Θρησκευτικά προβλήματα – Η Ε’ Οικουμενική Σύνοδος (πως έλυναν τα εκκλησιαστικά θέματα των αιρέσεων οι Ελληνες την εποχή της αυτοκρατορίας μας)

(σ.Π/Β: η θλιβερή πρακτική του αφορισμού νεκρών που «εγκαινιάστηκε» στην Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο εφαρμόστηκε και στην Πενθέκτη παρά τις αντιδράσεις. Στη εποχή μας έχει υποστηριχθεί αβάσιμα πως «δεν αφορίστηκαν οι νεκροί αλλά οι ιδέες τους», κάτι που καταφανώς δεν ισχύει).  

 

αναδημοσίευση από τη Βυζαντινή Ιστορία 

 

Η πιο σημαντική απ’ όλες φυσικά υπήρξε η τακτική που κράτησε ο Ιουστινιανός απέναντι στους Μονοφυσίτες. Πρώτα απ’ όλα οι σχέσεις του αυτοκράτορα μαζί τους ήταν πολύ σημαντικές από πολιτική πλευρά, επειδή είχαν άμεση σχέση με το εξαιρετικά σπουδαίο πρόβλημα των Ανατολικών επαρχιών της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης. Αφετέρου οι Μονοφυσίτες είχαν την υποστήριξη της γυναίκας του Ιουστινιανού Θεοδώρας, η οποία τον επηρέαζε πολύ. Ένας Μονοφυσίτης συγγραφέας της εποχής εκείνης ονόμαζε την αυτοκράτειρα «γυναίκα γεμάτη ζήλο και αγάπη για τον Χριστό» και ως «την πιο χριστιανή αυτοκράτειρα, την οποία έστειλε ο Θεός για να προστατεύσει στις δύσκολες στιγμές τους διωκομένους».  

 

Ακολουθώντας τη συμβουλή της Θεοδώρας, ο Ιουστινιανός θέλησε από την αρχή της βασιλείας του να δημιουργήσει ειρηνικές σχέσεις με τους Μονοφυσίτες. Έδωσε την άδεια στους Επισκόπους που είχαν εξοριστεί επί Ιουστίνου και στις αρχές της δικής του βασιλείας, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και προσκάλεσε πολλούς Μονοφυσίτες στην πρωτεύουσα σ’ ένα συμβιβαστικό θρησκευτικό συνέδριο, στο οποίο όπως αναφέρει ένας αυτόπτης μάρτυρας, τους προέτρεψε να συζητήσουν με τους ανταγωνιστές τους όλα τα αμφισβητούμενα ζητήματα «με την ηπιότητα και την υπομονή που αρμόζει στην Ορθοδοξία και στη θρησκεία».

 

Φιλοξένησε επίσης στην πρωτεύουσα, σ’ ένα από τα ανάκτορα, 500 Μονοφυσίτες μοναχούς. Το 535 ο Σεβήρος, αρχηγός και πραγματικός «νομοθέτης του Μονοφυσιτισμού», ήρθε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε ένα χρόνο. Η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στις αρχές του 535 παρουσίαζε κάπως τη θέα που είχε παρουσιάσει την εποχή του Αναστασίου. Ο επισκοπικός θρόνος της Κωνσταντινούπολης δόθηκε στον επίσκοπο Τραπεζούντας, Άνθιμο, που ήταν γνωστός για τις συμβιβαστικές του διαθέσεις προς τους Μονοφυσίτες, οι οποίοι φαινόταν να είχαν θριαμβεύσει.

 

Τα πράγματα όμως άλλαξαν γρήγορα. Ο Πάπας Αγαπητός και οι αδιάλλακτοι Ορθόδοξοι φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη δημιούργησαν σοβαρά ζητήματα σε βάρος του Άνθιμου, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί ο Ιουστινιανός, παρά τη λύπη του, να αλλάξει τακτική. Ο Άνθιμος εκθρονίστηκε και τη θέση του την πήρε ο Ορθόδοξος πρεσβύτερος Μηνάς. Ένα βιβλίο αναφέρει την εξής συζήτηση μεταξύ του αυτοκράτορα και του Πάπα: «Ή θα σε αναγκάσω να συμφωνήσεις μαζί μας ή θα σε εξορίσω», είπε ο Ιουστινιανός, στον οποίον πάλι απάντησε ο Αγαπητός ως εξής: «Επιθυμούσα να έρθω στον πιο χριστιανό από όλους τους αυτοκράτορες, Ιουστινιανέ, και βρήκα τώρα έναν Διοκλητιανό. Οπωσδήποτε όμως δεν με τρομάζουν οι απειλές σου».  

 

Είναι πιθανόν ότι ο αυτοκράτορας υποχώρησε στον Πάπα εν μέρει, επειδή την εποχή αυτή άρχισε στην Ιταλία ο πόλεμος εναντίον των Οστρογότθων, πράγμα που ανάγκαζε τον Ιουστινιανό να υπολογίζει στην υποστήριξη της Δύσης.

 

Παρά την υποχώρησή του όμως ο Ιουστινιανός δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειές του για ένα συμβιβασμό με τους Μονοφυσίτες. Έτσι προκάλεσε συζήτηση για τα περίφημα «Τρία Κεφάλαια», τα οποία έχουν σχέση με τρεις εκκλησιαστικούς συγγραφείς του 5ου αιώνα: τον Θεόδωρο Μοψουεστίας, τον Κύρου Θεοδώρητο και τον Εδέσσης Ίβα. Οι Μονοφυσίτες κατηγορούσαν τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας ότι δεν καταδίκασε αυτούς τους τρεις συγγραφείς, παρά τις Νεστοριανές τους ιδέες, ενώ ο Πάπας και οι αδιάλλακτοι Ορθόδοξοι ήταν πολύ αντίθετοι στην άποψη αυτή.

 

Ο Ιουστινιανός, τρομερά ερεθισμένος, δήλωσε ότι στην περίπτωση αυτή είχαν δίκαιο οι Μονοφυσίτες και ότι οι Ορθόδοξοι έπρεπε να συμφωνήσουν μαζί τους. Στη συνέχεια το 543 εξέδωσε ένα διάταγμα με το ποίο αναθεμάτιζε τα έργα των τριών συγγραφέων, απειλώντας συγχρόνως ότι θα κάνει το ίδιο για όσους προσπαθήσουν να τους υπερασπιστούν.

 

Ο Ιουστινιανός θέλησε να κάνει το διάταγμα αυτό υποχρεωτικό για όλες τις Εκκλησίες και ζήτησε να υπογραφεί από όλους τους Πατριάρχες και τους Επισκόπους, πράγμα όμως που δεν ήταν εύκολο να το κατορθώσει. Η Δύση ενοχλείτο από το γεγονός ότι η υπογραφή του αυτοκρατορικού διατάγματος μπορούσε να αποτελέσει καταπάτηση της αυθεντικότητας της Συνόδου της Χαλκηδόνας. Ένας μορφωμένος ιεροδιάκονος της Καρχηδόνας έγραφε τα εξής: «Αν οι αποφάσεις της Συνόδου της Χαλκηδόνας αμφισβητούνται, τάχα δεν είναι εύκολο να υποστεί μια τέτοια απειλή και η Σύνοδος της Νίκαιας;;»

 

Επιπλέον υπήρχε το ζήτημα κατά πόσο ήταν δυνατόν να καταδικαστούν άνθρωποι νεκροί, δεδομένου ότι και οι τρεις συγγραφείς είχαν πεθάνει τον προηγούμενο αιώνα. Τελικά μερικοί ηγέτες της Δύσης είχαν τη γνώμη ότι το διάταγμα του αυτοκράτορα εκβίαζε τη συνείδηση των μελών της Εκκλησίας. Η άποψη αυτή όμως δεν ήταν δεκτή στην Ανατολική Εκκλησία, όπου η επέμβαση του αυτοκράτορα στα δογματικά ζητήματα είχε ήδη στην πράξη γίνει δεκτή.  

 

Η Ανατολική Εκκλησία αναφερόταν επίσης στον βασιλιά Ιωσία, στην Π. Διαθήκη, ο οποίος όχι μόνον καταδίωξε τους ζωντανούς ειδωλολάτρες ιερείς αλλά και άνοιξε τους τάφους εκείνων που είχαν πεθάνει και έκαψε τα οστά τους στο θυσιαστήριο (Β’ Βασιλ.23:16). Έτσι ενώ η Ανατολική Εκκλησία δεχόταν την καταδίκη των «Τριών Κεφαλαίων», η Δυτική αρνιόταν να την εγκρίνει. Γενικά το διάταγμα του Ιουστινιανού δεν αναγνωρίστηκε ποτέ απ’ όλη την Εκκλησία.  

 

Προκειμένου να υποστηριχθεί από τη Δυτική Εκκλησία ο Ιουστινιανός έπρεπε να εξασφαλίσει πρώτα την έγκριση του Πάπα της Ρώμης Βιγιλίου, ο οποίος κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε περισσότερο από επτά χρόνια. Όταν έφτασε εκεί δήλωσε επίσημα ότι είναι αντίθετος στο διάταγμα και αφόρισε τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Μηνά. Αλλά σιγά-σιγά υποχώρησε κάτω από την επίδραση του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας και το 548 εξέδωσε την καταδίκη των «Τριών Κεφαλαίων» (Judicatum), προσθέτοντας έτσι τη φωνή του στην ψήφο των τεσσάρων Πατριαρχών της Ανατολής. Αυτός υπήρξε ο τελευταίος θρίαμβος της Θεοδώρας, η οποία πέθανε τον ίδιο χρόνο, αφού πείσθηκε για την αναπόφευκτη τελική νίκη του Μονοφυσιτισμού. Με την ευκαιρία της πρόσκλησης του Βιγιλίου, οι ιερείς της Δυτικής Ευρώπης έκανα αδιάκοπες προσευχές για τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα!

 

Παρ’ όλα αυτά όμως η Δυτική Εκκλησία δεν ενέκρινε την υποχώρηση του Βιγιλίου, ενώ οι Επίσκοποι της Αφρικής σε μια σύνοδό τους έφτασαν στο σημείο να τον αφορίσουν. Κάτω από την πίεση των γεγονότων ο Πάπας κλονίστηκε και ακύρωσε το Judicatum. Ο Ιουστινιανός αποφάσισε να καταφύγει σε μια Οικουμενική Σύνοδο, η οποία έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη το 553.  

 

Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η Ε’ Οικουμενική Σύνοδος ήταν πολύ πιο απλό από τα ζητήματα που απασχόλησαν τις άλλες Συνόδους. Δεν επρόκειτο να ασχοληθεί με κάποια νέα αίρεση, αλλά απλά έπρεπε να ρυθμίσει μερικά ζητήματα που είχαν σχέση με τις αποφάσεις της Γ’ και Δ’ Συνόδου και πιο ειδικά με τον Νεστοριανισμό και κυρίως με τον Μονοφυσιτισμό. Ο αυτοκράτορας ήθελε πολύ να συμμετάσχει στη Σύνοδο ο Πάπας, που την εποχή αυτή βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ο Βιγίλιος προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες απέφυγε να συμμετάσχει στη Σύνοδο, η οποία έγινε χωρίς την παρουσία του.  

 

Η Σύνοδος μελέτησε τα έργα των τριών συγγραφέων και συμφώνησε με τη γνώμη του αυτοκράτορα. Η Σύνοδος καταδίκασε και αναθεμάτισε «τον ασεβή Θεόδωρο τον Μοψουεντίας και τα έργα του, τα ασεβή συγγράμματα του Θεοδώρητου, την επιστολή του Επισκόπου Εδέσσης Ίβα και όλους όσους έγραψαν ή γράφουν με σκοπό την υπεράσπιση των τριών αυτών συγγραφέων» (ad defensionem eorum).  

 

Οι αποφάσεις αυτής της Συνόδου καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικές και ο Ιουστινιανός καταδίωξε και εξόρισε τους Επισκόπους που δεν συμφωνούσαν με την καταδίκη των «Τριών Κεφαλαίων». Ο Πάπας Βίγιλος εξορίσθηκε σ’ ένα νησί της Προποντίδας, αλλά τελικά δέχθηκε να υπογράψει την καταδίκη, οπότε του επιτράπηκε να επιστρέψει στη Ρώμη. Πέθανε όμως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.  

 

Η Δύση δε δέχθηκε τις αποφάσεις της Συνόδου του 553 μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα και μόνον όταν ο Μεγάλος Γρηγόριος Α’ (590-604) δήλωσε ότι «στη Σύνοδο που ασχολήθηκε με τα Τρία Κεφάλαια, τίποτε δεν έγινε δια της βίας και τίποτα δεν άλλαξε από πλευράς θρησκευτικής», αναγνωρίστηκε το 553 στη Δύση η Σύνοδος ως Οικουμενική και ισοδύναμος προς τις άλλες 4 πρώτες Συνόδους.  

 

Ο θρησκευτικός αγώνας όμως Ορθοδόξων και Μονοφυσιτών δεν σταμάτησε, όπως ήλπιζε ο Ιουστινιανός. Οι Μονοφυσίτες ικανοποιήθηκαν με τις υποχωρήσεις που έγιναν και τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ιουστινιανός υποστήριξε φανερά πια τους Μονοφυσίτες. Οι Επίσκοποι που διαφωνούσαν, εξορίστηκαν. Ο Μονοφυσιτισμός μπορούσε να γίνει επίσημη θρησκεία του κράτους, υποχρεωτική για όλους, πράγμα που θα είχε ως αποτέλεσμα νέες και πολύ σοβαρές περιπλοκές. Στο σημείο αυτό όμως ο ηλικιωμένος αυτοκράτορας πέθανε και μετά το θάνατό του η κυβέρνηση άλλαξε τη θρησκευτική της τακτική.  

 

Συνοψίζοντας τη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού, αντιμετωπίζουμε το βασικό πρόβλημα του κατά πόσο ο αυτοκράτορας πέτυχε με αυτή μια ενιαία Εκκλησία στην αυτοκρατορία του. Η απάντηση ασφαλώς είναι αρνητική. Η Ορθοδοξία και ο Μονοφυσιτισμός δεν συμβιβάστηκαν, ενώ ο Νεστοριανισμός, ο Μανιχαϊσμός, ο Ιουδαϊσμός και εν μέρει η ειδωλολατρία συνέχιζαν να υπάρχουν. Δεν υπήρχε θρησκευτική ενότητα και η προσπάθεια του Ιουστινιανού να πετύχει αυτήν την ενότητα πρέπει να θεωρηθεί ως αποτυχημένη.  

 

Μιλώντας όμως για τη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού δεν πρέπει να παραβλέψουμε την ιεραποστολική του δράση. Σαν χριστιανός αυτοκράτορας θεώρησε καθήκον του να διαδώσει τον Χριστιανισμό πέρα από τα σύνορα της αυτοκρατορίας του. Η μεταστροφή στο Χριστιανισμό των Ερούλων στο Δούναβη και μερικών άλλων φυλών του Καυκάσου, καθώς και των ντόπιων φυλών της Β. Αφρικής και του Μέσου Νείλου, έγινε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστινιανού. 

 

Σελίδα Πηγής  

Εικόνα: «Η Θεοδώρα στον Ιππόδρομο», έργο του Jean-Joseph Benjamin-Constant από τη Wiki 

απόσπασμα από ΕΔΩ

Share