18 Οκτωβρίου 2021

Η αποφυγή της θεραπείας σοκ και η άνοδος της Κίνας

Αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Ευάγγελου Κοροβίνη 
 
Α. Σταδιακή και μερική ενσωμάτωση στην παγκόσμια αγορά
 
Η Κίνα και η Σοβιετική Ένωση, προωθώντας τα σοσιαλιστικά πειράματα τους, αποδεσμεύθηκαν, σχεδόν πλήρως, από την παγκόσμια αγορά. Και οι δυο χώρες όμως από ένα σημείο και πέρα επανενσωματώθηκαν στην παγκόσμια αγορά. Η Κίνα μετά το 1978, η Ρωσία μετά το 1991.
 
Στην Ρωσία εφαρμόσθηκε η λεγόμενη θεραπεία σοκ, με πλήρη και διά μιάς απελευθέρωση των τιμών των αγαθών και με ευρείες ιδιωτικοποιήσεις. Αποτέλεσμα των μέτρων αυτών ήταν η οικονομική κατάρρευση της περιόδου Γιέλτσιν, την οποία ακολούθησε μια σαφής, αν και με αργούς ρυθμούς, αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας επί Πούτιν.  
 
Η Κίνα τράβηξε διαφορετικό δρόμο. Ενσωματώθηκε σταδιακά και με ελεγχόμενο τρόπο στην παγκόσμια αγορά και απέφυγε την λήψη βεβιασμένων μέτρων. Οι αλλαγές στην Κίνα ξεκίνησαν από τον αγροτικό τομέα. Οι αγροτικές κομούνες συνέχιζαν να είναι οι ιδιοκτήτες της γης. Η χρήση της γης, όμως, και το δικαίωμα υπενοικίασης της (όχι και πώλησης) πέρασε στα χέρια των επί μέρους νοικοκυριών.  
 
Σε ότι αφορά, τώρα, το ζήτημα των τιμών των αγροτικών προϊόντων, ακολουθήθηκε μια μέθοδος που θυμίζει το απώτερο κινεζικό παρελθόν, όπως θα φανεί παρακάτω. Μετά την εξασφάλιση, σε χαμηλές τιμές, των απαραίτητων για την διατροφή των λαϊκών τάξεων ποσοτήτων, οι αγρότες μπορούσαν να διαθέσουν το όποιο περαιτέρω πλεόνασμα αγροτικών προϊόντων σε υψηλότερες τιμές. Αποφεύχθηκε έτσι η μεγάλη άνοδος στο κόστος ζωής, ενώ ταυτόχρονα το διατιθέμενο, σε υψηλές τιμές, πλεόνασμα της παραγωγής επέτρεπε την άνοδο της παραγωγικότητας της γεωργίας.  
 
Το παραπάνω πρότυπο της μερικής απελευθέρωσης της αγοράς αγροτικών προϊόντων επεκτάθηκε σταδιακά, πρώτα στην ελαφρά βιομηχανία και μετά και στην βαρειά. Θα πρέπει να τονισθεί ότι παρά την σταδιακή φιλελευθεροποίηση της οικονομίας της, η Κίνα έμεινε έξω από την χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση. Το τραπεζικό της σύστημα αλλά και ορισμένες βασικές βιομηχανίες δεν αποκρατικοποιήθηκαν μέχρι και σήμερα, και δεν υπάρχει καμία πρόθεση κίνησης προς αυτήν την κατεύθυνση.  
 
Β. Οι παραδόσεις της Κίνας και η αποφυγή της θεραπείας σοκ
 
Η πορεία των σταδιακών μεταρρυθμίσεων δεν ήταν πάντοτε ομαλή. Δύο φορές η Κίνα απέφυγε παρά τρίχα την υιοθέτηση θεραπείας σοκ. Η πρώτη ήταν το 1986, οπότε η ηγεσία του κομμουνιστικού κόμματος φάνηκε να κλίνει προς την πλήρη απελευθέρωση των τιμών. Συναντώντας όμως ισχυρές αντιστάσεις, ανέκρουσε πρύμνα. Η πίεση όμως για την λήψη τέτοιων μέτρων συνεχίσθηκε. Μια μερίδα της κοινής γνώμης θεωρούσε ορισμένους αξιωματούχους, που ήλεγχαν τις ημιαπελευθερωμένες αγορές, διεφθαρμένους και ζητούσε την πλήρη απελευθέρωση των τιμών.
 
Το 1988, εν τέλει, οι τιμές απελευθερώθηκαν πλήρως. Ο πληθωρισμός, μέσα σε ένα χρόνο περίπου, ανήλθε από 12% σε 28%. Δημιουργήθηκαν ουρές στα καταστήματα και στα γκισέ των τραπεζών. Η κινεζική ηγεσία υποχώρησε, όχι πριν όμως η όλη αναστάτωση προκαλέσει πολιτική κρίση και τα γνωστά γεγονότα στην πλατεία Τιενανμέν.  
 
Τι έσωσε την Κίνα, έστω και στο «και πέντε», από την κατολίσθηση στο χάος και την ανομία που χαρακτήρισαν την περίοδο Γιέλτσιν στην Ρωσία; Οι Κινέζοι οικονομολόγοι που ήταν οι πιο θερμοί υποστηρικτές του φονταμενταλισμού των αγορών και της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας την δεκαετία του 1980,ταυτίζονταν με εκείνους που και την δεκαετία του 1950 υποστήριζαν με την ίδια ιδεοληψία την ακριβώς αντίθετη θέση, για την ανάγκη δηλαδή του ασφυκτικού ελέγχου του κρατικού σχεδιασμού πάνω στην οικονομία. Και στις δυό περιπτώσεις, όμως, οι απόψεις για τις τέλεια αυτορρυθμιζόμενες αγορές και τα τέλεια σχεδιασμένα κρατικά πλάνα υπήρξαν μειοψηφικές. Μόνον για βραχύ χρονικό διάστημα έγιναν κυρίαρχες.  
 
Ο ίδιος ο Μάο ήταν αντίθετος προς τις φαντασιώσεις των τέλειων πλάνων. Είναι αλήθεια ότι ενδιαφέρονταν κυρίως για την συνέχιση της επανάστασης και όχι τόσο για την οικοδόμηση μόνιμων και αποτελεσματικών θεσμών στην οικονομία και αλλού. Αλλά επανειλημμένα προώθησε την αποκέντρωση και στήριξε τις τοπικές πρωτοβουλίες. Κατά αυτόν τον τρόπο, αθέλητα και ταυτόχρονα αναπόφευκτα, η οικονομία απέκλινε από τα αυστηρά κεντρικά πλάνα.  
 
Η αποφυγή της θεραπείας σοκ δεν σχετίζεται μόνον με την κληρονομιά της ευλυγισίας της μαοικής περιόδου. Φαίνεται ότι είχε βαθύτερες ρίζες. Συνδέθηκε με την ισχυρή παράδοση αποτελεσματικής και χρηστής διαχείρισης της οικονομίας που πάει σε βάθος 2000 χρόνων τουλάχιστον. Οι συγγραφείς, για παράδειγμα, της περιόδου των Χαν και του αυτοκράτορα Βού, τονίζουν από τότε την ανάγκη ύπαρξης δημοσίων σιταποθηκών και την σημασία της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Με την αγορά μεγάλων ποσοτήτων σιτηρών από το κράτος, όταν οι τιμές ήταν χαμηλές, και την πώληση των αποθεμάτων, όταν οι τιμές ανέβαιναν, εξασφαλίζονταν η ομαλή τροφοδοσία της αγοράς.  
 
Την περίοδο των Χαν επίσης προωθήθηκαν τα κρατικά μονοπώλια στο αλάτι και τον σίδηρο για να γεμίσουν τα άδεια κρατικά ταμεία, ενώ περιορίσθηκε η ισχύς των πλουσίων εμπόρων και των γαιοκτημόνων. Από τότε, εξάλλου, χρονολογείται το σύστημα παρέμβασης του κράτους στις τιμές των αγαθών. Για τα σημαντικά προϊόντα προβλέπονταν αυστηρός έλεγχος των τιμών τους. Για τα δευτερευούσης σημασίας αγαθά, η διαμόρφωση των τιμών τους αφήνονταν στην αγορά.  
 
Μετά την περίοδο των Χαν και του αυτοκράτορα Βού, έλαβε χώρα μια μνημειώδης συζήτηση μεταξύ λογίων και πολιτικών. Η αντιπαράθεση αυτή, περί της ανάγκης διατήρησης ή κατάργησης του μονοπωλίου στο άλας και τον σίδηρο, αποτυπώθηκε στο περίφημο ομώνυμο έργο της κινεζικής γραμματείας.  
 
Πρόκειται για μια εκπληκτικής διαύγειας και πληρότητας ανταλλαγή επιχειρημάτων μεταξύ των υποστηρικτών της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία και των κομφουκιανών λογίων. Οι τελευταίοι είχαν σαν πρότυπο μια εποχή αυστηρής τελετουργικής τάξης και ακμαίας δημόσιας ηθικής που καθιστούσε αχρείαστη την κρατική επέμβαση στην οικονομία και επέτρεπε την ελεύθερη και εύρυθμη λειτουργία των αγορών.  
 
Η συζήτηση αυτή μεταξύ κρατιστών και κινεζικών προδιαγραφών φιλελεύθερων, μνημονεύεται έκτοτε σε όλες τις καθοριστικές στιγμές της ιστορίας της Κίνας, όπως αυτήν της δεκαετίας του 1980. Η σύγχρονη κινεζική πραγματικότητα αποτελεί, από μιαν άποψη, σύνθεση του κρατισμού και του ιδιότυπου κινεζικού φιλελευθερισμού. Τα πεντάχρονα πλάνα προσδιορίζουν με λεπτομέρειες τα προγράμματα των έργων υποδομής και την λειτουργία των κρατικών επιχειρήσεων, θέτοντας απλώς κάποιους ενδεικτικούς στόχους για τους υπόλοιπους τομείς οικονομικών δραστηριοτήτων.  
 
Πηγές  
 
How China escaped shock therapy: The market reform debate. By Isabella Weber. Routlledge, Abingdon 2021.  
China 2013. By Samir Amin. Monthly Review. Mar 01.2013.  
Άλας και Σίδηρος. Πρόλογος από τον Κάρολο Παπούλια. Απόδοση στα ελληνικά και σχόλια από τον Χρήστο Καφτεράνη. Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 1999.  
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 8:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.