Ο Καραϊσκάκης αποτελεί, αναμφίβολα, μία απ’ τις σπουδαιότερες μορφές του ’21. Χωρίς αυτόν η επιτυχής έκβαση της Επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα μόνο βέβαιη δεν είναι. Ειδικά από το 1825 και μετά ο Καραϊσκάκης μεταβλήθηκε στην ψυχή της Επανάστασης στην Ρούμελη και ήταν αυτός που ουσιαστικά την ανέστησε μετά την πτώση του Μεσολογγίου.
Ωστόσο, κατά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης βρέθηκαν αρκετοί, που με ιθύνοντα νου τον Μαυροκορδάτο, του πρόσαψαν την κατηγορία του προδότη. Ακόμα και σήμερα, ευτυχώς περιορισμένα, κυκλοφορούν στο διαδίκτυο άρθρα που αμφισβητούν τον πατριωτισμό του Καραϊσκάκη στην αρχή της εξέγερσης. Και είναι γεγονός ότι κάποιος που δεν έχει εμβαθύνει στην μελέτη του ’21 μπορεί ακόμα και καλοπροαίρετα να πέσει σε αυτή την πλάνη.
Πριν μιλήσουμε για την δράση του Καραϊσκάκη στην Επανάσταση πρέπει να δούμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο έδρασε, αλλά και την προγενέστερη δράση του. Ο Καραϊσκάκης βρέθηκε από πολύ μικρή ηλικία μέσα στο τοξικό περιβάλλον της αυλής του Αλή Πασά. Αργότερα, κινήθηκε μέσα σε ένα δίκτυο οπλαρχηγών που δρούσε στην ορεινή Αιτωλοακαρνανία, στα Άγραφα, στην Άρτα, στην Πρέβεζα. Η πλειοψηφία από αυτούς (Βαρνακιώτης, Ίσκος, Σαδήμας, Μπακόλας, Τσόγκας, Σιαφάκας, Γρίβας, Ράγκος, Βλαχόπουλος, Στράτος, κ.λ.π.), συνδεδεμένη και με δεσμούς συγγένειας, χάραξε παράλληλους δρόμους και επέδειξε μια συμπεριφορά αρκετά διαφορετική από τους αγωνιστές άλλων περιοχών.
Από τα λημέρια του Κατσαντώνη, την μεγάλη σχολή των κλεφτών, βρέθηκαν στην αυλή του Αλή Πασά, από εκεί πέρασαν στον αρματολισμό, μέχρι να ξανανοίξουν τον πόλεμο ως κλέφτες. Με λίγα λόγια άλλαζαν διαρκώς στρατόπεδα προσπαθώντας να ισορροπήσουν μεταξύ ανυποταγής και επιβίωσης. Η σχολή του Αλή Πασά τους είχε διδάξει, άλλωστε, στον μέγιστο βαθμό τους ελιγμούς, αλλά και την ραδιουργία, που χρειάζονταν για να τα καταφέρουν. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση βλέπουμε πολλούς απ’ αυτούς, αν και μέλη της Φιλικής, να διστάζουν να προσχωρήσουν άμεσα. Η παρουσία του τουρκικού στρατού που μάχονταν στην περιοχή με τον Αλή Πασά, αλλά και η απογοήτευσή τους από προηγούμενα κινήματα ίσως τους οδήγησε στην στάση αναμονής.
Το καλοκαίρι του ’21, πάντως, εισέρχεται δυναμικά η Δυτική Ελλάδα στον πόλεμο. Οι παραπάνω οπλαρχηγοί αναδεικνύουν κατ’ ευθείαν τις στρατιωτικές τους ικανότητες, ενισχυμένες από την παρουσία εμπειροπόλεμων ντόπιων παλικαριών, και πετυχαίνουν περιφανείς νίκες. Στην συνέχεια η παρουσία του Μαυροκορδάτου, ειδικού στις μηχανορραφίες, προκαλεί συγκρούσεις και διχόνοια. Οι οπλαρχηγοί συγκρούονται μεταξύ τους και ορισμένοι καταφεύγουν μέχρι και στο τουρκικό στρατόπεδο. Παλιές διαμάχες επανέρχονται και νέες προκύπτουν. Κατόπιν, ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης τους οδηγούν στην Πελοπόννησο για να πρωταγωνιστήσουν στους Εμφυλίους. Εκεί, συνεπικουρούμενοι και από Σουλιώτες, κατανικούν τους Μωραΐτες και λαφυραγωγούν. Αργότερα ορισμένοι θα ξεπλύνουν τα σφάλματά τους με μεγάλες ηρωικές πράξεις και θα πρωταγωνιστήσουν στις εκστρατείες του Καραϊσκάκη, ενώ άλλοι θα θυσιαστούν στο Μεσολόγγι. Μερικοί, βέβαια, θα συνεχίσουν να παλινδρομούν μεταξύ ελληνικού και τουρκικού στρατοπέδου.
Τελικά ο Καποδίστριας, και ιδιαίτερα ο αδερφός του Αυγουστίνος, θα καταφύγουν και πάλι σε αυτόν τον κύκλο των οπλαρχηγών για να εκκαθαρίσουν την Δυτική Ελλάδα και να δώσουν την δυνατότητα ευμενέστερης οριοθέτησης των συνόρων του νεοσύστατου κράτους. Έχοντας ανάγκη τις πολεμικές τους αρετές, αλλά και τις γνωριμίες τους με τους υποχωρούντες Τούρκους, ο κυβερνήτης τους απένειμε τίτλους και σε κάποιους συγχώρησε μεγάλα πρότερα αμαρτήματα. Τα μετέπειτα χρόνια οι περισσότεροι βρέθηκαν σε υψηλές πολιτικοστρατιωτικές θέσεις και απέκτησαν σημαντικά πλούτη.
Συμπερασματικά, στην περιοχή που αποτέλεσε αφετηρία του Καραϊσκάκη έδρασαν πολλοί οπλαρχηγοί που συνδύαζαν την ικανότητα του Κατσαντώνη με την πονηριά του Αλή Πασά. Κατά την διάρκεια του Αγώνα πάλεψαν ταυτόχρονα για τον εθνικό σκοπό, αλλά και για προσωπικά κέρδη (αρματολίκια, πλούτη, αξιώματα), συνεχίζοντας εν πολλοίς την προεπαναστατική τακτική τους. Στις καλές τους στιγμές λύτρωναν την Επανάσταση, ενώ στις κακές τους την καταβαράθρωναν. Γι’ αυτό δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι ο Καραϊσκάκης έπρεπε να επιβιώσει μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα. Και όμως, όπως θα δούμε στη συνέχεια, τα κατάφερε χωρίς να καταφύγει σε πραγματικά φιλοτουρκικές ενέργειες.
Ταυτόχρονα, ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο ίδιος κύκλος ανέδειξε και οπλαρχηγούς αμέμπτου ηθικής, με προεξέχοντα τον Δ. Μακρή, ενώ απ’ την ίδια περιοχή προέρχονταν και χιλιάδες απλοί αγωνιστές που ανιδιοτελώς πολέμησαν σε όλη την Επανάσταση.
Ένα δεύτερο σημείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε καθώς αναφερόμαστε στον Γιό της Καλογριάς είναι το ότι η επαναστατική δράση του χωρίζεται σε δύο περιόδους. Μέχρι το 1824 πολιτεύεται περισσότερο σαν ένας τοπικός οπλαρχηγός. Ξεκινά την επανάσταση στα Τζουμέρκα, όταν άλλοι καπετάνιοι διστάζουν, συγκρούεται με τους Τούρκους κυρίως σε μικρομεσαίες μάχες, αγωνίζεται για το αρματολίκι των Αγράφων, καταφεύγει στην προεπαναστατική τακτική των καπακιών, συμμετέχει σε εμφύλιες συγκρούσεις. Από το 1825 και εντεύθεν μετατρέπεται σε πραγματικό ηγέτη της Επανάστασης. Από εκεί που διοικούσε μερικές δεκάδες άνδρες γίνεται αρχιστράτηγος και έχει υπό τις οδηγίες του πολλές χιλιάδες. Το ταπεινό όνειρο ενός αξιώματος στα Άγραφα δίνει την θέση του στην αυτοθυσία με μοναδικό σκοπό την Απελευθέρωση.
Οι όποιες κατηγορίες εναντίον του αφορούν αποκλειστικά προφανώς το αρχικό διάστημα της δράσης του και συγκεκριμένα δύο περιπτώσεις. Η πρώτη τα καπάκια που έκανε με τους Τούρκους σαν αρματολός των Αγράφων και η δεύτερη την κατηγορία του Μαυροκορδάτου στην δίκη του Αιτωλικού για συνεννόηση με τον Ομέρ Βρυώνη.
Τα καπάκια αποτελούσαν ιστορική πρακτική των κλεφτών στην Τουρκοκρατία, ιδιαίτερα στην Στερεά Ελλάδα. Οι κλέφτες συμφωνούσαν να αναγνωρίσουν τους κατακτητές με αντάλλαγμα αυτοί να σταματήσουν να τους καταδιώκουν και να τους αμνηστεύσουν. Συχνά οι συμφωνίες περιείχαν και οικονομικές συναλλαγές, ενώ συνάπτονταν με επίσημη παρουσία του οπλαρχηγού σε κάποιο τουρκικό διοικητικό κέντρο. Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα καπάκια αποτελούσαν μια διπλωματική προέκταση του κλεφτοπολέμου. Στην ουσία ήταν μια ιδιόμορφη μορφή εκεχειρίας, παρά μια πράξη υποταγής. Μέσω αυτών οι κλέφτες κέρδιζαν χρόνο και αναδιοργανώνονταν, ενώ συχνά η συμφωνία εξασφάλιζε και τον ανεφοδιασμό τους.
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι πολεμούσαν διαρκώς και διαβιούσαν υπό αντίξοες συνθήκες και γι’ αυτό σε οριακές καταστάσεις τα καπάκια αποτελούσαν μονόδρομο για την επιβίωση. Ήταν, έπειτα, ένας τρόπος να αποκατασταθεί η ειρήνη σε εμπόλεμες περιοχές προς όφελος των κατοίκων. Επίσης, τα καπάκια ενίοτε χρησιμοποιούνταν εκατέρωθεν με σκοπό η αιφνίδια καταπάτησή τους να παράσχει στην συνέχεια πλεονέκτημα στον καταπατούντα. Στην Τουρκοκρατία, κατ’ αυτόν τον τρόπο, πολλοί κλέφτες εξουδετερώθηκαν ενώ βρίσκονταν σε καπάκια, ενώ και πολλοί Τούρκοι εξαπατήθηκαν αντίστοιχα από Έλληνες. Προφανώς, από ένα σημείο και μετά οι Οθωμανοί δεν πείθονταν για την αγαθή διάθεση των κλεφτών να τους προσκυνήσουν. Ωστόσο, η σημαντική φθορά που τους προκαλούσε ο κλεφτοπόλεμος και η αδυναμία καταστολής του τους υποχρέωναν να δεχθούν τα καπάκια. Και για τις δύο πλευρές, δηλαδή, επρόκειτο για ένα αναγκαίο κακό και κάποιες φορές για στρατήγημα. Πολλοί ονομαστοί οπλαρχηγοί, έτσι, πριν την Επανάσταση, αλλά και κατά την διάρκειά της, κατέφυγαν στα καπάκια. Καπάκια γίνονταν, ακόμη, και κατόπιν εντολής της επαναστατικής διοίκησης.
Σε αυτό το πλαίσιο και ο Καραϊσκάκης ήρθε σε μια τέτοια "συμφωνία" με τους Τούρκους όταν κατείχε το αρματολίκι των Αγράφων. Αρχικά ως καπετάνιος των Αγράφων συγκρούστηκε ανοιχτά με τους Τούρκους. Στην συνέχεια, όμως, σύναψε καπάκια. Οι πασάδες της Λάρισας αποδέχθηκαν την προσποιητή υποταγή του καθώς οι επιδρομές του στους πρόποδες των Αγράφων, όπου διέμεναν Τούρκοι, ήταν ιδιαίτερα επιβλαβείς για αυτούς. Επίσης, ήθελαν να κλείσουν, έστω και έτσι, αυτό το μέτωπο για να επικεντρωθούν σε άλλα μεγαλύτερα. Για αυτό και στην συνέχεια, όταν ο Καραϊσκάκης έσπασε την συμφωνία, οι Τούρκοι για ένα διάστημα έκαναν τα στραβά μάτια, θέλοντας να αποφύγουν την σύγκρουση μαζί του.
Ο Σαρακατσάνος καπετάνιος, απ’ την άλλη, φαίνεται πως με τα καπάκια επιθυμούσε να κερδίσει χρόνο για να εδραιώσει ανεμπόδιστος την κυριαρχία του στα Άγραφα. Σύμφωνα με τον Δ. Αινιάν, βέβαια, οι ίδιοι οι κάτοικοι της επαρχίας ζήτησαν απ’ τον Καραϊσκάκη να προσποιηθεί υποταγή, καθώς οι επιθέσεις των Τούρκων προκαλούσαν λεηλασίες των περιουσιών τους. Το σίγουρο είναι πως ο Καραϊσκάκης με αυτήν του κίνηση κατέστησε τα Άγραφα de facto ελεύθερα, καθώς η συμφωνία περιελάμβανε απαγόρευση εισόδου τουρκικών στρατευμάτων στην περιοχή. Ταυτόχρονα, επίσης, συνέχισε να έχει επαφή με τους επαναστατημένους οπλαρχηγούς και έστελνε άντρες απ’ το σώμα του σε όλες τις μάχες της Στερεάς Ελλάδας. Τελικά, ο ίδιος ο Καραϊσκάκης έσπασε τα καπάκια όταν στις 15 Ιανουαρίου 1823, επιτέθηκε στον Άγιο Βλάση σε ένα σώμα Τουρκαλβανών που προέρχονταν από την διαλυμένη στρατιά της Α’ Πολιορκίας του Μεσολογγίου. Η περιφανής νίκη του Καραϊσκάκη στην συγκεκριμένη μάχη (μάχη της Κορομηλιάς) προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, την οργή των Τούρκων.
Αν ο Έλληνας ήρωας δεν πίστευε στην ιδέα της Επανάστασης και είχε συνειδητά συνθηκολογήσει είναι σίγουρο πως δεν θα πολεμούσε στην συγκεκριμένη μάχη. Ούτως ή άλλως το στράτευμα του Ισμαήλ Πλιασά και του Χατζή Μπέντο, τον οποίο λέγεται πως σκότωσε ο ίδιος ο Καραϊσκάκης, είχε ήδη ηττηθεί και σκόπευε απλά να διέλθει απ’ τα Άγραφα υποχωρώντας. Ακόμα και οι Έλληνες πιθανότατα δεν θα τον κατηγορούσαν αν δεν έδινε αυτή την μάχη. Θα μπορούσε ακόμα να αφήσει άλλα κλέφτικα σώματα να πολεμήσουν αντί για τον ίδιο, ώστε να μην διαρραγούν οι σχέσεις του με τους πασάδες. Παρ’ όλα αυτά μάχεται αυτοπροσώπως στην πρώτη γραμμή και κρατάει την θέση του ακόμα και όταν άλλοι υποχωρούν, με αποτέλεσμα και αυτοί να φιλοτιμηθούν και να επιστρέψουν. Τελικά μετά από πολύωρη σκληρή μάχη, νικά και υποχρεώνει τους Τουρκαλβανούς να περάσουν από το πλημμυρισμένο ποτάμι του Αχελώου, όπου οι περισσότεροι πνίγηκαν. Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο πως ο Καραϊσκάκης, ακόμα και την περίοδο των καπακιών, δεν άλλαξε στρατόπεδο και δεν λησμόνησε τον Αγώνα.
Ο Κασομούλης περιγράφει την παρουσία του Καραϊσκάκη σε μια διαπραγμάτευση με απεσταλμένους των Τούρκων για σύναψη καπακιών, στην οποία συμμετείχαν, επίσης, ο Στορνάρης και άλλοι οπλαρχηγοί. Από την συμπεριφορά του γίνεται κατανοητό ότι δεν έπαιρνε την όλη διαδικασία στα σοβαρά. Μιλάει περιπαικτικά για την επικείμενη συμφωνία, βρίζει χυδαία τους απεσταλμένους των Τούρκων και στο τέλος αποχωρεί, αφήνοντας τους άλλους οπλαρχηγούς να κανονίσουν τα διαδικαστικά.
το είδαμε ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου