6 Νοεμβρίου 2020

Πώς διαβάζει την Ιστορία ο Ερντογάν;

Ο Ταγίπ αντλεί ιστορική γνώση και από αυτό το είδος ιστορικής σαπουνόπερας που διακινεί η νεο-οθωμανική «ιντελιγκέντσια» και οι εντεταλμένες εκλαϊκευτικές παραφυάδες της 
 
Οσοι παρακολουθούν την αύξουσα βουλιμία με την οποία ο τούρκος πρόεδρος αναχαρτογραφεί τους μαχαλάδες του κόσμου όπου η Τουρκία θεωρεί δικαίωμα και υποχρέωσή της να κάνει γεωπολιτικό γιουρούσι, ευλόγως θα διερωτώνται τι είδους ιστορικά αναγνώσματα εξουσιοδοτούν τον Ταγίπ Ερντογάν και, κυρίως, πώς αυτός διαβάζει την Ιστορία. Πρόσφατες πηγές μάς πληροφορούν ότι στο 1.100 οντάδων σαράι του στην Αγκυρα δεν υπάρχει χώρος για βιβλιοθήκη αλλά μόνο για συμβούλους που μοιράζονται μαζί του το ίδιο έλλειμμα κριτικής σκέψης και διανοητικής εγρήγορσης: «Το μόνο εκτός πολιτικής ενδιαφέρον του είναι το ποδόσφαιρο. Δεν απέκτησε ποτέ μόρφωση που θα του κέντριζε το ενδιαφέρον του για τις τέχνες και τα γράμματα… Κατανοεί την κουλτούρα μόνο ως απομνημόνευση στίχων από το Κοράνιο, ως ακρόαση οθωμανικών στρατιωτικών εμβατηρίων και ως επικοινωνιακό νταβαντούρι όπου συμπρωταγωνιστεί με γνωστούς ποπ σταρ».
 
Αλλά ας μην προκαταλαμβανόμαστε. Ο Ταγίπ άρχισε να μπαίνει στο νόημα της Ιστορίας όταν άκουσε τον Νετζμεντίν Ερμπακάν, τον πρώτο δηλωμένο ισλαμιστή τούρκο πρωθυπουργό, να διευκρινίζει ότι δεν μπορείς να διεκδικείς γνήσια τουρκικότητα αν δεν αισθάνεσαι σελτζούκος πρόμαχος στο Μαντζικέρτ, ηρωικός πολιορκητής της Κωνσταντινούπολης, μεγαλοπρεπής Σουλεϊμάν καθ’ οδόν προς τη Βιέννη, και άλλα αρειμάνια. Και από τον ίδιο Ερμπακάν διδάχθηκε ότι η Τουρκία που, σύμφωνα με τις υποθήκες του Κεμάλ, φλέρταρε με την ευρωπαϊκή Δύση έπαιζε κορώνα γράμματα την οθωμανική και μουσουλμανική ψυχή της. Το μάθημα έπιασε τόπο και ο μαθητής αρίστευσε στις πρώτες επίσημες εξετάσεις του όταν, ως υποψήφιος δήμαρχος της Πόλης τον Μάρτιο του 1994, υποσχέθηκε κάτι πολύ σημαντικότερο από καθαριότητα: «Εμείς που στεκόμαστε μπροστά από τη θλιμμένη Αγια-Σοφιά θα κατακτήσουμε για δεύτερη φορά την Πόλη. Η 27η Μαρτίου θα είναι η μέρα που θα κλείσει μια εποχή και θα αρχίσει μια νέα εποχή». Μετά από 26 χρόνια, στη νέα αυτή εποχή, η Αγια-Σοφιά ως τζαμί ξαναβρήκε το κέφι της. 
 
Η αλήθεια είναι ότι στην προσπάθειά του να ρυμουλκήσει την Τουρκία προς τη μεριά της ευρωπαϊκής Δύσης το κεμαλικό πρότζεκτ απώθησε το οθωμανικό και ισλαμικό παρελθόν στα όρια της επίσημης λήθης. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι όταν το απωθημένο, κατά τη συνήθειά του, επέστρεψε (περίπου από τα τέλη της δεκαετίας του ’60), την αφήγησή του δεν την ανέλαβε η νηφάλια και τεκμηριωμένη ιστοριογραφία αλλά μια αντικεμαλική φάμπρικα ιστορικής μυθοπλασίας, λαϊκών θρύλων, μύθων και ηρωικών προσωπογραφιών που δοξολογούν το οθωμανικό μεγαλείο σε λαϊκές απογευματινές για ευρεία κατανάλωση. Τον πιο πρόσφατο οβολό σ’ αυτόν τον νοσταλγικό έρανο τον έριξε η τηλεόραση με «ιστορικές» σειρές που συστήνει ο ίδιος ο Ερντογάν, όχι όμως χωρίς να ασκήσει κριτική όταν το σενάριο επιτρέπει στο ενάρετο τουρκικό κοινό να παρακολουθήσει τα ενδότερα του σουλτανικού χαρεμιού από την κλειδαρότρυπα. 
 
Ο Ταγίπ αντλεί ιστορική γνώση και από αυτό το είδος ιστορικής σαπουνόπερας που διακινεί η νεοοθωμανική «ιντελιγκέντσια» και οι εντεταλμένες εκλαϊκευτικές παραφυάδες της, ωστόσο τη βαθύτερη αίσθηση και πεποίθηση του ιστορικού του προορισμού την οφείλει σε πολιτικοθρησκευτικούς μέντορες οι οποίοι δεν νοιάζονται απλώς για την ανάταξη της οθωμανικής και ισλαμικής ψυχής ως βασικού συστατικού της τουρκικής ταυτότητας αλλά φιλοτεχνούν και μανιχαϊστικές αντιπαραθέσεις Δύσης και Ανατολής, όπου η πρώτη, παρακμιακή και μουρντάρα, απειλεί να μαγαρίσει τα αναντάν μπαμπαντάν (sic) άσπιλα μουσουλμανικά ήθη. 
 
Ο πιο προβεβλημένος ανάμεσά τους, και αυτός στο όνομα του οποίου πίνει νερό ο Ερντογάν, είναι ο Νετζίπ Φαζίλ (1904-1983), κήρυκας απροσχημάτιστου ισλαμοφασισμού που έζησε στην ευρωπαϊκή Δύση όσο χρειάστηκε για να τη μισήσει και για να αποφανθεί ότι η Τουρκία πρέπει να γίνει «το σπαθί και η ασπίδα» του Ισλάμ απέναντι στον ιμπεριαλισμό της Δύσης. Το 2013, μιλώντας ως πρωθυπουργός ο Ερντογάν, αφού περιέγραψε τον Φαζίλ ως πνευματικό οδηγό δικό του αλλά και των μελλοντικών γενιών, παραδέχθηκε ότι από αυτόν έμαθε «να κατανοεί το νόημα της Ιστορίας», το οποίο, σύμφωνα με τον Φαζίλ, είναι απλό: η ρασιοναλιστική και μηχανιστική Δύση είναι σήψη θανάτου, το Ισλάμ είναι ζωή και οσμή ευωδίας πνευματικής, γι’ αυτό υπερασπιζόμαστε το Ισλάμ μισώντας και εξολοθρεύοντας τους εχθρούς του, δηλ. τους Εβραίους, τους Ελεύθερους Τέκτονες, όσους προκρίνουν ευρωπαϊκά ήθη και, ασφαλώς, τους Κεμαλιστές. Ο Φαζίλ θεωρούσε το μίσος εναντίον των «άλλων» εφαλτήριο πολιτικού ακτιβισμού, σ’ αυτό το μίσος όρκιζε την τουρκική νεολαία και γι’ αυτό, τοις κείνου ρήμασι πειθόμενος, ο Ταγίπ οραματίζεται σήμερα «μια γενιά εμφορούμενη από ισλαμική ευσέβεια και μίσος». Ο Ερντογάν δεν είναι «διαταραγμένος», όπως έγραφε τις προάλλες στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» ο Μπερνάρ Ανρί Λεβί – έχει απλώς δασκαλευτεί να διαβάζει την Ιστορία με ιδιόρρυθμο τρόπο. 
 
Και θα μπορούσε, ίσως, να τη διαβάσει πιο ισορροπημένα αν, έστω και με σφιγμένα δόντια, έριχνε μια ματιά και στις ιστορικές μυθοπλασίες του Ορχάν Παμούκ, γιατί ο τελευταίος αναγνωρίζει μεν το πρόβλημα που δημιούργησε ο κεμαλικός ριζοσπαστισμός με την υποχρεωτική απαλοιφή του οθωμανικού και του ισλαμικού από την τουρκική ταυτότητα, αλλά στην ιστορική του μυθοπλασία άφησε τους χαρακτήρες του να συναντηθούν στις μεταιχμιακές ζώνες Δύσης και Ανατολής, παρόντος και ιστορικού παρελθόντος, και να επιδοθούν σε ένα παιχνίδι εναλλακτικών ταυτοτήτων για να αναδειχθεί η δυνατότητα ενός δημιουργικού κοσμοπολιτισμού. Ο Παμούκ ονειρεύεται ξύπνιος ότι θα μπορούσε να πείσει τους πολιτικούς της Τουρκίας να εκδώσουν ταυτότητες που θα αναγράφουν και Ισλάμ και Ευρώπη. 
 
Επιτρέπεται να υποθέσει κανείς ότι σήμερα παραμένει ξύπνιος αλλά δυσκολεύεται να ονειρευτεί γιατί πίσω από την κοσμοπολίτικη μειονότητα σαλεύει ο ογκώδης ντουνιάς μιας βαθιάς και ριζιμιάς «Anadolu» που μοιάζει να συμφωνεί πολύ περισσότερο με τον Νετζίπ Φαζίλ και τα πολιτικά του τσιράκια: «Θέλουν να μας ντύσουν Ευρωπαίους, αλλά όταν φοράμε ευρωπαϊκά ρούχα μοιάζουμε με κλόουν». Στην αρχή της πολιτικής του διαδρομής, ο Ταγίπ μπορεί να δοκίμασε, ή έκανε πως δοκιμάζει, ευρωπαϊκά ρούχα, αλλά αργότερα «κατάλαβε το νόημα της Ιστορίας». 
 
Πληροφορίες και αφορμές για τις παραπάνω σκέψεις αντλήθηκαν από τη μελέτη του Μ. Hakan Yavuz, Nostalgia for the Empire. The Politics of Neo – Ottomanism, Οξφόρδη 2020. Η πλούσια ιστορική τεκμηρίωση και ανάλυση του ερντογανικού φαινομένου μπορεί να δώσει αξιόπιστες απαντήσεις στα ερωτήματα της ελληνοτουρκικής επικαιρότητας, και γι’ αυτό θα χρειαστεί να επανέλθουμε. 
 
Θεόδωρος Παπαγγελής  
Ακαδημαϊκός, καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ 
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 8:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.