Η θουκυδίδεια γλώσσα είναι η lingua franca των διεθνών σχέσεων. Πρόκειται για τη γλώσσα της γεωπολιτικής, πατέρας της οποίας θεωρείται ο Θουκυδίδης. Και γεωπολιτική σημαίνει ισχύς, τόσο η «σκληρή», δηλαδή, η στρατιωτική, όσο και η «ήπια», που ταυτίζεται με την επιρροή.
Ουδαμού στα κείμενά του ο Θουκυδίδης κάνει αναφορά στον νόμο ως καθοριστικό παράγοντα διακρατικών σχέσεων. Το κατ΄ ευφημισμό διεθνές δίκαιο, έχει καταγωγή τις αυτοκρατορίες, με χαρακτηριστικότερες τη ρωμαϊκή και τη βρετανική. Πρόκειται για τον νόμο του ισχυρού, για να ειρηνεύσει τους υποταγμένους, και καθιερώθηκε ως “pax” (ειρήνη).
Αυτή η αντίληψη περί νόμου βρίσκεται στον αντίποδα της ελληνικής παράδοσης, όπου το πρωτεύον είναι η δικαιοσύνη, όχι η ανθρώπινη αλλά της Αττικής Τραγωδίας και των Ευαγγελίων. Γι΄ αυτό, ο επιστημονικός κλάδος που δεν δανείστηκε όρους από την Ελληνική είναι η νομική επιστήμη. Η περί δικαιοσύνης αντίληψη δεν αναιρεί τη θουκυδίδεια ισχύ αλλά την προϋποθέτει. Και τούτο, διότι η δικαιοσύνη ταυτίζεται με το ελληνικό ιδανικό της ελευθερίας που αναδεικνύει ήρωες και ιερομάρτυρες.
Ελλαδική υποχώρηση
Η απίσχναση της ελληνικής παράδοσης παρατηρείται εντονότερα μετά την ένταξη της Ελλάδας στους συμμαχικούς σχηματισμούς της Δύσης –ΝΑΤΟ και ΕΕ-, ακολουθούμενη από την Κύπρο στην ΕΕ, και συνοδεύτηκε με θουκυδίδειο αναλφαβητισμό. Οι δύο χώρες περιορίστηκαν στον παθητικό ρόλο του δέκτη ως μεταπράτη και όχι ως παραγωγού προϊόντων, υπηρεσιών, ιδεών και ασφάλειας. Και τον ρόλο του παραγωγού επωμίστηκε η Τουρκία, η οποία εξελίχθηκε σε βιομηχανική χώρα με εξαγωγικό προσανατολισμό και κυριάρχησε στη Ν.Α. πτέρυγα του ΝΑΤΟ, ως ο δυτικός πυλώνας αποτροπής της σοβιετικής/ρωσικής καθόδου στις θερμές θάλασσες.
Η απόφαση της Τουρκίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ ήταν θουκυδίδειας έμπνευσης και είχε εθνική αναφορά με στόχο τον ελληνικό χώρο, ο οποίος διατηρεί μοναδικό παγκόσμιο πλεονέκτημα∙ ενώνει τις τρεις κυριότερες ηπείρους: Ευρώπη, Ασία, Αφρική. Εν αντιθέσει, η Ελλάδα προέταξε το υπερεθνικό σε βάρος του εθνικού, επαναπαυόμενη στην επίκληση ενός φαντασιακού προτάγματος, του διεθνούς δικαίου. Η ίδια νοοτροπία καλλιεργήθηκε και στην ανεξάρτητη Κύπρο. Η επίκληση, ωστόσο, του διεθνούς δικαίου είναι φαντασιακή διότι, ενώ υπάρχει διεθνές δίκαιο, δεν υφίσταται μηχανισμός επιβολής του, εκτός και αν κάποιος διαθέτει την ισχύ και τη θέληση να το επιβάλει, όταν και αν τον ευνοεί. Και το σημαντικότερο, το διεθνές δίκαιο δεν διαμορφώνει γεωπολιτικές ισορροπίες, που είναι η βάση της σταθερότητας εάν όχι της ειρήνης. Η ελληνική και παγκόσμια ιστορία το επιβεβαιώνουν.
Ισορροπία - σταθερότητα
Η κάθοδος των Αιολών, Δωριέων και Ιώνων στον ελλαδικό χώρο κατά τον 12ο αι. π.Χ., ήταν το αποτέλεσμα της ανισορροπίας που δημιούργησε η μυκηναϊκή παρακμή. Και η ισορροπία αποκαταστάθηκε με τον ευρύτατο αποικισμό τους στα νησιά του Αιγαίου και στην παράλια Μικρασία.
Η ισορροπία του ελληνικού κόσμου διαταράχθηκε με την άνοδο των Αθηνών, προκαλώντας την αντίδραση της Σπάρτης με συνέπεια την κήρυξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο πόλεμος επέφερε την παρακμή της Ελλάδας και την υποταγή της στη Ρώμη αλλά άφησε και αιώνια παρακαταθήκη –κτῆμα τε ἐς ἀεί-, με την καθιέρωση της θουκυδίδειας γλώσσας της ισχύος.
Ανισορροπία προκλήθηκε και με την υποχώρηση της ρωμαϊκής Ευρώπης, που έφερε πανευρωπαϊκή αναστάτωση με την αποκαλούμενη μεγάλη μετανάστευση των λαών (4-6ος αι. μ.Χ.), για να αποκατασταθεί κλίμα σταθερότητας από τον εκλατινισμένο Γερμανό βασιλιά Καρλομάγνο (τέλη 8ου αι.).
Σήμερα, βιώνουμε την ευρασιατική ανισορροπία που προκλήθηκε με τη πολύπλευρη συνέργεια των τριών κυριότερων χερσαίων δυνάμεων –Κίνα, Ρωσία, Γερμανία-, και προκάλεσε την αγγλοσαξονική αντίδραση με την προς ανατολάς διεύρυνση του ΝΑΤΟ, για να αποκοπεί η αλυσίδα της τριαδικής σύμπραξης.
Στο Αιγαίο, η ανισορροπία έχει γενεσιουργό αιτία την οικειοθελή υποχώρηση της Ελλάδας και ενισχύεται με φοβικό σύνδρομο, με συνέπεια να διαταραχθεί η σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή. Οδυνηρή συνέπεια της αιγαιακής ανισορροπίας είναι η de facto νομιμοποίηση της κατεχόμενης Κύπρου και η συνεχώς διευρυνόμενη ατζέντα των τουρκικών διεκδικήσεων. Αθήνα και Λευκωσία, βαθιά επηρεασμένες από τον θουκυδίδειο αναλφαβητισμό τους, χάραξαν νέα νομοκρατική πορεία. Αυτή τη φορά στη νομική ΕΕ, όπου οι νόμοι σχεδιάζονται και επιβάλλονται από την υπερεθνική γραφειοκρατία των Βρυξελλών, και απηχούν τη θέληση των ισχυρών. Γι΄ αυτό, αδυνατεί να εξελιχθεί σε «ένωση» και παραμένει νομική συμφωνία (treaty) με πάνω από 80.000 υποχρεωτικούς νόμους. Ο ενθουσιασμός των Αθηνών ήταν τόσο μεγάλος, που η οιονεί διεθνολογική δεξαμενή σκέψης του κράτους, αντικατέστησε στο λογότυπό της τη λέξη «αμυντική» με τη λέξη «ευρωπαϊκή».
Μεταπρατισμός
Έκτοτε, ο θουκυδίδειος αναλφαβητισμός γενικεύτηκε∙ ο Θουκυδίδης εξοβελίστηκε από τη διδακτέα ύλη σε σχολεία και σχολές, και η γλώσσα της διπλωματίας και της εθνικής ασφάλειας κατέστη νομική. Παράλληλα, καλλιεργείται ο αυτοέπαινος ότι Αθήνα και Λευκωσία αποτελούν πυλώνες ειρήνης, σταθερότητας και δημοκρατίας. Ωστόσο, η πραγματικότητα αποκαλύπτει μια άλλη εικόνα. Στον οικονομικό τομέα, οι δημιουργοί αντικαταστάθηκαν από τους μεταπράτες. Και όταν οι δημιουργοί (δήμος+έργο) υποχωρούν, υποχωρεί η πραγματική και όχι η καταναλωτική οικονομία και, κυρίως, η δημοκρατία (δήμος+κραταιός). Ο λαός από κυρίαρχος γίνεται κομπάρσος και, συχνά, υπηρέτης και, σε τελική ανάλυση, ικέτης. Πρόκειται για τη ζύμη που πλάθει αποσταθεροποίηση στον ελληνικό χώρο και στην περιοχή.
Ο μεταπρατισμός έχει διαβρώσει και την εθνική ασφάλεια. Ειδικότερα, η Ελλάδα υποβάθμισε την παραγωγική της βάση και αναδείχθηκε σε περιζήτητο αγοραστή πανάκριβων οπλικών συστημάτων. Η χρησιμότητα των εν λόγω συστημάτων περιορίζεται σημαντικά, διότι εντάσσονται στο πλαίσιο της άμυνας και όχι της αποτροπής. Η άμυνα εξέθρεψε την τουρκική επιθετικότητα, διότι γεννά εφησυχασμό, αφού περιορίζει την ασφάλεια της χώρας στους επαγγελματίες ένστολους. Εν αντιθέσει, η αποτροπή, εκ του λατινικού deterrere (=απωθώ διά του φόβου), προτάσσει το στοιχείο της επίθεσης, διότι μόνον έτσι ο αντίπαλος φοβάται. Η αποτροπή είναι ενισχυτική της άμυνας, όταν συνοδεύεται με την ενεργοποίηση του λαού, κατά το παράδειγμα ολιγοπληθυσμικών χωρών όπως η Ελβετία, η Φινλανδία, το Ισραήλ∙ όλες με εντυπωσιακή ετοιμότητα της ένοπλης πολιτοφυλακής.
Τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος, έχουν ακυρώσει την αποτροπή και επιμένουν στην άμυνα με σχήματα, όπως τα ΜΟΕ και “dog fights” στο Αιγαίο αλλά όχι στη Μικρά Ασία, την υποβάθμιση της εφεδρείας, τη διπλωματία “savoir vivre” και τη δαιμονοποίηση του πολέμου αλλά όχι της αμφισβήτησης εθνικής κυριαρχίας, προσθέτοντας νομιμότητα στην τουρκική επιθετικότητα. Με τον τρόπο αυτό τα δύο ελληνικά κράτη βρίσκονται στον αντίποδα πανάρχαιων αρχών στρατηγικής, ομιλώντας μια ασύμβατη γλώσσα που ουδείς κατανοεί. Γι΄ αυτό, οι πολλά υποσχόμενες «τριμελείς» συμπράξεις με γειτονικά κράτη ξεθώριασαν, αφού οι εταίροι μας συμπράττουν ολοένα και περισσότερο με την ομόγλωσση θουκυδίδεια Τουρκία.
Απόκλιση
Η διεθνής εμπειρία είναι αποκαλυπτική της ελληνικής απόκλισης. Η αποτρεπτική και όχι αμυντική πολιτική Ουάσιγκτον-Μόσχας έφερε τη σταθερότητα στην Ευρώπη, καθόλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Παρομοίως, η πυρηνική αποτροπή μεταξύ Ινδίας-Πακιστάν και Ισραήλ-Αράβων, έφερε σταθερότητα στις αντίστοιχες περιοχές. Και το ζητούμενο στις διεθνείς σχέσεις, από την αρχαιότητα, είναι η σταθερότητα που επιτυγχάνεται με την αποτροπή. Η υποτίμηση της αποτροπής και η πρόταξη του ιδεατού της ειρήνης, υπονομεύει τη σταθερότητα. Η λατινική ρήση έχει διαχρονική ισχύ: Si vis pacem, para bellum (Εάν επιθυμείς ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο).
Η ελληνική απόκλιση έχει διευρυνθεί επί τα χείρω, διότι έχουν συνειδητά φθαρεί τα δύο στοιχεία σταθερότητας: αποτροπή και γεωπολιτική. Η απόκλιση έχει προκαλέσει γεωπολιτικό κενό και, ως γνωστόν, στη διεθνή πολιτική, όπως και στη φύση, τα κενά γρήγορα καλύπτονται. Αυτή τη φορά, άνοιξε διάπλατα ο δρόμος στον παρεμβατικό ρόλο της Τουρκίας, η οποία αποδεικνύεται ικανή στην επίλυση γεωπολιτικών εξισώσεων, λόγω του θουκυδίδειου τρόπου σκέψης των εκάστοτε ηγεσιών της. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από ιδρύσεως του τουρκικού κράτους, ουδείς νομικός έχει καταλάβει θέση προέδρου, πρωθυπουργού, υπουργού Εξωτερικών και Άμυνας, εκτός από τη βραχύβια πρωθυπουργική θητεία του χουντικού Νιχάτ Ερίμ και για συγκεκριμένους εθνικούς λόγους. Εν αντιθέσει με τις «νομόπληκτες» Ελλάδα και Κύπρο.
Παρομοίως, το ΝΑΤΟ ήταν και παραμένει συμμαχία σταθερότητας και όχι ειρήνης. Πρόκειται για συμμαχία αποτροπής, με ενσωματωμένο το δόγμα πρώτου πλήγματος. Αυτό δικαιολογεί τις αποστολές εκτός περιοχής, στις οποίες πρωταγωνιστεί η Τουρκία, αναλαμβάνοντας επιχειρησιακούς ρόλους και όχι βοηθητικούς –υγειονομικής υποστήριξης και μεταφορών-, όπως η Ελλάδα. Η Ελλάδα, που παραμένει σε αποκλίνουσα τροχιά από το ΝΑΤΟ, το οποίο με το νέο δόγμα, που υιοθέτησε το 2022, υπερτονίζει τον αποτρεπτικό ρόλο του με συμβατικά και πυρηνικά όπλα.
Εν κατακλείδι, η σταθερότητα είναι αποτέλεσμα ισορροπίας και αυτή προϋποθέτει ικανότητα επίλυσης εξισώσεων με γεωπολιτικά και όχι νομικά κριτήρια. Στην εποχή της γεωπολιτικής, η θουκυδίδεια Τουρκία επιβάλλει τη δική της ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή, ενώ η Ελλάδα και η Κύπρος της άμυνας και του διεθνούς δικαίου παραμένουν αυτοεγκλωβισμένες στην παγίδα του Θουκυδίδη. Ιδού τα πραγματικά αίτια αποσταθεροποίησης της περιοχής.
* Ο Δρ Γεώργιος Μούρτος είναι επίτιμος καθηγητής Στρατηγικής Πανεπιστημίου Plymouth.
* Ο Δρ Φώτιος Μουστάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Στρατηγικής Πανεπιστημίου Plymouth, Διευθυντής του Centre for Sea Power and Strategy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου