20 Νοεμβρίου 2022

Ο Francis Bacon και η Ηθική σχετικά με τις δυνατότητες της Επιστήμης

 
Ο ενθουσιασμός από τη δυναμική της επιστημονικής γνώσης δεν περίμενε την τεχνολογική εξέλιξη για να πιστέψει ότι μπορεί να απαντήσει σε οποιοδήποτε ερώτημα. Ήδη στις πρώτες στιγμές της νέας φάσης της είχαν εκδηλωθεί οι σχετικές προθέσεις: Το μέλος της Βασιλικής Εταιρείας της Αγγλίας Η. Power, «μεθυσμένος» περίπου από τις προοπτικές που ανοίγονταν, αναρωτιόταν στο έργο του Πειραματική Φιλοσοφία (1644) ποιος θα μπορούσε άραγε να βάλει «Νon Ultra» στην απεριόριστη πρόοδο. Λίγο πιο μπροστά, ο F. Bacon στη Νέα Ατλαντίδα του (1626) είχε προσδιορίσει το επιστημονικό πρόγραμμα ως την επίτευξη όλων των δυνατών στόχων[1].
 
Η περίπτωση του F. Bacon είναι εξόχως αντιπροσωπευτική για τη συνάφεια στην οποία αναφερόμαστε: η συγκεκριμένη δήλωση είναι αρκετά διφορούμενη για να εκληφθεί αποκλειστικά ως αλαζονική. Θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος, λ.χ., ότι αναφέροντας «δυνατούς στόχους» δεν υπονοεί μαξιμαλιστικές και υπερβολικές προθέσεις. Επομένως, αυτή η στοχοθέτηση είναι απολύτως εύλογη.  
 
Από την άλλη πλευρά πάλι, σε άλλα έργα του ο ίδιος συγγραφέας κινείται σε αναλόγως επηρμένο τόνο. Στο ημιτελές έργο του Valerius Terminus (1603) γράφει πως η χρήση μιας απλής και καθαρής γλώσσας ισοδυναμεί με αποκάλυψη κάθε λειτουργίας: από αυτή της αθανασίας έως εκείνη της πιο στοιχειώδους πρακτικής. Και βέβαια ο ίδιος είναι πιο γνωστός για την περίφημη άποψή του, ότι σκοπός της επιστήμης είναι η απόκτηση δύναμης έναντι της φύσης: αν και μια τέτοια πρόθεση είναι κατά βάση θεμιτή, σήμερα είμαστε σε θέση να δούμε τις (οικολογικά μοιραίες) συνέπειες όσων θέλησαν να εξαντλήσουν τα όριά της.  
 
Οι ακροβασίες αυτές του F. Bacon δεν είναι οι μοναδικές από την πλευρά του. Σε άλλες περιπτώσεις, από τη μια υποστηρίζει ότι η πρόοδος είναι αναπόφευκτη για την ανθρώπινη φύση και μόνο η έλλειψη θάρρους και αυτοπεποίθησης μπορεί να την αναχαιτίσει[2] και από την άλλη αναγνωρίζει τρία είδη ορίων στην προσπάθεια αυτή: α) την ανθρώπινη θνητότητα, β) το σκοπό, που βρίσκεται στη γαλήνη και την ικανοποίηση, και γ) την αυταπάτη να πιστεύει ο άνθρωπος κάθε φορά που μαθαίνει κάτι, πως συλλαμβάνει τα θεία μυστικά[3]. Kαι στο Valerius Terminus, πάλι, υποστηρίζει ότι η γνώση των θείων μυστικών ανταμείβεται με αποξένωση από τη θεία παρουσία (προφανώς, λόγω της ανθρώπινης αυταρέσκειας)[4].  
 
Ίσως η απάντηση στις ετερόκλητες αυτές γνώμες να βρίσκεται σε μιαν άλλη διάσταση των επιστημονικών προθέσεων, για την οποία η περίπτωση του Bacon να είναι επιπρόσθετα αντιπροσωπευτική. Αναφερόμαστε στο ενδεχόμενο της αφέλειας που αντιπροσωπεύει αυτή η στάση. Δεν αποκλείεται, δηλαδή, οι προθέσεις των ερευνητών να είναι οι αγαθότερες και να αφίστανται τελείως από τις χρήσεις όσων σπεύσουν να εφαρμόσουν τις ιδέες τους – χωρίς βέβαια αυτό να μειώνει τις ευθύνες όσων έχουν την πατρότητα μιας ιδέας από τις εφαρμογές της, καθώς συχνά ο δρόμος προς την καταστροφή είναι σπαρμένος με καλές προθέσεις.  
 
Ο Bacon πράγματι έχει δώσει δείγματα συναίσθησης τόσο της ολέθριας χρήσης της εγωκεντρικής γνώσης όσο και της ανθρωποκεντρικής διάστασης που οφείλει να έχει το επιστημονικό έργο. Στο επίσης ημιτελές έργο του Instauratio Magna (1620-3) δηλώνει: «Η αναζήτηση σκοπό δεν έχει την ευχαρίστηση, την ικανοποίηση ή την περιφρόνηση των άλλων, το κέρδος, τη δόξα, τις τιμές ή τις διακρίσεις, ούτε τη νοθεία ή τις ευτελείς επιδιώξεις αλλά … να βελτιώσουμε τη ζωή με αγαθοεργίες … η επιθυμία για εξουσία οδήγησε τους αγγέλους στην έκπτωση· η επιθυμία των ανθρώπων μόνο για γνώση θα τους οδηγήσει στην ίδια έκπτωση … στις αγαθοεργίες δεν υπάρχει υπερβολή: από αυτές ποτέ δεν κινδύνευσαν ούτε οι άγγελοι ούτε οι άνθρωποι»[5].  
 
Σημειώσεις
 
[1] Από την «Ωδή στο Μικροσκόπιο», Experimental Philosophy: With some Deductions, and Probable Hypotheses, Raised from them, in Avouchment and Illustration of the now Famous Atomical Hypothesis, Book I: Microscopical, London, 1664, Cowles Thomas, «Dr. Henry Power, disciple of Sir Thomas Browne», Isis 20 (1933-4), σ. 353, του Ίδιου, «Dr. Henry Power’s Poem on the Microscope», Isis 21 (Apr. 1934), σ. 71-80, Medawar Peter, Τα όρια της επιστήμης, μτφ. Α. Τσουκαλαδάκη, Τροχαλία, Αθήνα 1992, σ. 85.  
[2] Βλ. «Πρόλογος» στο Instauratio Magna, Spedding James – Leslie Ellis Robert – Denon Heath Douglas (eds.), The Works of Francis Bacon, vol. I, Hurd and Houghton, New York 1864, σ. 199.
[3] Βλ. Bacon Francis, «The Advancement of Learning», The Works of Lord Bacon, vol. Ι, William Ball, London 1838, σ. 3. Πρβλ. του Ίδιου, «Sylva Sylvarum, or a Natural History in Ten Centuries», στο ίδιο, ό.π., σ. 233, Medawar Peter, Τα όρια της επιστήμης, ό.π., σ. 86.
[4] Βλ. The Works of Lord Bacon, vol. Ι, ό.π., σ. 218.
[5] Βλ. «Πρόλογος» στο Instauratio Magna, ό.π., σ. 209-10, Medawar Peter, Τα όρια της επιστήμης, ό.π., σ. 57-8. Για την αρετή ως ακρότητα, πρβλ. Μαντζαρίδη Γεωργίου, Χριστιανική Ηθική, τόμ. Ι, ό.π., σ. 39.




Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 7:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.