Σταυρίδης Φώτιος τού Χρήστου
«L’Empire byzantine a éte chez nous sévérement jugé…
Τήν Βυζαντινή Αυτοκρατορία τήν έχουμε κρίνει πολύ αυστηρά. Δέν πρέπει νά τήν κρίνουμε μέ βάση τήν σημερινή εποχή (19ος αι.), αλλά πρέπει νά τήν κρίνουμε μέ βάση τήν εποχή της, δηλαδή τόν μεσαίωνα, ευρισκόμενη σέ μία δύσκολη περιοχή ανάμεσα στήν Ευρώπη καί τήν βάρβαρη Ασία. Ο δεσποτισμός καί η αυστηρή κεντρική διοίκηση ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις γιά τήν ύπαρξή της, αφού βρισκόταν πάντοτε σέ πόλεμο. Στό εξωτερικό χρησιμοποιούσε συχνά τόν χρυσό αντί γιά τό σίδερο, στρέφοντας τούς βαρβάρους τόν έναν εναντίον τού άλλου μέ τό γνωστό μας διαίρει καί βασίλευε.
Ήταν τό μόνο κράτος στήν Ευρώπη μας τό οποίο υπέστη τόσες επιθέσεις. Τόν 4ο αιώνα από τούς Γότθους, τόν 5ο από τούς Ούνους καί τούς Βανδάλους, τόν 6ο από τούς Σλάβους, τόν 7ο από τούς Πέρσες, τούς Αβάρους καί τούς Άραβες, τόν 8ο, 9ο καί 10ο από τούς Βούλγαρους, τούς Ρώσσους καί τούς Ούγγρους, τόν 11ο από τούς Κουμάνους, τούς Πετσενέγκους, τούς Σελτζούκους καί μέχρι τόν 15ο αιώνα από τούς Οθωμανούς, γιά νά μήν παραλείψουμε τούς Νορμανδούς καί τούς Φράγκους από τήν δύση.
Κάποτε η αυτοκρατορία φαινόταν νά παραπαίει, αλλά ξαφνικά βρίσκονταν κάποιοι ηγέτες πού τήν αναγεννούσαν: Ο Ηράκλειος, ο Βασίλειος Α’, ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Τσιμισκής, ο Βασίλειος Β’, οι Κομνηνοί. Η γηραιά κυρία φορούσε τά χρυσά της στολίδια καί τά μαργαριτάρια της καί ξαναγινόταν μία νέα καί όμορφη κοπέλλα.
Σέ πολλές περιπτώσεις η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έσωσε τήν Ευρώπη. Χωρίς αυτήν οι Άραβες εισβολείς θά είχαν διασχίσει τόν Βόσπορο. Χωρίς αυτήν οι Σελτζούκοι αντί νά σταθούν στήν Νίκαια θά είχαν διασχίσει τόν Τίβερη ή τόν Έλβα ήδη από τόν 11ο αιώνα. Μέ μεγάλες θυσίες οι Βυζαντινοί έσωσαν τούς εαυτούς τους καί μαζί καί τήν Χριστιανοσύνη. Πόσες φορές οι κάτοικοι τού Βυζαντίου δέν είδαν έξω από τίς πόρτες τους νά έχουν στηθεί οι σκηνές τών Τούρκων ή τών Σκυθών; Πόσες φορές οι μεγαλοπρεπείς κατοικίες τους, οι εκκλησίες τους καί τά πλούσια προάστειά τους δέν έγιναν βορά στούς βαρβάρους τών στεππών; Ο πολιτισμός βρισκόταν σέ μία διαρκή απειλή από τούς εισβολείς. Μέσα στήν Κωνσταντινούπολη αφθονούσαν τά περίτεχνα έργα τέχνης, τά θαύματα τής αρχιτεκτονικής καί τής ζωγραφικής, η ποίηση, τό θέατρο, οι ύμνοι καί όλα εκείνα πού μπορούν καί σήμερα νά προσφέρουν τήν πνευματική ικανοποίηση στίς μεγαλύτερες σύγχρονες πρωτεύουσες τής Ευρώπης.
Σέ πείσμα τών κατακλυσμών πού απειλούσαν νά τήν πλημμυρίσουν, η Κωνσταντινούπολη περικυκλωμένη από τήν βαρβαρότητα παρέμενε η εστία ενός λαμπρού πολιτισμού καί είτε μέ τήν στρατιωτική ισχύ, είτε μέ τήν διπλωματία, είτε μέ τόν πολιτισμό, είτε μέ τήν θρησκεία δάμαζε τούς βαρβάρους. Κανένας λαός δέν ξέφυγε από τήν γοητεία της. Αυτή μετέτρεψε τίς ορδές τών Σλάβων στό χριστιανικό κράτος τής Σερβίας, τίς ορδές τών Βουλγάρων στό χριστιανικό κράτος τής Βουλγαρίας, τίς ορδές τών Ρώσσων καί τών Σκανδιναβών στό χριστιανικό κράτος τής Ρωσσίας. Τό Βυζάντιο υπήρξε γιά τούς Σλάβους καί τήν ανατολή ότι υπήρξε η Ρώμη γιά τούς Γερμανούς καί γιά τήν δύση.
Οι ανατολικοί λαοί τής οφείλουν τήν θρησκεία. Από τήν Ουγγαρία μέχρι τήν Αρμενία καί τήν Αβυσσηνία τό Βυζάντιο τούς μύησε στόν Χριστιανισμό. Οι Σλάβοι οφείλουν τό κυριλλικό αλφάβητο καί τήν γλώσσα σέ δύο Έλληνες από τήν Θεσσαλονίκη (deux Grecs de Thessalonique). Τά πρώτα κέντρα λογοτεχνίας γιά τούς Σλάβους ήταν τά μοναστήρια πού ίδρυσαν οι Έλληνες στό Κίεβο, στήν Βουλγαρία καί στήν Σερβία (les monastères fondés à Kiev, en Bulgarie et en Serbie par des Grecs). Οι Ρώσσοι, οι Ούγγροι, οι Σέρβοι, οι Κροάτες, οι Βούλγαροι, οι Καυκάσιοι έμαθαν τήν ιστορία τους από τούς Έλληνες ιστορικούς τού Βυζαντίου.
Εμείς τί θά γνωρίζαμε από τήν ελληνορωμαϊκή μας κληρονομιά εάν δέν είχε βρεθεί στήν άκρη τής Ευρώπης ένα απόρθητο φρούριο στό οποίο είχαν βρεί άσυλο οι ιστορικοί, οι φιλόσοφοι, οι ποιητές, οι ρήτορες τής αρχαιότητος; Οι Βυζαντινοί υπήρξαν οι βιβλιοθηκάριοι (bibliothecaires) τού ανθρωπίνου γένους. Χωρίς τούς Βυζαντινούς οι Άραβες θά είχαν παραμείνει ημιβάρβαροι! Μά στήν Αντιόχεια, τήν Αλεξάνδρεια καί τήν Έδεσσσα τής Συρίας βρήκαν τά ελληνικά βιβλία πού έφεραν τήν δική τους αναγέννηση! Οι Ευρωπαίοι έμαθαν στήν Κόρδοβα τής Ισπανίας, αυτά πού είχαν μάθει οι Άραβες από τούς Έλληνες. Χωρίς τό Βυζάντιο θά υπήρχε η Αναγέννηση τού 14ου αιώνα; Όταν ο Βησαρίων καί ο Ιανός Λάσκαρις μετέβησαν στήν Ιταλία γιά νά δώσουν τά φώτα τους, ο τσάρος Ιβάν Γ’ άνοιγε τίς πόρτες τής Ρωσσίας στούς σοφούς, στούς καλλιτέχνες καί τά χειρόγραφα τής Ελλάδος. Η Βυζαντινή Ελλάδα (la Grece byzantine) έκανε τήν είσοδό της στήν Ρωσσία τών τσάρων μέ τόν δικέφαλο αετό τών Παλαιολόγων (l’aigle à deux têtes des Paléologues).
Τέσσερεις ανθρώπινες φυλές έχουν ευεργετηθεί από τό Βυζάντιο: Ο γερμανικός κόσμος, τού οποίου οι αυτοκράτορες εκπαιδεύτηκαν αρχικά από τήν Ρώμη καί στήν συνέχεια από τήν Κωνσταντινούπολη. Ο αραβικός κόσμος πού μετέφερε τήν πνευματική λάμψη (splendeur intellectuelle) τού Βυζαντίου στήν Βαγδάτη καί τήν Κόρδοβα. Οι Σλάβοι καί φυσικά οι σύγχρονοι Έλληνες κληρονόμοι. Από πού έχει προέλθει η αχαριστία τής Ευρώπης (ingratitude de l’Europe); Οι προκαταλήψεις μας επέτρεψαν τήν καταστροφή τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τόν 15ο αιώνα, αλλά πρέπει νά μάς κάνουν νά ξεχάσουμε τήν ιστορία της; Πρέπει νά παραδώσουμε τό Βυζάντιο στήν λήθη όπως τό παραδώσαμε στούς Τούρκους; (Faut-il l’abandonner à l’oubli après l’avoir abandonné aux Turcs?)»
L’Empire Grec au Xe siècle, Alfred Rambaud (1870)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου