26 Μαρτίου 2015

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Tου κ. Ιωάννου Π. Κωτσαλά Αγιογράφου - Φυσικού Δρ. Ε.Μ. Πολυτεχνείου 

Αγιογραφία καλείται η λειτουργική τέχνη που στοχεύει να μυήσει τους πιστούς δια της οράσεως στην ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ, όπως και η ψαλτική δια της ακοής. Σκοπός της είναι να αναπαραστήσει τις διηγήσεις της Βίβλου. Ο ΄Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει «... όπερ τοις γράμμασι μεμυημένοις η Βίβλος, τούτο και τοις αγραμμάτοις η εικών· και όπερ τη ακοή ο λόγος, τούτο τη οράσει η εικών· νοητώς δε αυτή ενούμεθα...». Στη Βίβλο τη δύναμη την έχουν τα γεγονότα, δεν την έχουν τα διακοσμητικά στοιχεία γιατί αυτά είναι απολύτως περιορισμένα στα αναγκαία. Ο λόγος της Βίβλου είναι απέριττος και λιτός, προκλητικά λιτός και τόσο λιτή και ανδροπρεπής είναι η πατροπαράδοτη παραδεδομένη Αγιογραφία-Ζωγραφική. 

Πώς τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να υιοθετούνται τεχνικές περιττής διακόσμησης, ξεβαμμένων φόντων, θολών φωτοστεφάνων κ.α. Μήπως για να γίνουν πιο καλλιτεχνικές, πιο ανανεωμένες και πιο θελκτικές οι παραστάσεις της επί γης βιωτής του Κυρίου μας ή τα μαρτύρια των Αγίων μας; Τι θελκτικό να προσθέσουμε εμείς στο Αιώνιο; Ίσως σκεφτείτε ότι είναι θέμα γούστου. Μα το Ευαγγέλιο δεν είναι θέμα γούστου. Είναι απλά αληθινό, χωρίς φτιασίδια. 

Μήπως η απλή απεικόνιση των Βιβλικών γεγονότων δεν έχει τη δύναμη να ανυψώσει τον πιστό; Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιος που εκδόθηκε το 1987 για τη συμπλήρωση 1200 χρόνων από τη Σύγκλιση της Ζ᾽ Οικουμενικής Συνόδου αναφέρει: «13... η ορθόδοξος εικών δεν κρατεί ειμή μόνον τα απαραιτήτως αναγκαία δια την αναγνώρισιν της ιστορικότητας ενός γεγονότος ή της πνευματικότητας του προσώπου ενός Αγίου...». Πώς συμβιβάζονται ορισμένοι νεωτερισμοί με την «14... υπέροχον νηστείαν των ομμάτων[1]». Μήπως τελικώς με την εικονογραφία μας κάνουμε μαλθακούς τους πιστούς στην όραση των θείων πραγμάτων. Μήπως τελικώς αντί να εισάγουμε την Αγιογραφία στον κόσμο προς ησυχασμό των ψυχών, εισάγουμε την ταραχή και την αγωνία του κόσμου στην Αγιογραφία; 

Ας σταθούμε στα εξής χαρακτηριστικά νεοεισαχθέντα στοιχεία, παρότι υπάρχουν κι άλλα: 

1. Τα φόντα από επίπεδα (plakat) που συναντώνται σε όλες τις καταξιωμένες διασωσμένες πατροπαράδοτες τοιχογραφίες και φυσικά συστήνονται και από τον κυρ-Φώτη Κόντογλου τείνουν να αντικατασταθούν από φόντα συννεφιασμένα, ξεβαμμένα με ανταύγειες. Μα η επιπεδότητα των παλαιών φόντων δεν είναι ένα στοιχείο εικαστικής αδυναμίας των παλαιών μαστόρων αλλά υποδηλώνει τη σταθερότητα, την μη μεταβλητότητα του κόσμου των Αγίων αντίστοιχη με το plakat χρυσό φόντο των φορητών εικόνων. Αντίθετα τα συννεφιασμένα φόντα δείχνουν το ευμετάβλητο, το έτοιμο προς μεταβολή όπως ο συννεφιασμένος ουρανός. Και παρότι εικαστικά μπορεί να δίνουν «καλύτερο» αποτέλεσμα, τι γίνεται από θεολογική άποψη; 

2. Τα φωτοστέφανα με τις σκιές είναι ένα από τα καινούρια στοιχεία που μας υποβάλλουν σε δογματικές διαστρεβλώσεις. Το φωτοστέφανο υποδηλώνει το ΄Ακτιστο Φως του Θεού μέσα στο οποίο ζουν οι ΄Αγιοι. Υπάρχουν στο ΄Ακτιστο Φως του Θεού σκιές ή περιοχές διαβαθμισμένης φωτεινότητας; Μη γένοιτο. Δεν αγγίζει αυτό τα όρια της αίρεσης; 

Είναι λογικό επειδή δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα παραδεδομένα να τα αλλάζουμε; Είναι λογικό επειδή «δεν μπορούμε να τα δικαιολογήσουμε...»[2] ή επειδή μας «ενοχλούν αισθητικά...»[3] να δίνουμε δικές μας «ζωγραφικές λύσεις...» όπως ισχυρίζεται ο αναγνωρισμένος Αγιογράφος κ. Καρούσος σε βιβλίο του; Αν δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη λογική των παλαιών μαστόρων δε σημαίνει ότι έχουμε δικαίωμα να κάνουμε αλλαγές ή να παραγκωνίζουμε τα παραδεδομένα έστω και για λόγους «εικαστικής βελτίωσης». Για να γίνει κατανοητή η σημασία των παρεμβάσεων θέτω το ερώτημα: θα τολμούσαμε κατ᾽ αντιστοιχία να αλλάξουμε ευκαίρως ακαίρως τις ακολουθίες της Εκκλησίας μας επειδή δεν καταλαβαίνουμε την προκλητική απλότητά τους; 

3. Σε άρθρο-συνέντευξη Αθηναϊκής εφημερίδας[4] του ζωγράφου κ. Π. Σάμιου που διδάσκει 3 χρόνια Βυζαντινή Αγιογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών συναντήσαμε συνθήματα και προτροπές προς τους φοιτητές της Σχολής όπως: «Δημιουργείστε ελεύθεροι, μακριά από τους περιορισμούς της Εκκλησίας» ή τα νέα παιδιά ας «καταθέσουν και την προσωπική τους σφραγίδα... δημιουργώντας συνθέσεις από το μυαλό τους... να απεμπλακούν από τα καθιερωμένα» ή «Η Εκκλησία κρύβεται πίσω από μια λανθασμένη έννοια προάσπισης της παράδοσης και δεν τολμά καινούρια πράγματα». Από την πλευρά μας να καταθέσουμε ότι δεν υπάρχει αντίρρηση της προσωπικής σφραγίδας των ζωγράφων αφού όλοι είμαστε προσωπικότητες κι έχουμε «πρόσωπο», όμως πρωτύτερα να έχουμε πάρει και βιώσει μια άλλη σφραγίδα, την σφραγίδα των δωρεών του Πνεύματος του Αγίου και να έχουμε «γευθεί» το όντως ΠΡΟΣΩΠΟ, τον Δεσπότη μας Χριστό. Αφού έχουμε πρωτίστως ζήσει και νοιώσει την ταπεινούμενη αγάπη και θυσία του Κυρίου μας μέσα από τα Μυστήρια που όμως εδώ και αιώνες φαίνεται ότι γίνονται με τον ίδιο, απαράλλακτο και «καθιερωμένο» εξωτερικά τρόπο. Δεν είναι περιττή αναζήτηση αυτή; Δεν μας φοβίζει να εξελιχθούμε στην τέχνη μας, αρκεί προηγουμένως να έχουμε μπει σε πορεία κάθαρσης των παθών μας μέσα στον Αγιογόνο χώρο της Εκκλησίας. Εξάλλου έχουμε πικρά εμπειρία από μη αναγωγικές προσωπικές σφραγίδες και στην Εκκλησιαστική αλλά και στην κοσμική Ιστορία. Κι όταν λέμε μη αναγωγικές προσωπικές σφραγίδες εννοούμε αυτονομημένες από τη ζωή του Χριστού και των Αγίων Του προσωπικές σφραγίδες. 

4. Γεγονότα που προκαλούν επιπλέον ανησυχία είναι η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση των παραπάνω στοιχείων ακόμα και από εκπροσώπους του Κλήρου και η διαρκώς αυξανόμενη διατύπωση θέσεων όπως οι παραπάνω από ολοένα και περισσότερους επώνυμους Αγιογράφους. 

5. Τέλος προκαλεί έντονο προβληματισμό η διαρκώς αυξανόμενη χρήση μουσαμάδων που εκτυπώνονται από υπερσύγχρονα μηχανήματα χωρίς την επέμβαση ανθρώπινου χεριού και είναι αντιγραφή προϋπαρχόντων έργων με σημαντικά υποπολλαπλάσιο κόστος. Οι μουσαμάδες αυτοί κολλούνται σε τοίχους Εκκλησιών αντί αυθεντικής Αγιογράφησης. 

Η ευθύνη μας είναι μεγάλη καθώς γινόμαστε δια της εικονογραφίας οδηγοί εις Χριστόν. 
Ας προσέξουμε λοιπόν κι ας προβληματιστούμε! 

[1]. Απόσπασμα από την προαναφερθείσα Πατριαρχική Εγκύκλιο. 
[2]. Όπως ισχυρίζεται ο κ. Ιωάννης Καρούσος στο βιβλίο του ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΤΟΝ Ι.Ν. ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ, εκδ. Αστήρ, 1996, σελ. 30. 
[3]. Ισχυρισμός του ιδίου αγιογράφου. 
[4]. ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΗ, στήλη ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΕΣ της 28-4-2005, σελ. 5 (συνέντευξη του κ. Π. Σάμιου). 

(Πηγή: Ιωάννου Π. Κωτσαλά, ΕΠΙΤΟΜΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος, 2008.)

Ι.Μ. Γλυφάδος



Share

2 σχόλια:

cummulus είπε...

Ἡ προσπάθεια γιά τήν διαγραφή κάθε σταθεροῦ σημείου ἀναφορᾶς ΚΑΙ στήν ἀγιογραφία, δείχνει τήν ἐπέλαση τῆς μετανεωτερικότητας καί στόν χῶρο αὐτό. Τί κρῖμα!

ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ είπε...

Ο αρθρογραφος φιλε μου εχει πολυ σωστη άποψη περι του θεματος...
Δεν απορριπτει την δημιουργικότητα των ναών αγιογράφων αλλα τους προτρεπει να βρισκονται μεσα στο πενυμα του Ευαγγελίου και της Ιερας Παράδοσης της Εκκλησίας μας.

Φιλε μου είμαι βέβαιος ότι όταν δημιουργήθηκε η Μακεδονική Σχολή στην Αγιογραφία κι αργότερα η Κρητική Σχολή κάποιοι σίγουρα θα ειχαν αντιρρησεις για την καινουργια τεχνοτροπία...

Οταν ομως διαπιστωθηκε οτι ηταν μεσα στα πλαισια του Ευαγγελιου και της Παράδοσης της Εκκλησίας μας και η νέα σχολή τοτε καθιερωθηκε...

Παντως και αυτο που λες και αυτό που μας λεει ο αρθρογραφος οτι υπάρχει μεγαλος κινδυνος να ξεφύγουν οι νεοι αγιογράφοι απο τον σωστο δρόμο νομιζω οτι ευσταθεί...

Εδω εχει ξεφύγει σχεδόν ολόκληρη η Θεολογική Σχολή από τους κόλπους της Εκκλησίας δεν θα ξεφυγουν και οι καλλιτεχνες;

Ειμαι βεβαιος οτι τα παιδια μας τουλαχιστον θα δουν πρωτόγνωρα πράγματα... μεσα στην Εκκλησία μας...

Η εκκοσμικευση πληττει την Ανατολικη Ορθοδοξη Εκκλησία σε όλους τους τομείς....

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.