Αυτογνωσία - Ενσυναίσθηση

Γράφει ο Κωνσταντίνος Παπανικολάου

 

Πολύ πριν ακόμη εμφανισθούν οι μοντέρνες θεωρίες του θέματος υπήρχε ήδη και εδιδάσκετο η θεωρητική προσέγγιση ενός εκ των αρχαίων προγόνων μας, του Πυθαγόρα (1).

 

Ο Πυθαγόρας υπήρξε ο πρώτος Διδάσκαλος της Αυτογνωσίας ο οποίος επέβαλε πρακτικά στους μαθητές του την άσκηση της αυτογνωσίας.
 

Κατά τον Ιάμβλιχο (2), οι μαθητές του ήσαν:
Οι ακουστικοί, οι οποίοι άκουγαν μόνο, δεν ρωτούσαν τίποτε, δεν έλεγαν τίποτε.
Οι μαθηματικοί, των οποίων η φιλοσόφηση γινόταν με αριθμούς (ως συμβόλων διερμηνευομένων).
Οι φυσικοί (ανώτερου βαθμού), οι οποίοι εισάγονταν σε πληρέστερη γνώση της φύσης και των όντων και τέλος,
Οι μύστες (ανωτάτου βαθμού).
Η τάξη αυτή των μυστών περιελάμβανε αυτούς που κατείχαν την ανώτατη μύηση και γνώση.
 

Ασκούνταν σε μυστηριακές αρετές, πρώτα της "σιγής" (να σιωπούν) και της "εχεμύθειας" (να κρατούν απόλυτα μυστικά απ' τους άλλους ό,τι άκουγαν ή διδάσκονταν και μάθαιναν). Με την "σιγή" και την "εχεμύθεια" κατόρθωναν τη θεληματική χρήση του Νου, ηρεμία, αταραξία, αυτόβουλη κατεύθυνση της σκέψης, εκεί όπου η ηθική και η λογική απαιτούν και όχι όπου το συναίσθημα (η συγκίνηση) και η τυχαία παρόρμηση απ' τους ερεθισμούς.  

 

Επιδίωκαν και την καταστολή των ορμών, των επιθυμιών, των ορέξεων και γενικά των παθών και όλων όσων αποτελούν εμπόδιο στην αυτογνωσία.  

 

Ο Πυθαγόρας δίδασκε στους μαθητές του να εφαρμόζουν στη ζωή τους τις αρετές:
 

α) Της ευσέβειας. "Θεόν τίμα, πρώτα και σέβου".
β) Της ευορκίας. "Σέβου όρκον" ως συνέπεια και ακριβή τήρηση του όρκου που δόθηκε, αλλά και κάθε υπόσχεσης.
γ) Της τιμής προς τους γονείς. "Τους γονείς τίμα".
δ) Της εγκράτειας. "Ειθίζεο, γαστρός μεν πρώτιστα και ύπνου, λαγνείας, θυμού...", δηλ. να συνηθίζεις να κυριαρχείς στις επιθυμίες του φαγητού και του ποτού πρώτα, του ύπνου, των αφροδισίων, της οργής (θυμού). Απόφευγε τις αισχρές πράξεις και με άλλους και μόνος.
ε) Της δικαιοσύνης. "Δικαιοσύνην ασκείν έργω τε λόγω τε".
στ) Της κατανόησης του "Γνώθι θανέειν, πέπρωται άπασι" ότι δηλαδή το πεπρωμένο είναι όλοι ανεξαιρέτως να πεθαίνουν. Άρα να είναι πάντα έτοιμοι, αγνοί και ενάρετοι.
ζ) Της λιτότητας. "Υγείας της περί το σώμα χρη έχειν· αλλά μέτρον (το κανονικό ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο) ποτού, σίτου, γυμνασίων". Άριστη συμβουλή και προτροπή.
η) Της ελευθερίας, ως μεγάλου αγαθού. "Μηδέ ανελεύθερον ίσθι· επί πάσι μέτρον άριστον".
θ) Της προσευχής, ως οδού επιτυχίας στο έργο. "Αλλ' έρχου επ' έργον θεοίσιν επευξάμενος τελέσαι", δηλαδή, αναλάμβανε με θάρρος το έργο αφού προσευχηθείς στο Θεό να σε βοηθήσει να τελειώσεις.
ι) Της φρόνησης, ως συνεχούς επιδίωξης. "Ηνίοχον γνώμιν στήσας καθύπερθεν αρίστην", δηλαδή, πάνω απ' όλα ας έχεις άριστο κυβερνήτη το νου.  

 

Το κορύφωμα όμως της πρακτικής εφαρμογής της αυτογνωσίας από τους Πυθαγόρειους κατορθωνόταν με τον αυτοέλεγχο κάθε βράδυ πριν τον ύπνο με τα πολυθρύλητα τρία ερωτήματα που τίθενται μέσα από της επιταγές των στίχων (στίχοι 40-45) των "χρυσών επών":
Μὴ δ' ὕπνον μαλακοῖσιν ἐπ' ὄμμασι προσδέξασθαι, πρὶν τῶν ἡμερινῶν ἔργων τρὶς ἕκαστον ἐπελθεῖν·
«πῆ παρέβην; τί δ' ἔρεξα; τί μοι δέον οὐκ ἐτελέσθη;»
ἀρξάμενος δ' ἀπὸ πρώτου ἐπέξιθι καὶ μετέπειτα δειλὰ μὲν ἐκπρήξας ἐπιπλήσσεο, χρηστὰ δὲ τέρπεο. Ταῦτα πόνει, ταῦτ' ἐκμελέτα, τούτων χρὴ ἐρᾶν σε· 

 

Δηλαδή:
Ούτε δε ύπνο απαλό στα μάτια σου να επιτρέπεις, πριν τις ημερήσιες πράξεις τρεις φορές εξετάσεις:
«Που ξέφυγα; Τι δε έκανα; Τι από όσα μου έπρεπαν δεν έκανα;»
αρχίζοντας δε από το πρώτο να επεκτείνεσαι και στα μετέπειτα, για τα δειλά μεν που έπραξες να επιπλήττεσαι, για τα χρηστά να ευχαριστιέσαι. Μ' αυτά ασχολήσου, αυτά μελέτα με προσοχή, αυτά είναι ανάγκη να αγαπήσεις με ζήλο.
 

Το βασικό θέμα των Χρυσών Επών, είναι η βαθιά γνώση. Στην πρώτη ενότητα την συναντάμε σε επίπεδο ηθικό, ενώ στη δεύτερη σε επίπεδο μεταφυσικό. Όταν κάποιος κατορθώσει να αποκτήσει τη βαθιά γνώση, η ηθική και η μεταφυσική ενώνονται και γίνονται ένα. Αυτός είναι ο καρπός της φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τους δύο τελευταίους στίχους των Χρυσών Επών, τον 70ο και τον 71ο, ο άνθρωπος, αφού εγκαταλείψει το σώμα του, μεταβαίνει στον ελεύθερο αιθέρα, γίνεται αθάνατος, Θεός άμβροτος και δεν είναι πια θνητός (βροτός). «ἢν δ' ἀπολείψας σῶμα ἐς αἰθέρ' ἐλεύθερον ἔλθηις, ἔσσεαι ἀθάνατος, θεός ἄμβροτος, οὐκέτι θνητός»
 

Τα σχόλια περιττεύουν. Για όσους την εφάρμοσαν ή μπορούν να την εφαρμόσουν, ανοίγεται διάπλατα ο δρόμος προς την Τελειότητα, της ανύψωσης του Εγώ σε μεγαλειώδη θέση.  

 

Η καθολίκευση της εκπαίδευσης άρχισε μόλις απ' τις αρχές του 19ου αιώνα και επιβλήθηκε συστηματικότερα στον 20ο αιώνα. Οι επιστημονικές επιτυχίες των ερευνητών τους δύο αυτούς τελευταίους αιώνες, επέβαλαν στους συντάκτες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων την πίστη στην παντοδυναμία της ετερογνωσίας και η αυτογνωσία ετέθη στο περιθώριο.  

 

Ακατανόητο, ίσως, όσο και απαράδεκτο, να αφιερώνονται τόσοι κόποι και μόχθοι και δαπάνες και αγωνίες και να δοκιμάζονται πικρίες και απογοητεύσεις για την ετερογνωσία και να μη διατίθενται ούτε λίγα λεπτά της ώρας κάθε μέρα για την αυτογνωσία, αυτό τούτο το "νοούν", το εκλεκτό και το μεγάλο και το θείο Εγώ.  

 

Αξίζουν συγχαρητήρια και έπαινοι στους επιστήμονες που μπόρεσαν να "ζυγίσουν" τα άστρα και να υπολογίσουν το βάρος τους ή να μετρούν τον αριθμό των πρωτονίων και των ηλεκτρονίων των ατόμων της ύλης και με τη διαταραχή της αναλογίας της σύνθεσής τους να αποδεσμεύουν την γιγάντια ενέργεια που εκλύουν, όμως δεν μπόρεσαν να αποκαλύψουν και να αξιοποιήσουν και την εξ' ίσου αξιοθαύμαστη δυναμικότητα, αυτήν μέσα στο Εγώ. 

 

Κάθε πνευματική ή ηθική κατάκτηση συντελείται με τον ανθρώπινο νου.  

Το Εγώ νοεί, κατανοεί και επινοεί την δράση της κάθε στιγμής και αυτό συντελείται μόνον μέσα από την συμβουλευτική και την αυτο-προσπάθεια για αυτο-μελέτη και αυτοκαλλιέργεια των δυνατοτήτων του "νοούντος", του εκλεκτού, του μεγάλου, του Θείου Εγώ. 

 

Οκτ. 2016
Κων-νος Παπανικολάου

Σημειώσεις

1. Πυθαγόρας ο Σάμιος (580 π.Χ. - 496 π.Χ.). σημαντικός Έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών, δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις και ήταν ο ιδρυτής ενός μυητικού φιλοσοφικού κινήματος, του Πυθαγορισμού.

 

2. Ιάμβλιχος (245 π.Χ. - 325 π.Χ.). Σύρος νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αραβικής καταγωγής, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κατεύθυνση που ακολούθησε στη συνέχεια η νεοπλατωνική φιλοσοφία, και πιθανώς ακόμη και ο δυτικός παγανισμός. Είναι ευρύτερα γνωστός λόγω του έργου του αναφορικά με την πυθαγόρεια φιλοσοφία.

Share