Ελλάδα, πατρίδα της ψυχής μας!

Επιμέλεια τιμητικού αφιερώματος, από Αντώνη Αντωνά.

 

Αυτή ήταν η επικεφαλίδα στα ποιήματα, συγγράμματα, πονήματα και άρθρα των χιλιάδων ξένων φιλελλήνων, για την ΕΛΛΑΔΑ. ΑΥΤΟΙ οι χιλιάδες ξένοι διαπρεπείς λόγιοι δόξασαν και τίμησαν την πατρίδα μας με λατρεία ερωτική, ως εάν ήταν μια δική τους χώρα, ως εάν ήταν η αγαπημένη ερωμένη τους …. Πολλοί από αυτούς, όχι μόνο έγραψαν αλλά και συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες υπέρ ελευθερίας μας.

 

Το έναυσμα για να επιμεληθώ αυτό το τιμητικό αφιέρωμα μου έδωσε ένα καταχωνιασμένο συμβολικό επίκαιρο ποίημα από ξένη διαπρεπή ποιήτρια και συγγραφέα, που βρήκα τυχαία ξεχασμένο στο αρχείο μου, το οποίο και με συγκίνησε, αλλά και με προβλημάτισε, αφού αντανακλαστικά μου δημιούργησε ένα πολύ σοβαρό ερώτημα … Που είναι οι όμοιοι λόγιοι αυτών των μυρίων φλογερών «εραστών» της τότε ένδοξης Ελλάδας. Τι τους συρρίκνωσε σε μονοψήφιο αριθμό ή και μηδενικό σήμερα; 

 

Το αυτονόητο συμπέρασμα, κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι, ότι αφού εμείς οι ίδιοι ΕΛΛΗΝΕΣ σήμερα πάψαμε να αγαπούμε την ένδοξη πατρίδα μας και αρχίσαμε να ξεχνάμε και την ένδοξη καταγωγή μας και ιστορία μας, φυγοκεντρικά και αντανακλαστικά όλοι αυτοί οι χιλιάδες λόγιοι ελληνολάτρεις, άρχισαν να «συρρικνώνονται και απομακρύνονται» από μια χώρα το πάλαι λατρεμένη, αφού πρώτοι εμείς φέρουμε ακεραία την ευθύνη της απομάκρυνσης τους με τις ημέρες και "ανθελληνικές" πράξεις μας, αλλά και τις διχόνοιες μας ... Ποιος αγαπά ένα λαό διχασμένο αλήθεια, ποιος αγαπά ένα λαό, που μεγάλο του μέρος αδιαφορεί, για την ίδια του την πατρίδα, ετούτους τους χαλεπούς καιρούς, που βιώνουμε καθημερινά απειλές και διεκδικήσεις των βαρβάρων γειτόνων μας; Ποιός πλεόν θα ασχοληθεί με αγάπη και συμπαράσταση, όταν ακόμη και οι εθνικές μας αντιπροσωπείες στην Ελληνική βουλή στα εθνικά θέματα διαφωνούν, αντί να υπάρχει σύμπνοια και ενότητα για να αντιμετωπισθούν οι δόλιοι επίδοξοι ολετήρες μας; Ποιοι; Όταν εμείς ξεχάσαμε το …Ομονοούντων αδελφών συμβίωσιν παντός τείχους ισχυροτέραν είναι. (Αντισθένης) και αντ΄ αυτού όλοι μας υψώνουμε το λάβαρο και σκήπτρο της διχόνοιας και αδιαφορίας; 

 

Ενδεικτικά: Ας δοῦμε τί λέει ὁ ἐθνικός μας ποιητὴς Δ. Σολωμός γιὰ τὴν διχόνοια (εἶναι οἱ στίχοι 144-150 ἀπὸ τὸ ποίημά του «Ὁ Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν»).

 

Ἡ Διχόνοια ποὺ βαστάει/Ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερή·/Καθενὸς χαμογελάει,/Πάρ' το, λέγοντας, καὶ σύ./Κειὸ τὸ σκῆπτρο ποὺ σᾶς δείχνει/Ἔχει ἀλήθεια ὡραία θωριά·/Μὴν τὸ πιάστε, γιατὶ ρίχνει/Εἰσὲ δάκρυα θλιβερά./Ἀπὸ στόμα ὁποὺ φθονάει,/Παλληκάρια, ἂς μὴν ’πωθῆ,/Πῶς τὸ χέρι σας κτυπάει/Τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή. 

 

Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους/Τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά:/Ἐὰν μισοῦνται ἀνάμεσό τους/Δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά./Τέτοια ἀφήστενε φροντίδα·/Ὅλο τὸ αἷμα ὁποὺ χυθῆ/Γιὰ θρησκεία καὶ γιὰ πατρίδα/Ὅμοιαν ἔχει τὴν τιμή./Στὸ αἷμα αὐτό, ποὺ δὲν πονεῖτε/Γιὰ πατρίδα, γιὰ θρησκειά,/Σᾶς ὁρκίζω, ἀγκαλισθῆτε/Σὰν ἀδέλφια γκαρδιακά. 

 

Πόσον λείπει, στοχασθῆτε,/πόσο ἀκόμη νὰ παρθῆ·/Πάντα ἡ νίκη, ἂν ἑνωθῆτε,/Πάντα ἐσᾶς θ' ἀκολουθῆ. 

 

Συνεχίζω .. 

 

Αρχής γενομένης από το τυχαίο ποίημα, που βρήκα θα συνεχίσω συμπυκνωμένα και με άλλα ολίγα αποσπασματικά, από τα μύρια συμβολικά φιλελληνικά ξένα συγγράμματα, που έπαψαν πλέον να καταγράφονται εδώ και δεκαετίες …  

 

Καταθέτω πιο κάτω το παλαιό αλλά επίκαιρο για σήμερα ποίημα, που ανήκει στην μεγαλύτερη ποιήτρια της Βρετανίας φιλελληνίδα, την Ελισάβετ Μπάρετ Μπράουνιγκ... και που εκφράζει τον έρωτα της στην ΕΛΛΑΔΑ μας ... Περασμένα μεγαλεία ....Εμπνευσμένο και από τα φλογερά ποιήματα του Λόρδου Βύρωνα και άλλων φιλελλήνων ξένων λογίων… 

 

Είναι τόσο επίκαιρο για σήμερα και συνιστώ να διαβασθεί, διότι έχει συμβολισμούς και διδάγματα, που ίσως κάτι μας διδάξουν ... 

 

Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ (Elizabeth Barrett Browning, 6 Μαρτίου, 1806 – 29 Ιουνίου 1861) ήταν μία από τις σημαντικότερες Βρετανίδες ποιήτριες της Βικτωριανής εποχής.  

 

«Ελλάδα, πατρίδα της ψυχής μου!»  

 

Ελλάδα! Ελλάδα ένδοξη! τι παρά ένα όνομα είσαι; 

Η ηχώ ενός καταρράκτη αργοσβησμένη; 

Κοσμομαγεύτρα κάποτε, νικήτρια η φωνή σου 

Αναστενάζει τώρα πια και σιγοτρέμει. 

Του κλέους σου το νανούρισμα θε να το τραγουδήσω 

Γιατί σ’ αγάπησα Ελλάδα – και στη λύρα 

Τα δάχτυλα λυπητερά, απαλά θα αργοκυλήσω, 

Στη λήξη της η πένθιμη καντέντσα, λες πεθαίνει 

Κι η μελωδία της στους έρημους ανέμους ξεθυμαίνει. 

 

Αλήθεια, εγώ σε αγάπησα. Η νεανική ψυχή μου 

Έχει τη δόξα άγρια – και σένα – ονειρευτεί 

Δεσμά που ελέγχουν μ’ έπαρση τον άνθρωπο, έχει σκίσει 

Με τους μεγάλους τάχτηκε, κι ελεύθερους, να ζει. 

Ώ, ποιος δεν θάταν ζηλωτής ακόλουθός σου Ελλάδα; 

Στη μαγεμένη σου σελίδα έχω ακουμπήσει 

Εκστασιασμένος – κι έκλαψα της λευτεριάς την παρακμή 

Ώσπου το στήθος να γεμίσει με οργή πατριωτική 

Κι ολόρθο ήρωες, ποιητές, σοφούς, να χαιρετίσει. 

 

Πού είσαι Αθήνα, σαν πού να είσαι τώρα; 

Ελεύθερο το πνεύμα σου – γη ουράνια – απομένει! 

Ακόμη σκιάζει η δάφνη το έρημο μέτωπό σου 

Ό,τι έχεις συ αφήσει – κι ας είναι ξεραμένη. 

Μητέρα των τεχνών, της λευτεριάς, των όπλων! 

Αγαπημένο λείψανο, μ’ άνθη στεφανωμένη 

Θαμπά, που μόνο η αγάπη μου μπορεί πλέον να δει 

Θα σ’ αγαπώ, κι ας έμεινες με ανάσα τρυγημένη 

Γιατί είσαι ωραία Ελλάδα, ακόμα και νεκρή! 

 

Προσθέτω.. Ο μεγάλος Νίτσε ( Friedrich Nietzshe) το 1872, στο μεγαλειώδες του βιβλίο « Η γέννηση της τραγωδίας» στο κεφάλαιο 15, ( Μνημειώδες έργο του Τάδε έφη Ζαρατούστρας), αναφέρει για το Ελληνικό Έθνος…: 

 

«Αποδεδειγμένα σε κάθε περίοδο της εξέλιξης του, ο δυτικοευρωπαϊκός «πολιτισμός», προσπάθησε να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους Έλληνες. Η προσπάθεια αυτή είναι διαποτισμένη με βαθύτατη δυσαρέσκεια, διότι οτιδήποτε και να δημιουργούσαν φαινομενικά πρωτότυπο και άξιο θαυμασμού, έχανε χρώμα και ζωή στην σύγκριση του, με το ελληνικό μοντέλο συρρικνωνότανε, κατέληγε να μοιάζει με φθηνό αντίγραφο, με καρικατούρα. Έτσι ξανά και ξανά μια οργή ποτισμένη με μίσος ξεσπάει εναντίον των Ελλήνων, εναντίον αυτού του μικρού αλαζονικού έθνους, που είχε το νεύρο να ονομάσει βαρβαρικό, ότι δεν είχε δημιουργηθεί στο έδαφος του.  

 

Κανένας από τους επανεμφανιζόμενους εχθρούς τους, δεν είχε την τύχη να ανακαλύψει το κώνειο, με το οποίο θα μπορούσαν μια για πάντα να απαλλαγούν από αυτούς. Όλα τα δηλητήρια του φθόνου, της ύβρεως, του μίσους, έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή να διαταράξουν την υπέροχη ομορφιά τους. Έτσι οι άνθρωποι συνεχίζουν να νοιώθουν ντροπή και φόβο απέναντι στους Έλληνες. Βέβαια, που και που κάποιος εμφανίζεται, που αναγνωρίζει ακέραιη την αλήθεια, που διδάσκει, ότι οι Έλληνες είναι ηνίοχοι κάθε επερχόμενου πολιτισμού και σχεδόν πάντα, τόσο τα άρματα όσο και τα άλογα των επερχομένων πολιτισμών, είναι πολύ χαμηλής ποιότητας, σε σχέση με τους ηνίοχους Έλληνες, οι οποίοι τελικά αθλούνται οδηγώντας το άρμα στην άβυσσο, την οποία αυτοί ξεπερνούν με Αχίλλειο πήδημα…» Νίτσε – Επιστολή προς τον γιό του 5 Ιουλίου 1815 

 

Είναι μια ολοκληρωμένη σοφή απάντηση, γιατί τους Έλληνες κανείς δεν τους θέλει ( Ίδε Εθνικές καταστροφές και Κύπρο.) 

 

*Σημειώνεται ότι ο Νίτσε ήταν επηρεασμένος από πολλούς Έλληνες αρχαίους φιλοσόφους, Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Πρωταγόρα, Δημόκριτο, Επίκουρο, Εμπερδοκλή, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Σωκράτη κ.ά.  

 

Άλλοι πεφωτισμένοι γερμανοί συγγραφείς και ποιητές έγραψαν: 

 

Αποσπάσματα. 

 

Johan Wofgang Goethe – Γκαίτε: Οι Έλληνες είναι συγγενείς μου, είναι δάσκαλοι μου. Τους θαυμάζω σαν άφθαστες διάνοιες της φράσεως και της γραμμής, καθώς και για τον ιδεώδη βίο τους. Ότι είναι η καρδιά και ο νους για το σώμα, είναι η Ελλάδα για την ανθρωπότητα…Καταραμένε ‘Ελληνα πόσο μικρός και μηδαμινός είμαι μπροστά σου…; 

 

Ο Friedrich von Schiller ( Σίλλερ) γράφει: Καταραμένε ‘Ελληνα, όπου γυρίσω την σκέψη μου, όπου και να στρέψω την ψυχή μου σε βλέπω…, σε βρίσκω.. κορυφαίο και ανυπέρβλητο… Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση… Γιατί να σε αγγίξω; Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος μηδαμινός…; Γιατί δεν με αφήνεις στην δυστυχία μου και την ανεμελιά μου...; (Συγγράμματα Σίλλερ) Απόσπασμα 

 

Επιπρόσθετα… 

Ο Γκαίτε εκφράζει τον θαυμασμό του για την Ελλάδα, σαν την μοναδική στον κόσμο πολιτισμένη χώρα… Ο λόρδος Βύρων… Μένω εκστατικός στο όραμα της Ελληνικής αρχαιότητος… Θέλω να δημιουργήσω μιαν Ελλάδα μέσα μου… Διαβάζοντας τα λόγια του Πινδάρου «επικρατείν χρή» είδα το φως.. 

 

Όταν κάποτε οι μαθητές του Γκαίτε τον ρώτησαν, Δάσκαλε τι να διαβάζουμε για να γίνουμε σοφοί… απάντησε …Τους Έλληνες κλασσικούς.. και όταν τελειώσουμε …ποιούς άλλους…. και πάλι τους Έλληνες σοφούς… «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την ανθρωπότητα».  

 

Εμπνευσμένος από τον Γκαίτε και Σίλλερ γράφει o Wolter Savage… Διαπερνώντας και προχωρώντας πέρα από τον κόσμο ζωογόνησαν τόσο την φύση, ώστε κάθε βράχος, κάθε κλαδί, κάθε χείμαρρος και έρημος ξεχειλίζουν από Ελληνικό Πνεύμα…! ( Στο έργο του «Φανταστικές συνομιλίες.) 

 

Ευωχήθηκα στην Τράπεζα του Ομήρου… Όμως για μένα δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο ενδιαφέρον από τα έργα των Ελλήνων συγγραφέων και καλιτεχνών, γράφει ο Γκαίτε και βροντοφωνάζει Ποιος είναι δυνατόν να αναμετρηθεί με τους Έλληνες Θεούς; Τους φιλοσόφους, αρχαίους επιστήμονες… Και ο Βολταίρος.. Στην Ελλάδα οφείλουμε τα φώτα μας και το σύνολο των αρετών μας.. και ο Κάρλ Μάρξ… Ο Αριστοτέλης είναι ο γίγαντας της σκεψης… αλλά και ο Βίσμαρκ λέει: Από την ιστορία των Ελλήνων αποδεικνύεται ότι οι Έλληνες αν δεν αλληλοσπαράσσονταν θα κατακτούσαν την Υφήλιο…. 

Από τις συνομιλίες του Γκαίτε με τον Eskeman.. 

 

Αποσπασματικές πληροφορίες από συγγράμματα των πιο πάνω. 

 

Στο έργο του, Φάουστ μιλά και για τον ηρωισμό των Ελλήνων, βάζοντας ένα ήρωα μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, ο οποίος παρά την δυστυχία ανεβασμένος στα τείχη με μια κουρελιασμένη ελληνική σημαία, φωνάζει στους Τούρκους..Θα ανεβαίνω πιο ψηλά, να κοιτάζω πιο μακρυά, εννοώντας, θα ατενίζει την Ελευθερία της Ελλάδας. 

 

Και παρά τα μεγάλα λόγια τους, όταν τους ‘Ελληνες χρειάζονται, πάντα στο τέλος τους εγκαταλείπουν… (Μικρασιατική καταστροφή, Κύπρος κλπ) οι σύμμαχοι σπουδαίοι δόλιοι άσπονδοι φίλοι μας… Π.χ. έλεγε ο Τσώρτσιλ: «Αν δεν υπήρχε η ανδρεία και γενναιοψυχία των Έλλήνων, δεν γνωρίζομεν, ποία θα ήτο η έκβασις του δεύτερου μεγάλου πολέμου….» και μετά τον πόλεμο παρά τις υποσχέσεις και η Ελλάδα εγκαταλείφθηκε και η αυτοδιάθεση της Κύπρου, παρ΄ όλον ότι 45χιλ. εθελοντές Κύπριοι, πολέμησαν παρά το πλευρό των συμμάχων, την στιγμή που η Τουρκία υπέγραφε συμφωνίες φιλίας με τον Χίτλερ… Ποιός θυμάται σήμερα; 

 

Και όμως στον ματωμένο δρόμο τον αγκαθοσπαρμένο, στην άκρη της αβύσσου του Άδη, με μετέωρο μελλοθάνατου βήμα να αιωρείται προχωρούν Ελλάδα και Κύπρος προς το θεοσκότεινο μέλλον, τον θάνατο και όμως ένα θείο χέρι τις τραβά πίσω στο φως, στην ελπίδα, στη ζωή…Ένα θαύμα πάντοτε γίνεται για αυτόν τον ταλαιπωρημένο Ελληνισμό, που είναι υπό διωγμό όλων…Επιβιώνει, δεν λυγά, δεν υποκύπτει, δεν προσκυνά, δεν αλλάζει πίστη. Χιλιάδες χρόνια τώρα διατηρεί το πνεύμα του Ελληνικό, με πείσμα και αυταπάρνηση…και ζεί εις τους αιώνας των αιώνων… Ναι είναι θαύμα και προκύπτει αντανακλαστικά ένα αναπάντητο αιώνιο μέγα ερώτημα. Πως επιβίωσαν Ελλάδα και Κύπρος και πως συνεχίζουν να επιβιώνουν χωρίς ποτέ να έχουν ένα συμπαραστάτη, ένα πραγματικό φίλο; Οφείλουν την ύπαρξη τους την μακραίωνη, μόνο στην πίστη τους, το θείο πνεύμα, που τις φωτοστεφανώνει και το πείσμα τους… Οι εύτολμες δαφνοστεφανωμένες, με τ΄ αθάνατο νερό του Μεγαλέξανδρου ξεδιψασμένες…Με αγίασμα του κατεχόμενου Αποστόλου Ανδρέα στην Αγία Καρπασία, καθαγιασμένες… Α.Α.

 

Επαναλαμβάνω τι είπε, ο σοφός πνευματικός άνθρωπος και φιλέλληνας Βύρωνας από το 1812. Αλήθεια τι πρόσφεραν οι ξένοι στους υπόδουλους Έλληνες, για να τους χρωστούν και χάρη;;;
 

Οι ξένοι οφείλουν τα πάντα στον Ελληνισμό! Και αντί ωφειλής και ευγνωμοσύνης επιδιώκουν τον αφανισμό του.  

 

Και το ύστατο ποίημα Μπάιρον για την Ελλάδα όταν δρασκέλιζε το κατώφλι του θανάτου του. “Για τις τιμές ενός νεογέννητου λαού, θα αποστρεφόμουν κάθε στέμμα τιποτένιο…θα μπορούσα ακόμη και να πεθάνω” 

 

Το ποίημα γράφτηκε το 1824 λίγο πριν από τον θάνατο του Μπάιρον. Αποτυπώνει την αγάπη του για την Ελλάδα, που μετουσιώνεται σε πλατωνικό έρωτα … 

 

Τι είναι τούτες οι τιμές κι η αναγνώριση/που γίνηκαν ή θα γεννούν για μένα,/πάρεξ ενός νεογέννητου λαού κραυγή;/Κι όμως γι’ αυτές, εγώ,/θα αποστρεφόμουν κάθε στέμμα τιποτένιο/-εκτός κι αν ήταν από δάφνη-/κι όμως γι’ αυτές, εγώ, θα μπορούσα να πεθάνω./Είμαι τρελός από πάθος, κι ένα σκυθρώπιασμα δικό σου/με παραλύει, όπως της έχιδνας το βλέμμα το φτωχό πουλί/που τα φτερά του, μάταια, πεταρίζει προς το θάνατο:/τόσο παράφορη η λαχτάρα μου για σένα,/τόσο δυνατή η μαγεία σου/ή τόσο αδύναμος έχω πια καταντήσει; 

 

Ο Μπάιρον δεν ήταν απλώς φιλέλληνας. Είχε πάθος για την Ελλάδα, ένα πάθος που πηγάζει από την κλασική του παιδεία. 

 

Δεν ήταν απλώς ένας ποιητής. Υπήρξε ένας από τους πυλώνες του ρομαντισμού, ευφυής, κληρονόμος υψηλού επιπέδου λογοτεχνίας, μεγάλος διανοητής με αντισυμβατικές και ρηξικέλευθες απόψεις για τη ζωή.  

 

Πιο κάτω προς ανακεφαλαίωση σταγόνες μνήμης και ιστορίας από εξαιρετικό παλαιότερο κείμενο-αφιέρωμα της διαπρεπούς κ. Στέλλας Π. Βουτσά Καθηγήτριας Φιλολόγου Λυκείου Αφάντου, Διδάκτορος Λογοτεχνίας με πρόσθετες πληροφορίες και σχόλια. 

 

Από τους Γάλλους φιλέλληνες ξεχωρίζει ο Σατωβριάνδος (François-René, vicomte de Chateaubriand), περιηγητής και συγγραφέας, ο οποίος μέσα από τα οδοιπορικά του δίνει εξαίσιες περιγραφές της φυσικής ομορφιάς της Ελλάδας, των παραμελημένων ιστορικών μνημείων που μαρτυρούν το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και ρεαλιστικές εικόνες από τις απαίσιες συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων. Τον τίτλο του φιλέλληνα, όμως, ο Σατωβριάνδος τον οφείλει κυρίως στο «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» (Note sur la Grėce, 1825), το οποίο κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσε φιλελληνικό μανιφέστο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. 

 

Διακεκριμένη θέση στο πάνθεο των φιλελλήνων κατέχει και ο Γάλλος Κλωντ Φοριέλ (Claude Charles Fauriel), ακαδημαϊκός, λόγιος και ιστορικός της Λογοτεχνίας, ο οποίος δημοσίευσε σε δύο τόμους στο Παρίσι τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια "Chants populaires de la Grèce moderne" (1824-1825), δίνοντας με αυτόν τον τρόπο την καλύτερη απάντηση στις αμφιλεγόμενες θεωρίες του Αυστριακού περιηγητή Φαλμεράυερ περί της φυλετικής καταγωγής των Νεοελλήνων. Τέλος, φιλελληνικά αισθήματα έτρεφε και ο κλασικός Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo), όπως και η εξέχουσα μορφή του Γαλλικού Διαφωτισμού, ο Βολταίρος (Voltaire). 

 

Από τους Γερμανούς φιλέλληνες ξεχωρίζουν οι ρομαντικοί ποιητές. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι πολλοί εκπρόσωποι του ρομαντικού κινήματος στην Ευρώπη υπήρξαν φιλέλληνες. Ο ρομαντισμός εμπνέεται από την επανάσταση και τα ιδεώδη της, πρεσβεύει την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της λογικής και πιστεύει στην παντοδυναμία του συναισθήματος. Τρεις, λοιπόν, κορυφαίοι Γερμανοί ποιητές υπήρξαν και κορυφαίοι φιλέλληνες: ο Γκαίτε (Johann Wolfgang Goethe), ο Σίλλερ (Friedrich Von Schiller) και ο Χέλντερλιν (Friedrich Hölderlin). 

 

Στο Γκαίτε, που έκανε μόδα τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στη Γερμανία, ανήκει η περίφημη φράση: «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη». 

 

Στον άλλο μεγάλο Γερμανό λογοτέχνη και στενό φίλο του Χέλντερλιν, στο Σίλλερ, αποδίδεται το αξιομνημόνευτο ποίημα «Καταραμένε Έλληνα» (Verdammter Grieche), το οποίο υμνεί την Ελλάδα και την προσφορά της στον παγκόσμιο πολιτισμό: 

 

Από τους Ελβετούς φιλέλληνες ξεχωρίζει ο Εϋνάρδος (Jean-Gabriel Eynard), οικονομολόγος και τραπεζίτης, ο οποίος κατά την επανάσταση του '21 διέθεσε τεράστια ποσά υπέρ των Ελλήνων και παρενέβη επανειλημμένα στην ευρωπαϊκή διπλωματία υπέρ των ελληνικών δικαίων. 

 

Ο Εϋνάρδος στη Γενεύη γνωρίζεται με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είναι αυτός που θα του εμφυσήσει την αγάπη για το δοκιμαζόμενο έθνος των Ελλήνων. Έτσι ο Εϋνάρδος θα αναλάβει επικεφαλής του φιλελληνικού κομιτάτου της Γενεύης. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ο Ελβετός αυτός φιλέλλην συγκεντρώνει χρήματα για την αγορά πολεμοφοδίων και μέσω των υψηλών γνωριμιών του προσπαθεί να επηρεάσει σημαντικές προσωπικότητες της Ευρώπης για το δίκαιο των ελληνικών θέσεων. 

 

Το 1828 και με κεφάλαια του Εϋνάρδου, τα οποία διαχειριζόταν ο έμπιστος συνεργάτης του Γεώργιος Σταύρου, ιδρύεται η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, που επέζησε μόλις 6 χρόνια. Διάδοχο σχήμα της υπήρξε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, που λειτούργησε το 1842 και σήμερα είναι η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας. 

 

Ο Εϋνάρδος υπήρξε από τους εμπνευστές της δημιουργίας της και ανακηρύχθηκε επίτιμος πρόεδρός της. Οι υπηρεσίες του προς τη χώρα μας συνεχίστηκαν το 1847, όταν αντιμετώπισε με σθένος τις υπερβολικές απαιτήσεις των ‘Αγγλων τραπεζιτών για το δάνειο του 1832 προς την Ελλάδα. Πλήρωσε, μάλιστα, ο ίδιος o Εϋνάρδος μισό εκατομμύριο χρυσά φράγκα από την τσέπη του για να τους ικανοποιήσει! 

 

Η ελληνική πολιτεία, σε αναγνώριση της προσφοράς του, έχει δώσει το όνομά του σε οδούς στην Αθήνα αλλά και σε άλλες ελληνικές πόλεις, ενώ ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, στη συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου έχει ονομαστεί «Μέγαρο Εϋνάρδου», όπου στεγάζεται σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.  

 

Η κάθοδος των φιλελλήνων στην Ελλάδα για να πολεμήσουν υπέρ των Ελλήνων συνέβαλε πολύ στο να γενικευτεί το ενδιαφέρον των φιλελεύθερων στοιχείων της Ευρώπης για την ελληνική υπόθεση. (Στο αυξανόμενο ρεύμα του φιλελληνισμού συνέβαλε και ο γενικός αποτροπιασμός των Ευρωπαίων από τις σφαγές και τις βαρβαρότητες των Οθωμανών μετά το ολοκαύτωμα της Χίου, των Ψαρών και της Κάσου.) Γάλλοι, Άγγλοι κι Ιταλοί τάχθηκαν στο πλευρό της αγωνιζόμενης Ελλάδας και αρκετοί από αυτούς έσπευσαν να πολεμήσουν ηρωικά στο πλευρό των Ελλήνων. 

 

Ανάμεσά τους, μια από τις πρώτες θέσεις την έχει ο Γάλλος στρατηγός Κάρολος Φαβιέρος (Charles Νicolas Fabvier). Ο Φαβιέ έφτασε το 1823 στην επαναστατημένη Ελλάδα. Ξαναγύρισε έπειτα στην Αγγλία, όπου στρατολόγησε νέους φιλέλληνες στρατιωτικούς και το 1825 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο. Το Νοέμβριο του 1826 με 500 άνδρες του τακτικού στρατού, φορτωμένους με σάκους μπαρούτης, κατόρθωσε να μπει στην πολιορκούμενη τότε Ακρόπολη. Το γεγονός αυτό παρέτεινε την αντίσταση ως το Μάιο του 1827. Το 1842 η ελληνική Εθνοσυνέλευση τον ανακήρυξε επίτιμο Έλληνα πολίτη. Το όνομα του Φαβιέ έχει δοθεί σε δρόμο της Αθήνας και θεωρείται από τους ειλικρινείς και πιο αφιλοκερδείς Ευρωπαίους Φιλέλληνες. 

 

Στον αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων για την ελευθερία τους διακρίθηκε και ο Ιταλός φιλέλληνας Σαντόρε Σανταρόζα (Annibale Santorre Santarosa). Ο Σανταρόζα, πνεύμα φιλελεύθερο κι επαναστατικό, αποβιβάστηκε αρχικά στο Ναύπλιο. Τα λόγια του είναι συγκινητικά: «Αγαπώ την Ελλάδα με μια αγάπη που έχει κάτι το υπέροχο. 

 

Ο ελληνικός λαός, καλός και γενναίος που έζησε αιώνες δουλείας είναι δικός μας αδελφός. Είναι κοινές οι τύχες της Ιταλίας και της Ελλάδος και επειδή δεν μπορώ να κάμω τίποτε πια για την πατρίδα μου, έχω υποχρέωση να αφιερώσω στην Ελλάδα τα λίγα χρόνια και τις δυνάμεις που μου μένουν…». Πολέμησε τους Τούρκους στο πλευρό των Ελλήνων ως εθελοντής και δε δίστασε να δώσει ακόμη και τη ζωή του για την απελευθέρωσή τους. 

 

Το 1825 πήγε με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στην Πύλο, κατέλαβε το Νιόκαστρο και λίγο αργότερα αποβιβάστηκε στο νησί Σφακτηρία, για να ενισχύσει την άμυνά του εναντίον του Ιμπραήμ. Εκεί, πολεμώντας ηρωικά, έπεσε μαζί με άλλους διακεκριμένους Έλληνες το 1825 (Αναγνωσταρά, Τσαμαδό, Σαχίνη). 

 

Μνημείο του Σανταρόζα έχει στηθεί στη Σφακτηρία, ενώ στην Αθήνα έχει δοθεί οδός στο όνομά του, στην οποία στεγαζόταν αρχικά το Βασιλικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο και στη συνέχεια για πολλά χρόνια το Πρωτοδικείο Αθηνών («εκείνο το ερείπιο της οδού Σανταρόζα», όπως λέει και το τραγούδι).  

 

Από τη γηραιά Αλβιώνα μάς έρχονται επίσης δύο μεγάλες μορφές φιλελληνισμού, καθεμιά στον τομέα της. Ο πολιτικός Γεώργιος Κάνινγκ (George Kanning), Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας και μετέπειτα πρωθυπουργός. Και από τις δύο αυτές θέσεις ο Βρετανός πολιτικός θα συνδράμει αποφασιστικά τη χώρα μας. Ειδικότερα, η πορεία της Ελληνικής Επανάστασης όσον αφορά στο διπλωματικό πεδίο, αλλάζει ριζικά όταν αναλαμβάνει ο Κάνιγκ Υπουργός Εξωτερικών, αφού υποστήριξε σθεναρά τον αγώνα των Ελλήνων. Την ανεξαρτησία της Ελλάδας προώθησε ο Κάνινγκ και ως Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας. 

 

Αναμφισβήτητα, όμως, κεντρική μορφή του φιλελληνισμού επικρατεί στη συνείδηση όλων μας ο λόρδος Βύρων (George Gordon Byron), γεννημένος στο Λονδίνο το 1788 και θανών στο Μεσολόγγι το 1824. Πρόκειται για έναν κορυφαίο Άγγλο ποιητή κι ένθερμο φιλέλληνα. Ο λόρδος Βύρων ήταν πνεύμα ανήσυχο, ψυχή ρομαντική κι ενθουσιώδης. Ταξίδεψε στην Ελλάδα, αρχικά στην Ήπειρο (όπου έγινε δεκτός από τον Αλή Πασά), στην Πάτρα, στους Δελφούς, στην Αθήνα (φιλοξενούμενος της Θεοδώρας Μακρή, κόρης υποπρόξενου της Αγγλίας), στην Σμύρνη, στην Έφεσο, την Τροία και την Κωνσταντινούπολη. Οι επισκέψεις αυτές επηρέασαν καταλυτικά τη ζωή και την ποίησή του. 

 

Στη διάσημή του σύνθεση, στο «Δον Ζουάν», ο Βύρων εκφράζει τον πόνο του για τη σκλαβιά της Ελλάδας. Το 1811 στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του 23χρονου ποιητή στην Ελλάδα, ένα αττικό δειλινό ο Μπάυρον, όπως θα έκανε και κάθε ξένος περιηγητής στον τόπο μας, ανέβηκε προσκυνητής στον ιερό βράχο για να θαυμάσει το αρχαίο κάλλος, αλλά έφριξε από αγανάκτηση και περιέπεσε σε θλίψη, όταν αντίκρισε κατεστραμμένο και λεηλατημένο το ναό της Αθηνάς και την Καρυάτιδα να λείπει από τη θέση της. Ήταν νωπή ακόμα η ιεροσυλία που είχε διαπράξει ο Σκωτσέζος λόρδος ‘Ελγκιν. 

 

Το ξέσπασμα της «ιερής αγανάκτησης» του Λονδρέζου Βύρωνα διοχετεύεται στο μνημειώδες ποίημά του «Η Κατάρα της Αθηνάς» (The Curse of Minerva). Εκεί διαμαρτύρεται για την αρπαγή των ελγίνειων μαρμάρων από την Ακρόπολη, μέσα από το όραμα-οπτασία της Αθηνάς Παλλάδας, η οποία εμφανίζεται στον ποιητή και καταγγέλλει τη γύμνωση του ναού της από τον ομοεθνή του Έλγκιν: 

 

Αν κι από τους αθανάτους τα λαμπρότερα είχε νιάτα,/δακρυσμένη είναι τώρα η θεά η γαλανομάτα.[..]/«Ω θνητέ, – έτσι μου είπε – της ντροπής σου αυτό το χρώμα/Βρετανός μου λέει να 'σαι, όνομα ανδρείου ακόμα/μέχρι χτες λαού, ελευθέρου, με ωραία πεπρωμένα,/τώρα περιφρονημένου, και ιδίως από μένα./Η Παλλάδα πρώτος θα 'ναι της πατρίδας σου εχθρός•/Tην αιτία θες να μάθεις; Κοίτα γύρω σου κι εμπρός./Έχω δει πολλούς πολέμους κι ερημώσεις να πληθαίνουν/κι άλλες τόσες τυραννίες να ανεβοκατεβαίνουν./Απ' του Τούρκου τη μανία γλίτωσα και του Βανδάλου,/μα η χώρα σου έναν κλέφτη μου 'χει στείλει πιο μεγάλο./Κοίτα, άδειος ο ναός μου, κατοικία ρημαγμένη,/και στοχάσου τι μιζέρια είναι γύρω απλωμένη…. 

 

Στην Πίζα, στο σπίτι του φίλου του ποιητή Σέλλευ, ο Βύρων γνωρίζει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αυτό αποτελεί το έναυσμα για την ενεργή εμπλοκή του στον ελληνικό αγώνα. Ως μέλος του φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου, φρόντισε να συγκεντρώσει χρήματα, κατάρτισε ορειβατικό πυροβολικό και υγειονομική υπηρεσία. Και για να ανταποκριθεί περισσότερο στην αποστολή του πούλησε τα άλογα, τα έπιπλα, τα βιβλία και τη θαλαμηγό του. 

 

Στις 4 Ιανουαρίου 1824 ο Βύρωνας αποβιβάστηκε στο Μεσολόγγι μαζί με το φίλο του φιλέλληνα Μπρούνο, όπου τους έγινε αποθεωτική υποδοχή. Εκεί προσπάθησε να συγκροτήσει σώμα από 3.000 καλά γυμνασμένους στρατιώτες και να πείσει τους οπλαρχηγούς να παραμερίσουν τα προσωπικά τους για χάρη της πατρίδας τους. Η σκληρή ζωή του στρατοπέδου, όμως, το υγρό κλίμα και οι πολυήμερες βροχές κλόνισαν σοβαρά την υγεία του τριανταεξάχρονου τότε λόρδου Βύρωνα. Στις 7 Απριλίου έπεσε άρρωστος με υψηλό πυρετό και στις 19, την επομένη του Πάσχα, πέθανε. 

 

Στις τελευταίες του στιγμές πρόφερε δύο ονόματα: της κόρης του Άννας και της Ελλάδας! Ο θάνατός του -που είχε διεθνή απήχηση- βύθισε σε πένθος τον Ελληνισμό κι ενέπνευσε στον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό τις 166 στροφές της ωδής «Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάυρον». 

 

Λευτεριά για λίγο πάψε/Να χτυπάς με το σπαθί./Τώρα σίμωσε και κλάψε/Εις του Μπάυρον το κορμί.  

 

Ο θάνατος του Μπάυρον ενέπνευσε στον επίσης Επτανήσιο Ανδρέα Κάλβο την ωδή «Η Βρετανική Μούσα»: 

 

Ω Βύρων· ω θεσπέσιον/Πνεύμα των Βρετανιδών,/Τέκνον μουσών και φίλε/άμοιρε της Ελλάδος/καλλιστεφάνου. […]

Σηκώσου ω Βύρων….φίλε/σηκώσου….λάβε, ω μέγα,/λάβε το δώρον, ύμνησον/του σταυρού τους θριάμβους/και της Ελλάδος. 

 

Η μνήμη του Λόρδου Βύρωνα μένει πάντοτε ζωντανή στον ελληνικό λαό, ο οποίος εκτιμά τη θυσία του και την ανυπολόγιστη προσφορά του στο ελληνικό έθνος. Ολόσωμα αγάλματά του έχουν στηθεί στο Μεσολόγγι (Ηρώο) και στην Αθήνα, η γνωστή σε όλους γλυπτική σύνθεση «Η Ελλάς στο Βύρωνα», η οποία κοσμεί σήμερα τον κήπο του Ζαππείου.  

 

Στους φιλέλληνες πρέπει να προστεθούν και οι χιλιάδες Ευρωπαίοι κι Αμερικανοί που διέθεσαν σημαντικά ποσά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. 

 

Ανάμεσά τους διακρίνεται η Δούκισσα της Πλακεντίας (Sophie de Marbois), Γαλλίδα αριστοκράτισσα γεννημένη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η δούκισσα της Πλακεντίας αγάπησε τόσο πολύ την Ελλάδα που έμεινε μαζί με την κόρη της και πέθανε σε αυτήν, στην Αθήνα, προσφέροντας τεράστια χρηματικά ποσά για τις ανάγκες της εκπαίδευσης, ιδρύοντας σχολείο θηλέων πρώτα στην Αίγινα και μετά στο Ναύπλιο και διαθέτοντας σημαντικά ποσά για φιλανθρωπικά έργα. Ιδιαίτερα βοήθησε τους χωρικούς της Πεντέλης, όπου είχε αγοράσει κτήματα. Η πολιτεία σε ανάμνηση της προσφοράς της έχει ονοματοθετήσει μία κεντρική λεωφόρο κι ένα σταθμό του μετρό στην Αθήνα «Δουκίσσης Πλακεντίας». 

 

Πέρα όμως από την Επανάσταση του 1821, το ρεύμα του φιλελληνισμού συνεχίστηκε και αργότερα, στα πρώτα βήματα του ελληνικού κράτους και στον αγώνα του για τις αλύτρωτες περιοχές. Για παράδειγμα, στην επανάσταση για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1878 κατέφθασε στο Πήλιο ως απεσταλμένος των «Τάιμς» του Λονδίνου ο ένθερμος φιλέλληνας Κάρολος Όγλ (Charles Ogl), για να καλύψει τα γεγονότα. 

 

Ο Ογλ βρήκε τραγικό θάνατο στην αιματηρή μάχη της Μακρινίτσας: το πτώμα του βρέθηκε σφαγμένο και ακέφαλο, γεγονός που συγκλόνισε την κοινή γνώμη στην Αθήνα και τις ξένες δυνάμεις. Σήμερα στην πόλη του Βόλου υπάρχει κεντρική οδός με το όνομά του. 

 

Αλλά και λίγο αργότερα, στον πόλεμο του 1897 μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, πολέμησαν φιλέλληνες, στο σύνολο 134, κυρίως Γερμανοί και Πολωνοί, που αποτελούσαν τη «Φιλελληνική Λεγεώνα». Παράλληλα, στον ίδιο πόλεμο είχαν πολεμήσει και 70 Ιταλοί, όπως και η φάλαγγα των Γαριβαλδινών. 

 

Η χώρα μας, τιμώντας τη μνήμη όλων αυτών των φιλελλήνων, επώνυμων κι ανώνυμων, και αναγνωρίζοντας την ανεκτίμητη προσφορά τους, ονόμασε κεντρικό δρόμο της Αθήνας και άλλων πόλεων «οδό Φιλελλήνων». 

 

Το κίνημα αυτό του φιλελληνισμού και η καθοριστική συμβολή του στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα της διεθνούς αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών. Ας μην ξεχνούμε ότι αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε η επέμβαση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων στο Ναυαρίνο το 1827. Ας μη λησμονούμε, από την άλλη πλευρά, ότι Έλληνες στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αγωνίστηκαν ηρωικά μέσα από τις Ελληνικές Ταξιαρχίες στο πλευρό των συμμάχων εναντίον της Ναζιστικής Γερμανίας τόσο στο Ρίμινι της Ιταλίας όσο και στο Ελ Αλαμέιν της Αφρικής. 

 

Οι λαοί, λοιπόν, πρέπει να ζουν συναδελφωμένοι και αρωγοί ο ένας προς τον άλλο. Η χώρα μας αυτό το γνωρίζει καλά. Κι έχει αποδείξει -ως γενέτειρα του αρχαίου ιερού θεσμού της φιλοξενίας και του ιερού θεσμού της ικεσίας- τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν τα βαθιά αισθήματα αλληλεγγύης του λαού της στους ολίγους πραγματικούς συμμάχους και φίλους της, αλλά όχι στους πλείστους επίδοξους ολετήρες της, ένθεν και εκείθεν…. 

 

«Ο κόσμος είναι η Ελλάδα, που διαστέλλεται. Η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται.» Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας 

 

Αφυπνισθείτε αδελφοί ΕΛΛΗΝΕΣ …Η Ελλάδα είναι η πατρίδα της ψυχής μας… 

 

Επιμέλεια κειμένου από Αντώνη Αντωνά – Συγγραφέα από Ελληνική Κύπρο. (Αναδημοσιεύσεις με πρόσθετα σχόλια και πληροφορίες και αποσπάσματα από ιστορικά βιβλία του ιδίου.) 

www.ledrastory.com

Share