 |
| Τα Μουδανιά το 1920 |
Η 14η Σεπτεμβρίου, είναι η επέτειος της καταστροφής της Μ. Ασίας – Ανατολικής Θράκης.
Έχει ανακηρυχθεί ημέρα περισυλλογής και μνήμης των αξέχαστων πατρίδων της Ανατολής και των θυμάτων της Μικρασιατικής τραγωδίας 1914-1924, όπου τα αθεράπευτα τραύματα της γενιάς του πολέμου, της βίας, της αδικίας, του πόνου και του ξεριζωμού, μαζί με την μεγαλύτερη ακόμα αθεράπευτη ανθρώπινη, ψυχολογική καταστροφή μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και σε όλες τις επόμενες γενιές, χωρίς τελειωμό, έτσι ώστε τέτοιες συμφορές να μην επαναληφθούν ποτέ πια!!
Στις 28 Σεπτεμβρίου /11 Οκτωβρίου1922 υπογράφτηκε η Συνθήκη ή Πρωτόκολλο των Μουδανιών, αλλά εμείς λέμε ότι υπογράφτηκε η παράδοση , η εγκατάλειψη και η καταστροφή της Ανατολικής Θράκης.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
«Η Θράκη παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός».
Ποιος άραγε είπε τα λόγια αυτά για παράδοση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία, το 1922; Αν το έλεγε κάποιος Έλληνας πολιτικός για να επιρρίψει μομφή στους αντιπάλους του, θα το κατανοούσαμε, σκεπτόμενοι ότι γίνεται υπό το βάρος της ρητορικής υπερβολής που διακρίνει συνήθως τους πολιτικούς. Αν τα έλεγε κάποιος από τους συμμάχους της ταραγμένης εκείνης εποχής θα λέγαμε ότι προσπαθούν να αποκρύψουν δικές τους ευθύνες ή παραλήψεις. Τα είπε όμως με τον πιο επίσημο τρόπο και το πιο επίσημο πρόσωπο της Τουρκίας, ο Ισμέτ Ινονού, πρωθυπουργός της Τουρκίας που ως Ισμέτ Πασάς (στρατηγός) συμμετείχε στις συζητήσεις για το μέλλον της Ανατολικής Θράκης στα Μουδανιά.
Ομολογία που μας βάζει σε πολλές σκέψεις και μας υποχρεώνει να σκύψουμε το κεφάλι, εμάς τους απογόνους, από ντροπή και απογοήτευση.
Τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν το 1922 στην Ανατολική Θράκη δεν είναι πολύ γνωστά στους Έλληνες ούτε φυσικά σε μας τους Θρακιώτες. Για πολλούς η απώλεια της Ανατολικής Θράκης είναι αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής, ενώ θα πρέπει να μιλήσουμε για μια εξίσου μεγάλη καταστροφή, τη Θρακική Καταστροφή.
Η Ανατολική Θράκη, κοιτίδα του Ελληνισμού κατά την εποχή του Βυζαντίου, κατοικούνταν από Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη τα πάνδεινα, καθότι βρισκόταν στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοί της όμως διατήρησαν τη γλώσσα τους, τη θρησκεία τους, τα ήθη και έθιμά τους και γενικότερα την ελληνικότητά τους.
Με τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού το 1920 απελευθερώθηκε και με τη συνθήκη των Σεβρών αναγνωρίστηκε ως τμήμα Ελλάδας και ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, εκτός από την Πόλη και την παραθαλάσσια ζώνη των Στενών που πέρασε σε βρετανικό έλεγχο. Οι κάτοικοί της μάλιστα ψήφισαν και στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 αναδεικνύοντας βουλευτές για το ελληνικό Κοινοβούλιο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, για να γνωρίσουμε τα θλιβερά γεγονότα αυτής της περιόδου και να αντλήσουμε τα απαραίτητα ιστορικά διδάγματα για το παρόν και το μέλλον της αγαπημένης μας πατρίδας.
Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, η Ελλάδα βρέθηκε χωρίς αξιόμαχο στρατό, με πεσμένο το ηθικό, με πολιτικούς κατώτερους των περιστάσεων, χωρίς συμμάχους και διεθνώς απομονωμένη.
Τα υπολείμματα της Στρατιάς της Μικράς Ασίας, αντί να κατευθυνθούν προς την Κωνσταντινούπολη και προς τη Θράκη, για να υπερασπιστούν ό,τι απέμεινε από τα απελευθερωθέντα εδάφη, με την εντολή της Κυβέρνησης οι στρατιώτες επιστρέφουν στον τόπο καταγωγής τους.
Υπογραφή της συμφωνίας
Στην πλευρά των άλλοτε συμμάχων της Ελλάδας η κατάσταση ήταν εντελώς αρνητική για τη χώρα μας.
Η Μεγάλη Βρετανία που βασιζόταν στην κάλυψη από τον ελληνικό στρατό των Στενών, είδε να διαλύεται αυτός ο στρατός και ήθελε πάσει θυσία να αποφύγει έναν πόλεμο με την Τουρκία. Οι Γάλλοι, σε αντίθεση με τους Άγγλους, για να αποφύγουν τη σύγκρουση με τους Τούρκους συμφώνησαν άτυπα να παραχωρήσουν την Ανατολική Θράκη. Οι Τούρκοι ταυτόχρονα συγκεντρώνουν στρατεύματα στην Ασιατική πλευρά των Στενών.
Η κατάσταση γίνεται επικίνδυνη για τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων και έπρεπε επειγόντως να βρεθεί λύση.
Συναντήθηκαν λοιπόν ο λόρδος Curzon, υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, ο Γάλλος πρωθυπουργός Raymond Poincaré και ο Ιταλός πρεσβευτής στη Γαλλία κόμης Carlo Sforza το Σεπτέμβριο του 1922 στο Παρίσι. Η απόφαση ήταν να προσκαλέσουν τους Έλληνες και τους Τούρκους σε μια συνδιάσκεψη στις 20 Σεπτεμβρίου/3 Οκτωβρίου 1922 στα Μουδανιά, μια μικρασιατική πόλη κοντά στην Προύσα.
Οι Τούρκοι από την πλευρά τους δήλωσαν ότι θα αποδέχονταν τις διαπραγματεύσεις ανακωχής μόνο αν αποδεχόταν η Ελλάδα την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα και τον ελληνορθόδοξο πληθυσμό τους.
Η διάσκεψη άρχισε στα Μουδανιά στις 21 Σεπτεμβρίου 1922, χωρίς τους Έλληνες που δεν είχαν ακόμη φτάσει.
Ο αντιπρόσωπος της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού προτείνει στους αντιπροσώπους :«Ας φτάσουμε σε ένα αποτέλεσμα και οι Έλληνες θα υποχρεωθούν να το δεχτούν». Η πρόταση έγινε δεκτή και την επόμενη ημέρα στην ουσία η ελληνική αντιπροσωπεία ήρθε για να υπογράψει όσα αποφάσισαν οι άλλοι σε βάρος της.
Οι αντιπρόσωποι στη σύσκεψη ήταν οι αρμοστές-στρατηγοί Harrington από την Αγγλία, Mombelli από την Ιταλία και Charpy από τη Γαλλία, ενώ ο στρατηγός Ισμέτ Ινονού πασάς αντιπροσώπευσε την Τουρκία και ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν και ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης την Ελλάδα· Στις συζητήσεις παραβρέθηκε και ο Νικόλαος Πλαστήρας.
Περιεχόμενο της συμφωνίας
Το κύριο θέμα της ανακωχής αφορούσε τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στην Ανατολική Θράκη, που ορίστηκε να είναι ο ποταμός Έβρος (Μαρίτσα). Ανάλογα με την απώλεια του εδάφους στη Θράκη καθορίστηκε η γραμμή υποχώρησης των ελληνικών στρατευμάτων και ξεκίνησε η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες. Η συνθήκη προέβλεπε η αποχώρηση των Ελλήνων να πραγματοποιηθεί σε 15 ημέρες, και σε 30 ημέρες να αναλάβει η Τουρκία την εξουσία στην περιοχή.
Οκτώ χιλιάδες Τούρκοι αστυνομικοί εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θράκη κατά τη διάρκεια της εκκένωσης. Η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά πέρασαν υπό τουρκική κυριαρχία και η Τουρκία υποχρεώθηκε να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων από τα Στενά. Η επιθυμία των Τούρκων να περιληφθεί η Δυτική Θράκη στην επικράτειά τους δεν πραγματοποιήθηκε. Η περιοχή δυτικά του Έβρου θα παρέμεινε στην ελληνική επικράτεια.
Η Συμφωνία ή Πρωτόκολλο των Μουδανιών υπογράφηκε στις 28 Σεπτεμβρίου /11 Οκτωβρίου1922.
Η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης σήμαινε τη μετακίνηση των 260.000 Θρακών προσφύγων με την οικοσκευή τους και μέρος της σοδειάς τους, όπως και την αποχώρηση δεκάδων χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι τον προηγούμενο μήνα, με την κατάρρευση του μετώπου της Μικράς Ασίας, είχαν καταφύγει στη Θράκη. Μετακινήθηκαν επίσης Αρμένιοι, Κιρκάσιοι και Τούρκοι αντικεμαλικοί των οποίων ο αριθμός δεν είναι γνωστός.
Τη μετακίνηση συμπλήρωσε η αποχώρηση 70.000 περίπου στρατιωτών της Στρατιάς Θράκης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν δυτικά του Έβρου. Μαζί και τελευταίοι αποχώρησαν οι Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι και η ελληνική χωροφυλακή. Κατά τις είκοσι ημέρες της εκκένωσης της Θράκης δηλαδή, μετακινήθηκαν προς δυτικά πάνω από 400.000 άτομα. Οι μετακινήσεις έγιναν με τραίνα, με πλοία και οδικώς με κάρα, τα οποία ήταν τότε διαθέσιμα στη Θράκη.
Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης είχε ολοκληρωθεί το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτωβρίου του 1922. Οι 25.000 Έλληνες της χερσονήσου της Καλλιπόλεως έφυγαν αργότερα (μέχρι 11 Νοεμβρίου) . Οι Έλληνες της Τσατάλτζας και ένα μεγάλο μέρος του νομού Κωνσταντινουπόλεως έφυγαν το 1924, σύμφωνα με τα μέτρα της ανταλλαγής των πληθυσμών που προέβλεπε η ΄΄Συνθήκη της Λοζάνης΄΄ που υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου του 1923.
Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή παίχτηκε και άλλο ένα δράμα, η παραχώρηση τριών χωριών, τα οποία βρίσκονταν στη δυτική πλευρά του ποταμού Έβρου, του Κάραγατς (Ν. Ορεστιάδα), του Βοσνοχωρίου ( Ν. Βύσσα) και του Δεμιρτάς.
Διαπιστώσεις
Θα μπορούσαμε να κάνουμε κάποιες διαπιστώσεις, βλέποντας τα γεγονότα αντικειμενικά και μέσα από τη χρονική απόσταση που μεσολαβεί και να επιτρέψουμε στους αναγνώστες μας να βγάλουν μόνοι τους τα δικά τους συμπεράσματα:
1) Ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να διαπλεύσει την Προποντίδα και να επιτύχει την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική δύναμη και η δύναμη πυρός του ελληνικού στόλου ήταν σημαντική με τα δεδομένα της εποχής εκείνης.
2) Το Τέταρτο Σώμα Στρατού που είχε την έδρα του στην Ανατολική Θράκη, όχι μόνο δεν είχε καμιά ανάμιξη, στο μικρασιατικό μέτωπο, αλλά είχε σημαντικά ενισχυθεί από το βόρειο συγκρότημα του ελληνικού στρατού που είχε περάσει με ελληνικά πολεμικά στη Ραιδεστό. Θα μπορούσε επομένως να παίξει αποφασιστικό ρόλο σε μια επιχείρηση άμυνας ή ακόμα και επίθεσης.
3) Αν υποτεθεί ότι η Τουρκία ήταν αποφασισμένη να πετύχει με πόλεμο την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης, το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο του 1922, έπρεπε να νικήσει τις βρετανικές δυνάμεις στην ουδέτερη ζώνη, να καταλάβει τα Δαρδανέλια και, το σπουδαιότερο, να αποδεχθεί η Αγγλία την τυπική αυτή ήττα της και να αποχωρήσει από τα Στενά και την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να χρησιμοποιήσει το στόλο της.
4) Στην απίθανη περίπτωση που με οποιονδήποτε τρόπο η Τουρκία ξεπερνούσε το εμπόδιο της Μεγάλης Βρετανίας θα έπρεπε να νικήσει τον ελληνικό στρατό και να καταλάβει την Ανατολική Θράκη. Όλα αυτά έπρεπε να ολοκληρωθούν μέσα σε μερικές εβδομάδες, γιατί ερχόταν ο χειμώνας.
5) Η θετική και ευνοϊκή διάθεση ορισμένων Άγγλων προς την Ελλάδα, όπως του Λόυδ Τζωρτζ και του λόρδου Κώρζον, για να αξιοποιηθεί από τους Έλληνες θα έπρεπε να επιδείξουν μαχητικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα και διορατικότητα, που δυστυχώς έλλειπαν από τους τότε κυβερνώντες.
6) Η ήττα του ελληνικού στρατού δεν ήταν συντριπτική, όπως λανθασμένα μερικοί υποστηρίζουν.
Υπήρχαν περιθώρια γρήγορης ανασύνταξης και ανασυγκρότησής του, αλλά το ηθικό κυρίως της ηγεσίας του στρατού ήταν καταρρακωμένο και ο πληθυσμός πανικοβλημένος.
7) Στη διάσκεψη των Μουδανιών που οργανώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ( Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) για τη σύναψη ανακωχής, στις 20 έως 28-9-1922, η Ελλάδα έπαιξε το ρόλο του βωβού παρατηρητή στον οποίο ανακοινώθηκαν οι όροι και οι αποφάσεις τους, λες και αυτοί πολεμούσαν με την Τουρκία.
8) Η ελληνική κυβέρνηση της περιόδου 1920-1922 δεν στάθηκε ικανή να κατανοήσει πού κατευθυνόταν η χώρα με την πολιτική που ακολουθούσε. Τα πολιτικά και στρατιωτικά λάθη της ελληνικής ηγεσίας ήταν μια από τις αιτίες που οδήγησαν στην ελληνική ήττα.
9) Στο εύλογο ερώτημα του Λόρδου Κώρζον: “Ποιος θα υποχρεώσει τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη;”, απάντησαν οι ίδιοι οι Έλληνες. Η Ανατολική Θράκη εγκαταλείφθηκε εθελοντικά και δουλικά, ώστε να μην βρεθεί η Μεγάλη Βρετανία στη δυσάρεστη θέση να συγκρουσθεί με την Τουρκία.
10) Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρέδωσαν στους Τούρκους με τη συμφωνία των Μουδανιών την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη, τα Στενά και την ουδέτερη ζώνη. Κέρδισαν όμως η Αγγλία τη Μεσοποταμία, το Κουρδιστάν και τα πετρέλαια της Μοσούλης, η Γαλλία τη Συρία και το Λίβανο και η Ιταλία πέτυχε την καταστροφή της Ελλάδας, και έτσι δεν θα διεκδικούσε εδάφη από τα Επτάνησα και τα Δωδεκάνησα.
Ένθετες πληροφορίες
Ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Διάσκεψη Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν.
Ο Αλεξανδρος Μαζαράκης Αινιάν που ήταν ο αρχηγός της ελληνικής αποστολής στη Συνδιάσκεψη των Μουδανιών, στα απομνημονεύματά του περιγράφει τα λάθη της ελληνικής πολιτικής:
»Της επιτροπής μετείχον εκ μέρους της Αγγλίας ο στρατηγός Χάριγκτον, της Γαλλίας ο στρατηγός Σαρπύ, της Ιταλίας ο στρατηγός Μομπέλλι, της Τουρκίας (τον οποίον διόλου δεν συνήντησα) ο στρατηγός Ισμέτ Πασσάς. Ούτοι δεν ανέμενον την άφιξίν μας αλλά συνεδριάσαντες την 20–21 είχον ήδη παρασκευάσει το κείμενον της ανακωχής το οποίον και μας παρουσίασαν προς αποδοχήν την 22αν.
Εις την πρώτην συνεδρίασιν της 22ας Σεπτεμβρίου, γενομένην επί αγγλικού θωρηκτού, μας επέδειξαν κείμενον έτοιμον της συνθήκης της ανακωχής εις το οποίον είχον μείνει σύμφωνοι οι Τούρκοι και οι τέως σύμμαχοί μας, χωρίς καν να μας ερωτήσουν».
»Αλλά θα ήτο η ιδία η στάσις της Αγγλίας εάν έβλεπε μετ’ ολίγας ημέρας, μετά ένα μήνα, σημαντικήν εις τη Θράκην ελληνικήν δύναμιν με την στερεάν απόφασιν να κρατήση και να αμυνθή αυτής; Θα ήτο διατεθειμένη τότε να συμμετάσχη με τας δύο άλλας δυνάμεις εις εκβιαστικά εναντίον της Ελλάδος μέτρα; Και επί πλέον, εάν αφιέμεθα μόνοι απέναντι των Τούρκων, θα ηδύναντο αυτοί, ενόσω με τον στόλον μας είμεθα κύριοι της Προποντίδος, να διαπεραιώσουν σημαντικάς δυνάμεις εξ Ασίας εις Θράκην; Βεβαίως όχι.
Υπάρχει λοιπόν βάσιμος ελπίς ότι εάν παρετείναμεν την εκκρεμότητα, μη δεχόμενοι την εκκένωσιν της Θράκης και εν τω μεταξύ συντόνως ενισχύαμεν και ωργανούμεν τας εκεί στρατιωτικάς δυνάμεις μας, η μεν Ευρώπη δεν θα ήτο ηνωμένη δια να επέμβη, οι δε Τούρκοι δεν θα είχον εις χείρας των κανέν όπλον δια να εκβιάσουν και ημάς και την Ευρώπην.»
Τα βέλη δείχνουν την πορεία των προσφύγων το 1922
Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ως νεαρός ανταποκριτής εφημερίδας, μετέδιδε ό,τι συγκλονιστικό ζούσε από τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στη μεγαλειώδη προσπάθειά του.
Παρακάτω αναδημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης:
«Χρειάζεται αρκετός χρόνος για να μετακινηθούν διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι.
Κι η Αδριανούπολη, όμως, δεν είναι ευχάριστο μέρος. Κατεβαίνοντας από το τρένο κατά τις 11 το βράδυ, βρήκα μια λασπωμένη τρύπα αντί για σταθμό, γεμάτη στρατιώτες, μπόγους, σκελετούς κρεβατιών, σκεπάσματα, ραπτομηχανές, μωρά, σπασμένα κάρα, όλα να μουσκεύουν κάτω από τη συνεχιζόμενη βροχή και βουτηγμένα στη λάσπη. Το μέρος φωτιζόταν με λάμπες κηροζίνης. Ο στρατός περίμενε, μην πιστεύοντας ότι η κυβέρνησή του θα υπέγραφε τη συνθήκη στα Μουδανιά, όμως το έκανε, κι έτσι ο στρατός δεν έχει άλλη επιλογή από το να αποχωρήσει.
Όλη μέρα περνάω από δίπλα τους· είναι βρόμικοι, κουρασμένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στην καφετιά, άγονη θρακική ύπαιθρο· χωρίς μπάντες, χωρίς οργανώσεις αρωγής, τίποτα εκτός από ψείρες, βρόμικες κουβέρτες και κουνούπια τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από τη δόξα που ήταν κάποτε η Ελλάδα. Αυτό είναι το τέλος της δεύτερής τους πολιορκίας της Τροίας.
Ο σταθμάρχης μού είπε ότι μόνο εκείνη τη μέρα είχε ήδη διώξει με κατεύθυνση τη δυτική Θράκη πενήντα επτά βαγόνια γεμάτα στρατιώτες που υποχωρούσαν. Τα τηλεγραφικά σύρματα ήταν όλα κομμένα. Στο μεταξύ, ολοένα και περισσότεροι στρατιώτες συγκεντρώνονταν στο σταθμό, αλλά δεν υπήρχε τρένο για να τους πάρει.»
«Για την Ελλάδα του 1922, η Θράκη ήταν σαν τη μάχη του Μάρνη – εκεί θα παιζόταν και θα κερδιζόταν ξανά το παιχνίδι. Το θέαμα ήταν συγκλονιστικό. Ολη η χώρα βρισκόταν μέσα σε πολεμικό πυρετό [...] Κι ύστερα, συνέβη το αναπάντεχο: οι Σύμμαχοι χάρισαν την ανατολική Θράκη στους Τούρκους και έδωσαν στον Ελληνικό Στρατό προθεσμία τριών ημερών για την εκκένωσή της…».
Πηγή: Έρνεστ Χέμινγουεϊ
Με υπογραφή Χέμινγουεϊ 1912-1922: Ιταλία, Βαλκάνια, Μικρασιατική καταστροφή Μετάφραση: Κώστας Καλογρούλης, Ηλίας Μαγκλίνης Εκδόσεις: Καστανιώτη.
Η εφημερίδα της εποχής ΄΄Καθημερινή΄΄ περιγράφει πολύ παραστατικά και συνάμα περιεκτικά στο παρακάτω απόσπασμα την αιτία της απώλειας της Ανατολικής Θράκης:
« Δεν είναι εντούτοις αληθές ότι η στρατιωτική Ελλάς – παρά το πάθημα της Μικρασίας – εξέπεσε μέχρι τοσούτου ώστε οιαδήποτε άμυνά της εν Θράκη ουδ’ υπολογήσιμος θα είνε καν δια τους Τούρκους. Ακριβές είνε ότι οι Σύμμαχοι δεν θέλουν να μεταφερθή ο πόλεμος εξ’ Ασίας εις την Ευρώπην, λόγω των κινδύνων νέας παγκοσμίου αναφλέξεως εν συνεχεία της τοιαύτης μεταφοράς.
Και πειθαναγκάζουν την Ελλάδα εις υποταγήν, δια να σβεσθή πλέον η κινδυνώδης πολεμική εστία της Ανατολής».
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29 Σεπτεμβρίου 1922
ΠΗΓΕΣ:
Δημήτρης A. Μαυρίδης
Δ. Παπουλιά: Η Συμφωνία των Μουδανιών
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Εφημερίδα ¨Το ποντίκι¨
Φωτογραφίες: Δημήτρη Α. Μαυρίδη
«28 Σεπτεμβρίου η Θρακική Καταστροφή»
΄΄ΒΥΣΣΑ-ΟΡΕΣΤΙΑΔΑ-ΠΕΡΙΞ΄΄
πηγή
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου