους. Και, χαμογελώντας απολογητικά προς το θηβαϊκό κοινό, για παράδειγμα έφερε το γεγονός ότι η Θήβα πάντοτε μήδιζε, για τούτο και ουδέποτε συντάχθηκε με τους υπόλοιπους Έλληνες στον αγώνα κατά τών Περσών. Μάλιστα ο Θηβαίος Πίνδαρος (522-443 π. Χ.), ο οποίος ήταν τριανταδυάχρονος κατά τη Μάχη τού Μαραθώνα (490 π. Χ.), δεν αφιέρωσε στη μάχη αυτή μήτε ένα στίχο του.
Και η κ. Αρβελέρ, δικαιολογώντας τον ποιητή, προχώρησε, για να πετάξει το πυροτέχνημα, ότι δηλαδή η μάχη τού Μαραθώνα είναι όλως ασήμαντη, οι Πέρσες δεν αναφέρονται σε αυτήν, ήταν μάχη που δόθηκε χωρίς το περίφημο και ακατανίκητο ιππικό τους, μια και τα άλογα έβοσκαν αμέριμνα, κανείς Φειδιππίδης δεν είπε το «Νενικήκαμεν», για να πέσει αμέσως ξέπνοος, τα περί στρατιωτικής ιδιοφυΐας τού Μιλτιάδη και περιφανούς νίκης τών Ελλήνων είναι μόνο για τα παιδιά τού Δημοτικού σχολείου και πάντως η μάχη αυτή ήταν η μεγαλύτερη προπαγάνδα τών Αθηναίων, που συνοψίστηκε στο επίγραμμα του Σιμωνίδη τού Κείου, «Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι, χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν».
Το κοινό, εθισμένο στις ιστορίες συνωμοσιολογίας, νόμιζε ότι άκουγε από μια αυθεντία πράγματα πρωτάκουστα, όμως η κ. Αρβελέρ δεν έλεγε κάτι καινούργιο, αλλά αναπαρήγαγε την αντιαθηναϊκή προπαγάνδα, που διαδιδόταν ήδη από τα χρόνια τών Περσικών πολέμων. Άλλωστε δεν γράφει ο Πλούταρχος στο «Περί της Ηροδότου κακοηθείας» πως ο Ηρόδοτος, αφού απέτυχε να μισθοδοτηθεί από τους Θηβαίους, ήρθε στην Αθήνα, συνήψε φιλία με τον Περικλή και τα άρπαξε χοντρά, για να γράψει την Ιστορία του, έτσι κατά πώς συνέφερε τον προστάτη του; Σημειώνει η Πηγή Π. Καλογεράκου στη «Στρατιωτική Επιθεώρηση» (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2010): «…Ήδη από την αρχαιότητα υπήρχαν εκείνοι που προσπαθούσαν να μειώσουν τη σημασία της μάχης τού Μαραθώνα, θεωρώντας την κατασκεύασμα της αθηναϊκής προπαγάνδας και φιλόδοξης πολιτικής. Οι Σπαρτιάτες μάλιστα κατηγορούσαν τους Αθηναίους ότι με το Μαραθώνα εξόργισαν τους Πέρσες και προκάλεσαν τη μεγάλη εκστρατεία τού Ξέρξη δέκα χρόνια αργότερα. Και σήμερα όμως υπάρχει διάχυτη μεταξύ τών ιστορικών η άποψη ότι ο περσικός στρατός το 490 π. Χ. δεν ήθελε στην πραγματικότητα να υποτάξει την Αθήνα και την Ερέτρια, ούτε να κατακτήσει την Ελλάδα ή την Ευρώπη, αλλά απλώς να τιμωρήσει τις δυο πόλεις, λιγότερο από εκδίκηση και περισσότερο για παραδειγματισμό και προς αποφυγή μελλοντικών κινήσεών τους κατά τής περσικής αυτοκρατορίας…».
Όταν τα βεγγαλικά σβήσουν, μένουμε με την εντύπωσή τους και σε ακόμη πιο βαθύ σκοτάδι. Η μάχη τού Μαραθώνα δεν είναι μύθευμα, πάνω στο οποίο στήθηκε ιδεολόγημα· είναι ένας από τους μύθους τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ένας γνήσια ελληνικός μύθος. Και σε ένα μύθο δεν ενδιαφέρουν οι λεπτομέρειες, το ποσοστό τής πραγματικότητας που τον συνθέτει, αλλά η αλήθεια που φέρει. Γιατί πράγματι μικρή αξία έχουν η διάταξη των αντιμαχομένων στρατών, το σχέδιο μάχης, ο Ιππίας ο Πεισιστρατίδης, που συμβούλευε τους Πέρσες, ο θεός Πάνας, το κύρος που απέκτησαν στο Πανελλήνιο οι Αθηναίοι. Η σημασία βρίσκεται στην αλήθεια, που εδώ δεν είναι παρά ο αγώνας τού ανθρώπου τής νεαρής Αθηναϊκής Δημοκρατίας να συλλάβει, να αρθρώσει και να υποστηρίξει με πειστικότητα και συνέπεια την αντίληψή του, που άλλωστε αυτή είναι και η συμβολή του στην Ιστορία τής Ανθρωπότητας, και αναφέρομαι, βέβαια, στο «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Αυτός ο άνθρωπος, ο οποίος θα γεννήσει την Τραγωδία και τη Σοφιστική, και, όπως έχω και αλλού γράψει, θα προετοιμάσει την ανθρωπότητα να δεχθεί την χριστιανική διδασκαλία, αυτός λοιπόν ο άνθρωπος στήριξε την ύπαρξή του πάνω στην αγάπη του για την ελευθερία.
Γράφει ο Καβάφης στο ποίημά του «Η Σατραπεία»: «…Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει· / τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών, / τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε· / την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους. / Αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης, / αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία· / και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις» (Κ. Π. Καβάφη, Ποιήματα (1896-1918), Α΄ τόμος, Φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 1978). Η ποίηση αναγνωρίζει την ψυχή τού ανθρώπου, που καίγεται για την αλήθεια.
Για όλα αυτά από τον τάφο του μηνυματεύει και ο Αισχύλος, Μαραθωνομάχος ο ίδιος:
Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεῦθει
μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Mαραθώνιον ἄλσος ἄν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος.
(Τον Αισχύλο, του Ευφορίωνα το γιο, τον Αθηναίο, που πέθανε στη Γέλα με τα σιτοχώραφα, το μνήμα τούτο δω σκεπάζει. Τη φημισμένη του αντρειοσύνη θα μπόραγε να πει το δασινάρι ’κει στο Μαραθώνα κι ο Μήδος με τη μακριά του χαίτη, που κι αυτός πολύ καλά την ξέρει)
Δεν θα μιλήσω για σκοτεινούς σκοπούς και προδοσίες και άλλα παρόμοια ανόητα. Προσπαθώ απλώς να καταλάβω σε τι μας εξυπηρετεί, τι εξυπηρετεί και την ίδια την κ. Αρβελέρ, αυτή η τεχνική εντυπωσιασμού ενός ακροατηρίου διψασμένου για γνώση, όμως πλημμελώς καταρτισμένου ιστορικά. Θα περίμενα να διδάξει ένα τρόπο ανάγνωσης της Ιστορίας, μια προσέγγισή της, κάτι που δυστυχώς δεν έγινε. Τι θα κερδίσω δηλαδή αν, μιλώντας για τον Μανουήλ Κομνηνό, πω μόνο ότι είχε σχέσεις με την κόρη τού αδελφού του; Τι αν βγάλω στη φόρα τις πομπές καθενός από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες; Τι θα διδάξω; Τι, αν αφήσω να επικρέμαται γενικό συμπέρασμα στη συνείδηση του μαθητή ότι αυτό είναι το Βυζάντιο. Μόνο η αλήθεια συμφέρει και μια αλήθεια είναι ότι αυτός είναι ο άνθρωπος.
Ωστόσο νομίζω ότι το πρόβλημα βρίσκεται στο γεγονός ότι η καθηγήτρια, όταν εκλαϊκεύει την επιστημονική της γνώση, χάνει σε ακρίβεια ή τη θυσιάζει για να κερδίσει το ενδιαφέρον και δεν χρειάζεται να ψάξουμε παραπέρα. Έγραφα στον καθηγητή Φιλοσοφίας Γιώργο Οικονόμου στις 14 Μαΐου 2012: «…Όπως και τηλεφωνικώς σου είπα, διάβασα τα υπό τον τίτλο «Τα ιδεολογήματα του Βυζαντινισμού» κείμενά σου για το βιβλίο τής Αρβελέρ «Γιατί το Βυζάντιο» («Πολίτες», τ. 35-37) και πολύ τα χάρηκα. Ως επαρκής αναγνώστης δικαιολογημένα δυσανασχετείς, αφού η Βυζαντινολόγος μας, επιθυμώντας, θέλω να πιστεύω, να εκλαϊκεύσει τη γνώση της, είναι απρόσεκτη και στηρίζεται σε ιδεολογήματα ή, ακόμη χειρότερα, τα καλλιεργεί…».
Το ίδιο απρόσεκτη εμφανίστηκε η καθηγήτρια και στο ζήτημα της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων. Ξεκίνησε ανεκδοτολογικά αναφερόμενη στον αείμνηστο Κωνσταντίνο Καραμανλή, του οποίου η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Μακεδονία, είναι γνωστή. Της τηλεφώνησε λοιπόν ο Πρόεδρος, διακόπτοντάς την από το μάθημά της, για να τη ρωτήσει: «Για πες μου, τι ήταν η Μακεδονία στο Βυζάντιο;». «Θέμα», του απάντησε εκείνη, εννοώντας μια Επαρχία τής Αυτοκρατορίας. «Θέμα είναι τώρα», της είπε ο Καραμανλής, «τότε τι ήταν;». Υποτίθεται ότι ο πολιτικός εννοούσε «ζήτημα», αφού αγνοούσε τη διοικητική ορολογία τής εποχής, της ομολόγησε μάλιστα, ύστερα από δευτερόλεπτα σιωπής, ότι γνωρίζει καλά την αρχαία Ιστορία, όχι όμως ικανοποιητικά τη Βυζαντινή. Εγώ νομίζω ότι ήταν ένα λογοπαίγνιο του Προέδρου, το οποίο δεν αντιλήφθηκε η κ. Αρβελέρ.
Εν πάση περιπτώσει η ιστορικός αρνήθηκε, ακολουθώντας την εμμονή τού Δημοσθένη, την ελληνικότητα των Μακεδόνων και μας πληροφόρησε ότι έχουν βρεθεί μη ελληνικά μακεδονικά ονόματα, ότι εκείνοι έδιδαν ονόματα των ηγεμόνων τους σε πόλεις που ίδρυαν, σε αντίθεση προς με την πρακτική τών Ελλήνων –χρησιμοποιώ τα λόγια της–, που ονομάτιζαν τις δικές τους αντλώντας από θεούς και ήρωες και άλλα παρόμοια. Λες και τα έθιμα, ιδίως δε η περί ζωής αντίληψη ήταν τα αυτά σε κάθε ελληνική πόλη. Και δεν χρειάζεται να πάμε παντού. Μια βόλτα από τη Σπάρτη στην Αθήνα κι από κει στη Θήβα θα μας πείσει για τις αγεφύρωτες διαφορές τους. Και ξέρετε κάτι; Όσο βάρβαροι κι αν ήταν οι Μακεδόνες, ασυγκρίτως βαρβαρότεροι ήταν οι Λακεδαιμόνιοι με τις κρυπτείες τους. Αλλά και στη φρικτή σφαγή τών Μηλίων από τους Αθηναίους αποδείχτηκε ότι και ο λόγος χωρίς την αγάπη οδηγεί στη βαρβαρότητα. Αυτός είναι ο άνθρωπος, αγαπητή μου κ. Αρβελέρ.
Όσον αφορά την αγάπη τού Αλεξάνδρου στον Όμηρο και στον Αριστοτέλη, και το «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων», υποθέτω λογαριάζονται και αυτά ως προπαγάνδα. Παρατηρώ μόνο ότι κ. Αρβελέρ αρνείται στους Μακεδόνες το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού τους. Δεν θα επεκταθούμε άλλο. Γράφοντας τα παραπάνω σκεφτόμουν για άλλη μια φορά ότι οι νίκες μας μάς δημιουργούν τα μεγαλύτερα προβλήματα, τα ανυπέρβλητα, τα καταστροφικά. Αντιθέτως οι ήττες, οι μεγάλες μας ήττες, όπως αυτές τών Θερμοπυλών, της Άλωσης και του Όχι, μας επιβεβαιώνουν ως έθνος. Γιατί είναι αυτές που μας υπενθυμίζουν πως το ζητούμενο για μας θα είναι πάντοτε η ελευθερία. Ή μήπως και το «Ουθέν μείζον ανθρώποις Έλλησιν ελευθερίης» [= Κατά τους Έλληνες δεν υπάρχει τίποτε σπουδαιότερο για τους ανθρώπους από την ελευθερία] ήταν προπαγάνδα τής Πριήνης και μας έγινε Ύμνος εις την ελευθερίαν και αυταπάτη…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου