3 Μαρτίου 2021

Πώς εξαπλώνονται οι ασθένειες: Τρόποι που οι άνθρωποι προσπάθησαν να εξηγήσουν τις πανδημίες μέσω της ιστορίας.

Αναδημοσίευση από το Αντικλείδι
άρθρο του Roy Wenz
σε μετάφραση του Αντώνη Καράγιωργα
 
Μερικοί έκαναν αποδιοπομπαίους τράγους τους θεούς ή τους εχθρούς τους. Άλλοι κατηγόρησαν τις πλανητικές ευθυγραμμίσεις. Για πολλούς, όμως, ήταν απλώς «κακός αέρας».
 
Kαθ ‘όλη τη διάρκεια των χιλιετιών, οι άνθρωποι έχουν καλλιεργήσει μερικές αρκετά παράλογες ιδέες για το πώς εξαπλώθηκαν μολυσματικές ασθένειες όπως η πανούκλα και η χολέρα. Μερικές από αυτές τις έννοιες – όπως η ιδέα ότι η αρχαία πανούκλα του Κυπριανού θα μπορούσε να πιαστεί απλώς κοιτάζοντας το πρόσωπο κάποιου που έχει πληγεί.  
 
Ωστόσο, ακόμη και όταν τα κύματα ασθενειών ξεπλένονταν ξανά και ξανά στα κέντρα του πληθυσμού, χρειάστηκαν αιώνες για την επιστήμη για να κατανοήσει πλήρως τον αόρατο κόσμο των μικροβίων. Μέχρι να συμβεί αυτό, οι άνθρωποι υπό κατοχή, προσπάθησαν να εξηγήσουν το συντριπτικό ποσό θανάτου που είδαν με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι χρησιμοποίησαν απλές παρατηρήσεις, ενώ άλλοι στράφηκαν σε ένθερμες πεποιθήσεις. Άλλοι είδαν τον κατακλυσμό μέσα από το φακό των μακροχρόνιων προκαταλήψεών τους, ενώ άλλοι επεξεργάστηκαν το μακελειό μέσω δεισιδαιμονιών και παράξενων θεωριών. Εδώ είναι μερικά παραδείγματα:  
 
Θυμωμένοι θεοί  
 
Όταν οι μάζες ανθρώπων άρχισαν ανεξήγητα να πεθαίνουν, πολλές πρώιμες κουλτούρες έψαχναν πρώτα έναν εκδικητικό ή ανελέητο Θεό – ή θεούς. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, η οποία συχνά χρησίμευε ως αλληγορία για τα πραγματικά γεγονότα, ο Όμηρος έγραψε στην Ιλιάδα του θεού Απόλλωνα ότι έβρεξε πληγή στον ελληνικό στρατό με τα βέλη του κατά τον Τρωικό πόλεμο, σκοτώνοντας πρώτα ζώα και μετά στρατιώτες.  
 
Τα βέλη του Απόλλωνα ήρθαν να συμβολίσουν ασθένειες και θάνατο. Αλλά μετά, εκτοξεύοντας διατρητικά κοντάρια στους ίδιους τους άντρες, τους έκοβε αγεληδόν – και οι πυρκαγιές έκαιγαν, Νύχτα και μέρα, χωρίς τέλος. Εννέα μέρες τα βέλη του θεού πέρασαν από το στρατό. —Η μετάφραση από την Ιλιάδα του Ομήρου, Robert Fagles  
 
Από την πλευρά της, η Βίβλος αναφέρει πολλές αναφορές στην πληγή ως οργή της θεότητας:  
 
«Διότι αυτή τη στιγμή θα στείλω όλες τις πληγές μου πάνω στην καρδιά σου, και στους υπηρέτες τους, και στους ανθρώπους αυτούς. για να ξέρεις ότι δεν υπάρχει κανένας σαν εμένα σε όλη τη γη.” (Έξοδος 9:14)  
 
“… Η οργή του Κυρίου άναψε εναντίον του λαού και ο Κύριος πλήττει τους ανθρώπους με μια πολύ μεγάλη πληγή.» (Αριθμοί 11:33)  
 
Αλίμονο σε εμάς! Ποιος θα μας ελευθερώσει από τα χέρια αυτών των ισχυρών Θεών; Αυτοί είναι οι θεοί που χτύπησαν τους Αιγυπτίους με όλες τις πληγές στην έρημο. “(1 Σαμουήλ 4: 8)  
 
Αστρολογικές κινήσεις και… κακός αέρας  
 
Καθ ‘όλη τη διάρκεια των αιώνων, η πανούκλα έφτασε μετά από καταστροφικά κύματα, με πολλές μορφές – από το βουβονικό (το οποίο επηρεάζει το λεμφικό σύστημα) έως το πνευμονικό (το οποίο προσβάλλει τους πνεύμονες) έως το σηπτικό (το οποίο διεισδύει στην κυκλοφορία του αίματος). Ίσως το πιο μολυσματικό περιστατικό ήρθε στα μέσα του 1300 με τον Μαύρο Θάνατο, ο οποίος έπεσε πάνω από 20 εκατομμύρια άτομα σε όλη την Ευρώπη. Ενώ πιστεύεται σε μεγάλο βαθμό ότι οι ψύλλοι που μεταφέρουν βακτήρια ήταν ο κύριος ένοχος, οι «ειδικοί» εκείνη την εποχή βρήκαν άλλες εξηγήσεις – ειδικά στην αστρολογία και σε γενικά διαμορφωμένες ιδέες για «επιβλαβείς ατμούς» ως έδαφος αναπαραγωγής.  
 
Το 1348, για παράδειγμα, ο Βασιλιάς Φίλιππος VI της Γαλλίας ζήτησε από τα μεγαλύτερα ιατρικά μυαλά του Πανεπιστημίου του Παρισιού να του αναφέρουν τις αιτίες της πανώλης. Σε ένα λεπτομερές έγγραφο που υποβλήθηκε στο στέμμα, κατηγόρησαν «τη διαμόρφωση των ουρανών». Συγκεκριμένα, έγραψαν ότι, το 1345, «μια ώρα μετά το μεσημέρι στις 20 Μαρτίου, υπήρχε μια μεγάλη σύζευξη τριών πλανητών [Κρόνος, Άρης και Δίας] στον Υδροχόο». Προσθέτοντας σε αυτό, σημείωσαν, μια σεληνιακή έκλειψη συνέβη περίπου την ίδια ώρα.  
 
Αναφέροντας αρχαίους φιλόσοφους, όπως τον Albertus Magnus και τον Αριστοτέλη, οι παρισινοί γιατροί συνέχισαν να συνδέουν τις κουκίδες μεταξύ των πλανητών και του λοιμού: “Μα τον Δία, όντας υγρό και θερμό, τραβάει ατμούς από την γη και τον Άρη γιατί είναι αρκετά ζεστό και ξηρό, στη συνέχεια αναφλέγει τους ατμούς και ως αποτέλεσμα υπήρξαν αστραπές, σπινθήρες, επιβλαβείς ατμοί και πυρκαγιές σε όλο τον αέρα. “  
 
Οι χερσαίοι άνεμοι, συνέχιζαν, διέδωσαν ευρέως τους επιβλαβείς αγέρηδες, χτυπώντας «τη δύναμη ζωής» όποιου τους έβαζε στους πνεύμονές του: «Αυτός ο κατεστραμμένος αέρας, όταν εισπνέεται, διεισδύει αναγκαστικά στην καρδιά και καταστρέφει την ουσία του πνεύματος εκεί και σαπίζει την περιβάλλουσα υγρασία, και έτσι η θερμότητα που προκαλείται καταστρέφει τη δύναμη ζωής και αυτή είναι η άμεση αιτία της παρούσας επιδημίας».  
 
Λίγους αιώνες αργότερα, σε αυτούς τους επιβλαβείς ατμούς δόθηκε μια άλλη ετικέτα: «miasma». Αν μύριζε άσχημα, λογικά οι άνθρωποι, πρέπει να φέρουν την ασθένεια. Αυτό εξηγεί γιατί, κατά τη διάρκεια της πανούκλας του 1665, ορισμένοι γιατροί φορούσαν μάσκες σε σχήμα ράμφους γεμάτες με γλυκειάς μυρωδιάς λουλούδια – για να προστατευθούν από μόλυνση.  
 
Και δεν πειράζει που ο θεατρικός συγγραφέας και ποιητής William Shakespeare, όπως και άλλοι Λονδρέζοι των αρχών του 1600, πλένονταν σπάνια και ζούσαν ανάμεσα σε αρουραίους, βρωμιά, ψύλλους και υδρορροές. Και αυτός, πίστευε ότι η πανούκλα ήταν ένα ατμοσφαιρικό πράγμα. Και παίρνοντας ακόμη περισσότερο την ουράνια εξήγηση, έγραψε ότι η ελονοσία, μια ξεχωριστή επιδημία που προκαλείται από τα κουνούπια κατά μήκος του ποταμού Τάμεση, προκλήθηκε από τον ήλιο που βγάζει «ατμούς» του βάλτου.  
 
«Όλες οι μολύνσεις που απορροφά ο ήλιος από έλη, φράχτες, διαμερίσματα, στην πτώση του Prosper και φτιάξτε τον λιγο-λίγο μια ασθένεια!» 
—Το «Tempest» του Σαίξπηρ  
 
Θεωρίες συνωμοσίας και απέλπιδες προσπάθειες  
 
Οι πανδημίες έχουν γεννήσει εδώ και καιρό προκαταλήψεις και δυσπιστία, και τροφοδότησαν μακροχρόνιες προκαταλήψεις, καθώς οι τραυματισμένες κοινότητες φάνηκαν να κατηγορούν τους άλλους ως ακάθαρτους ή κακόβουλους διανομείς ασθενειών.  
 
Σε όλη τη μεσαιωνική Ευρώπη, η πανούκλα έγινε δικαιολογία για τον αποδιοπομπαίο τράγο και τη σφαγή των Εβραίων. Μεσαιωνικοί χριστιανοί όχλοι επιτέθηκαν σε γκέτο με εβραίους σχεδόν σε κάθε κύμα της νόσου, ισχυριζόμενοι ότι οι Εβραίοι πολίτες δηλητηρίασαν πηγάδια και συνωμότησαν με δαίμονες για να διαδώσουν την ασθένεια. Σε ένα πογκρόμ, 2.000 Εβραίοι κάηκαν ζωντανοί στην πόλη του Στρασβούργου στις 14 Φεβρουαρίου 1349.  
 
Εν τω μεταξύ, τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, η χολέρα που σάρωνε σε όλη την Ευρώπη έγινε το αντικείμενο άγριων ταξικών θεωριών συνωμοσίας, καθώς οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι κατηγόρησαν την κυρίαρχη ελίτ ότι εργάζονταν αδίστακτα για να εξοντώσουν τις τάξεις τους εξαπλώνοντας την ασθένεια και δηλητηριάζοντας τους σκόπιμα. Από τη Ρωσία έως την Ιταλία στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακολούθησαν πολλές ταραχές, με μέλη της αστυνομίας, της κυβέρνησης και των ιατρικών ιδρυμάτων να δολοφονούνται και να καταστρέφονται τα νοσοκομεία και τα δημαρχεία.  
 
Ελλείψει επιστημονικής βεβαιότητας, οι πανδημίες έχουν συχνά εμπνεύσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις απαντήσεις με βάση ό, τι παρατηρούν αμέσως γύρω τους. Με τη ρωσική γρίπη του 1889, οι παράξενες θεωρίες εξελίχθηκαν γρήγορα σε ευρέως διαδεδομένες φήμες. Μία εφημερίδα, The New York Herald, εικάζει ότι η γρίπη μπορούσε να ταξιδέψει με καλώδια τηλεγράφου, αφού ένας μεγάλος αριθμός χειριστών τηλεγραφίας φάνηκε να προσβάλλεται από την ασθένεια. Άλλοι υπέθεσαν ότι η γρίπη μπορεί να έφτασε σε επιστολές από την Ευρώπη, καθώς οι αερομεταφορείς είχαν αρχίσει να αρρωσταίνουν. Στο Ντιτρόιτ, όταν οι ταμίες των τραπεζών άρχισαν να αρρωσταίνουν, κάποιοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κατάλαβαν από το χειρισμό χαρτονομισμάτων. Άλλοι φημολογούμενοι ένοχοι περιελάμβαναν σκόνη, γραμματόσημα και βιβλία βιβλιοθηκών.  
 
Τελικά, η επιστήμη άρχισε να βλέπει το αόρατο και να εξηγεί γιατί οι άνθρωποι πέθαναν κατά χιλιάδες. Φυσικά, υπήρχαν κάποια προβλήματα που σχετίζονται με την πανούκλα που θα απαιτούσαν πάντα μεγαλύτερη ισχύ. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, πιστεύεται ότι το φτέρνισμα όχι μόνο διέδωσε τον Μαύρο Θάνατο, αλλά ήταν η αιτία ένα άτομο να εκδιώξει την ψυχή του. Και γι’ αυτό μετά το φτάρνισμα λέμε : “Ο Θεός να σε ευλογεί!” .  
 



Share

5 σχόλια:

ἐμπεσῶν εἰς λάκκον τις είπε...

Επιστημονική(!)... σαλάτα...

όπου... η Γραφή,

ανάκατα... με φύρδην μύγδην
προλήψεις τών αρχαίων και τών
μεσαιωνικών χρόνων...
και ολίγον από καταγγελία του
"αντισημιτισμού"...

προσφέρεται στο... διψασμένο για επιστημοσύνη κοινό...

ως κάτι το...προφανές
και αυταπόδεικτα...λογικό...


Τίποτε το ασυνήθιστο δηλαδή ...
τελικά...

η καλύτερα...
συνηθισμένα τα βουνά
απ'τα χιόνια ...!

ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ είπε...

Συμφωνω για την σαλατα αλλα ομολογω οτι περιλαμβανει ιστορικα στοιχεια που αγνοουσα....

ἐμπεσῶν εἰς λάκκον τις είπε...

Το θέμα τής Γραφής

που λανσάρεται ως... βιβλίο των Εβραίων...

είναι μέγα θέμα !

Το έχουν απαντήσει μεγάλες μορφές
διαχρονικά...
και στις μερες μας
ο π.Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος
ξεκαθάριζε, ακούραστος
τα μπλεγμένα, μέσα στο μυαλό μας,
κουβάρια...

Να πούμε μόνο εν συντομία πώς...
το Ελληνικό κείμενο
"των εβδομήκοντα". που χρησιμοποιεί η ορθόδοξη εκκλησία μας, είναι το
α ρ χ α ι ό τ ε ρ ο
π λ ή ρ ω ς σωζόμενο

ενώ οι λατινικές μεταφράσεις
και το στα εβραικά...
α ν α σ υ σ τ α θ έ ν ...
είναι έργα που ουσιαστικά
βασίζονται στό Ελληνικό...

Τόσο ξεκάθαρα ο Θεός ευνόησε
την γλώσσα μας

που εμείς είτε περιφρονούμε

είτε... προσκολούμε... μονολιθικά

και με φιλολογικό φανατισμό..
.
στην -αξιόλογη σίγουρα-
κλασσική αρχαιότητα ... !

ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ είπε...

Συμφωνω απολυτα με ολο το σχολιο.

ἐμπεσῶν εἰς λάκκον τις είπε...

Ευχαριστώ γιά την υπομονή σου αδερφέ!

Καλή δύναμη!

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.