Στα τέλη του 2022 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού που διενεργήθηκε στην Ελλάδα το 2021. Η εικόνα που παρουσιάζουν τα αποτελέσματα αυτά είναι ζοφερή, ωστόσο, ουδείς πλέον δικαιούται να εκπλήσσεται. Τα αποτελέσματα αυτά ήταν αναμενόμενα από καιρό.
Πριν σχολιάσουμε τα βασικά ευρήματα της απογραφής, πρέπει να πούμε ότι από πολλές πλευρές έχουν εκφραστεί επιφυλάξεις για το πώς αυτή διενεργήθηκε. Όποιες όμως κι αν είναι οι επιφυλάξεις, αυτά είναι τα επίσημα στοιχεία και βάσει αυτών μπορούμε να μιλήσουμε. Εξάλλου, είναι σαφές ότι όποιες διορθώσεις κι αν γίνουν, η μεγάλη εικόνα δεν θα αλλάξει.
Οι τρεις διαστάσεις του δημογραφικού
Ποιά όμως είναι η μεγάλη εικόνα; Τρια είναι τα βασικά ευρήματα. Το πρώτο είναι ότι έχουμε πλέον εισέλθει στη φάση της μεγάλης αριθμητικής συρρίκνωσης του ελληνικού πληθυσμού, η οποία θα συνεχίζεται, όσο οι γεννήσεις θα παραμένουν στα παρόντα χαμηλά επίπεδα. Για να το θέσουμε απλά: στη δεκαετία που πέρασε, ο ελληνικός πληθυσμός ξεκίνησε τον μεγάλο δημογραφικό του κατήφορο, ο οποίος στο τέλος του αιώνα θα τον οδηγήσει σε ένα μέσο εκτιμούμενο μέγεθος 6,4 εκατομμυρίων, εφ’ όσον δεν μεταβληθούν σημαντικά οι βασικοί δημογραφικοί του δείκτες. Αυτή είναι η εκτίμηση που δίνουν οι δημογραφικές προβολές του ΟΗΕ (UN World Population Prospects 2022).
Η δεύτερη βασική παρατήρηση είναι η βαθειά γήρανση του ελληνικού πληθυσμού, η οποία είναι η άλλη όψη της υπογεννητικότητας. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, το 2021 η Ελλάδα ήταν η πέμπτη πιο γηρασμένη χώρα του κόσμου, με μέση ηλικία τα 44,7 έτη.
Η τρίτη διάσταση του δημογραφικού είναι η γεωγραφική. Πράγματι, ένα στοιχείο που αναδεικνύουν με ιδιαίτερη ένταση τα αποτελέσματα της απογραφής νόμιμου πληθυσμού, είναι η σημαντική μείωση των πληθυσμών της ελληνικής περιφέρειας και ιδίως των παραμεθόριων νομών. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δημογραφική κατάρρευση, την οποία μπορεί κανείς να διαπιστώσει ενδεικτικά σε νομούς όπως των Σερρών (-15%), του Κιλκίς (-13%) ή της Δράμας (-12%). (Βλ. Πίνακα). Ο νομός Γρεβενών έχει το αρνητικό ρεκόρ πανελλαδικά με -16% μέσα σε μια δεκαετία. Σημαντική είναι και η μείωση πληθυσμού στον κρίσιμο νομό Έβρου (-8%), η οποία προστίθεται σε μια δημογραφική συρρίκνωση δεκαετιών.
Ο θάνατος της περιφέρειας
Η Ελλάδα συρρικνώνεται λοιπόν και στην περιφέρεια συρρικνώνεται πιο γρήγορα. Μια περιφέρεια που επί δεκαετίες εγκατελείπεται από τους νεανικούς της πληθυσμούς, που παραμένει οικονομικά υπανάπτυκτη και κατά τόπους πλέον ερημώνει, περιμένοντας τους αλλόχθονες που κάποτε αναπόφευκτα θα την εποικίσουν.
Πρόκειται ουσιαστικά για τον επίλογο μιας μακράς πορείας που ξεκίνησε μεταπολεμικά. Μια πορεία η οποία ξεκινά με τη φτώχεια και την καταστροφή που δημιούργησαν η κατοχή και ο εμφύλιος, συνεχίστηκε με τη μεταναστευτική έξοδο στη δεκαετία του 1960 έως τις αρχές του 1970, προχώρησε με την αστυφιλία της «αντιπαροχής» και σημαδεύτηκε από τη διαχρονική απουσία ενός συνολικού αναπτυξιακού σχεδιασμού.
Όλα αυτά τα χρόνια έγιναν βεβαίως προσπάθειες να στηριχθεί η περιφέρεια. Οι όποιες παρεμβάσεις όμως ήταν αποσπασματικές, χωρίς συνολικό όραμα και χωρίς μακροπρόθεσμη οπτική. Έγιναν πανεπιστήμια, νοσοκομεία και δημόσια έργα. Ενίοτε δόθηκαν και αξιόλογα αναπτυξιακά κίνητρα (π.χ. Θράκη). Δεν υπήρξε όμως ένα συνολικό σχέδιο. Ένα σχέδιο που θα αναδείκνυε τα πλεονεκτήματα κάθε περιοχής, που θα καθοδηγούσε τους τοπικούς πληθυσμούς σε νέες δραστηριότητες και θα δημιουργούσε τοπικά προϊόντα με διεθνή αναγνωρισιμότητα και ανταγωνιστικότητα.
Δηλαδή έγιναν παρεμβάσεις για τη στήριξη του τοπικού εισοδήματος, αλλά όχι για τη δημιουργία εστιών αυτοδύναμης και βιώσιμης ανάπτυξης.
Και βέβαια αυτές τις παρεμβάσεις, κλήθηκε να τις εφαρμόσει ένα αναποτελεσματικό κράτος, το οποίο λειτουργούσε κυρίως στη βάση του κομματισμού ή του προσωπικού ρουσφετιού. Έτσι και τα όποια θετικά μέτρα ελήφθησαν, εν μέρει ακυρώθηκαν από τη γραφειοκρατία ή και τη διαφθορά.
Στο βαθύ κόκκινο πλέον το δημογραφικό
Στο βαθύ κόκκινο λοιπόν μπήκε πια το δημογραφικό, αφού για περισσότερες από τρεις δεκαετίες αφέθηκε στην τύχη του. Το δημογραφικό όμως δεν είναι μόνο το αντικειμενικά μείζον πρόβλημα της χώρας. Σε αυτό καθρεπτίζονται και όλες οι ανεπάρκειες της ελληνικής κοινωνίας και κυρίως των ηγεσιών της.
Και η ανεπάρκεια είναι το λιγότερο το οποίο έχει να προσάψει κανείς σε ένα πολιτικό σύστημα το οποίο στην ενδέκατη συνεχόμενη χρονιά μείωσης του πληθυσμού της χώρας, δεν παρουσίαζει κανένα ανακλαστικό απέναντι σε αυτό το μείζον ζήτημα.
Καμία σημαντική κινητοποίηση, κανένας μείζον σχεδιασμός, παρ’ εκτός κάτι λίγα επιδόματα και απαλλαγές ΦΠΑ, ως άλλοθι απέναντι στην κατά βάθος πλήρη αδιαφορία για το δημογραφικό.
Σε αυτό το πλαίσιο, και οι δύο αρχηγοί των δυο μεγάλων κομμάτων εξουσίας μας έχουν δηλώσει ότι η επίλυση του δημογραφικού αποτίθεται πλέον στους «νόμιμους μετανάστες», οι οποίοι αναμένεται να «ανακουφίσουν τη δημογραφική μας υποχώρηση». Αναφέρονται φυσικά στους παράνομους μετανάστες που μας διοχετεύει μαζικά η Τουρκία, που εγκλωβίζει εδώ η Ευρωπαϊκή Ένωση και που εκ των υστέρων νομιμοποιεί το ελληνικό κράτος. Και το ερώτημα φυσικά εδώ είναι: άραγε η Τουρκία προσπαθεί να μας λύσει το δημογραφικό πρόβλημα;
Το δημογραφικό δεν λύνεται μέσω τρίτων, ούτε βέβαια λύνεται με γενικόλογες τοποθετήσεις. Διότι αν προσδοκάς λύση μέσω μεταναστευτικών ροών, θα πρέπει να ξέρεις πόσο θα είναι το δημογραφικό σου έλλειμμα έως το μέσον του αιώνα, αλλά και πόσοι είναι αυτοί που μπορεί να έλθουν. Διότι κάπως έτσι θα έχεις αίσθηση του τί είδους κοινωνία θα δημιουργηθεί, όπως και κατά πόσον η κοινωνία αυτή θα είναι συνεκτική ή θα σπαράσσεται από τις εσωτερικές της αντιθέσεις, τις οποίες θα υποδαυλίζουν τρίτοι.
Πάνω από όλα όμως θα πρέπει να έχεις εξασφαλίσει ότι αυτοί που θα έρχονται στη χώρα είναι αυτοί που την έχουν επιλέξει ως προορισμό και θέλουν να προκόψουν σε αυτή, και όχι αυτοί που άλλοι σου διοχετεύουν (Τουρκία) και άλλοι εγκλωβίζουν εδώ (ΕΕ). Τέλος θα πρέπει να έχεις πράξει το ελάχιστο: να έχεις καταστήσει την Ελλάδα χώρα ελκυστική, ώστε να επιστρέψουν σε αυτή όσο γίνεται περισσότεροι από τους εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες που την εγκατέλειψαν τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία.
Ώρα ευθύνης για το δημογραφικό
Η λύση του δημογραφικού θα ξεκινήσει από τη στιγμή που τα κόμματα θα συνειδητοποιήσουν τις ιστορικές τους ευθύνες και θα ομονοήσουν στην εκπόνηση και στην από κοινού εφαρμογή μιας εθνικής δημογραφικής πολιτικής. Το πρώτο ζητούμενο είναι το δημογραφικό να τεθεί στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας ως το μείζον εθνικό πρόβλημα. Το επόμενο βήμα είναι να δημιουργηθούν οι θεσμικές και οι τεχνοκρατικές δομές που πέρα και υπεράνω των κομμάτων θα εφαρμόσουν τη δημογραφική πολιτική.
Παράλληλα θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το δημογραφικό δεν αντιμετωπίζεται με μια δέσμη μέτρων, αλλά με ένα σύνολο πολιτικών που θα έχουν ως επίκεντρο το δημογραφικό. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σαφές ότι η λύση του δημογραφικού περνάει και από έναν νέο αναπτυξιακό σχεδιασμό που θα έχει ως στόχο την αναζωογόνηση της περιφέρειας.
Προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να επιλεγούν συγκεκριμένες επαρχιακές πόλεις που θα έχουν ως αποστολή να συγκρατήσουν τους πληθυσμούς της γύρω υπαίθρου και αν είναι δυνατόν να προσελκύσουν Έλληνες του εξωτερικού. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να δοθούν διευκολύνσεις και καθοδήγηση για την ανάπτυξη νέων μορφών επιχειρηματικότητας, οι οποίες θα εκτείνονται από τον αγροτοτουρισμό, την ανάπτυξη γεωργοκτηνοτροφίας επώνυμων προϊόντων έως και τον ιατρικό τουρισμό που θα συνδυαστεί με μόνιμη εγκατάσταση ευρωπαίων συνταξιούχων που θα προτιμούσαν να περνούν τουλάχιστον τον χειμώνα τους στην Ελλάδα. Θα πρέπει να εξεταστούν και μέτρα άμεσης ανακούφισης, όπως η μείωση του ΦΠΑ και της φορολογίας στους παραμεθόριους νομούς.
Όπως έχω τονίσει επανειλλημένως, λύσεις για το δημογραφικό υπάρχουν. Όμως το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα πολιτικής βούλησης για ένα συνολικό άλμα της χώρας προς τα εμπρός. Και το έλλειμμα αυτό πηγάζει από τη φοβία των πολιτικών ηγεσιών να θέσουν την κοινωνία σε μια συνολική πορεία ανέλιξης. Φοβούνται ότι μια κοινωνία που θα αντιμετωπίσει δυναμικά τις προκλήσεις της, θα είναι μια κοινωνία που δεν θα ανεχτεί άλλο το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα.
Μέχρι λοιπόν η ελληνική κοινωνία να αναδείξει τις ηγεσίες που χρειάζεται, η χώρα θα παραμένει σε χαμηλή τροχιά. Η Ελλάδα δεν μπορεί όμως να προσδοκά ότι θα επιβιώσει χρεωμένη, γηράσκουσα, ζώντας με επιδόματα, στηρίζοντας την ασφάλειά της στους συμμάχους, περιμένοντας να «λύσει» το δημογραφικό της με αλλόχθονες και αναζητώντας συνθηκολογήσεις με την Τουρκία σε κάποια «Χάγη».
Χρειάζεται η συνολική κινητοποίηση της κοινωνίας για την ανατροπή αυτής της κατάστασης. Ο χρόνος δεν μας περιμένει. Το ρολόι του δημογραφικού χτυπά. Το ρολόι της ιστορίας χτυπά…
*Ο Αναστάσιος Λαυρέντζος κατέχει πτυχίο Φυσικής και διπλώματα μεταπτυχιακής ειδίκευσης (MSc) στα Οικονομικά Μαθηματικά και στη Θεωρητική Φυσική. Έχει εργαστεί ως διευθυντικό στέλεχος στον τομέα Διαχείρισης Κινδύνων σε μεγάλους ελληνικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Στο πλαίσιο αυτό έχει επισκεφτεί πολλές βαλκανικές χώρες (Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία). Συνεργάζεται με διεθνείς ελεγκτικούς οίκους ως σύμβουλος επιχειρήσεων και διδάσκει Διαχείριση Κινδύνων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει τα βιβλία: «Η Θράκη στο μεταίχμιο» και «Σιωπηρή Άλωση – Το Δημογραφικό και το Μεταναστευτικό πρόβλημα της Ελλάδας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου