Η Φυλετική Δημοκρατία του Πλάτωνα

29 Αυγούστου 2016 | Guillaume Durocher | Διαβάστε το εδώ

 

Μετάφραση: Απολλόδωρος 

 

Plato Republic (μετάφραση Robin Waterfield)
 

Νέα Υόρκη: Oxford University Press, 1994 

 

Οι υποστηρικτές της ισότητας και της ισοτιμίας (Egalitarians-”δικαιωματάκηδες”) υποστηρίζουν ότι οι έννοιες του έθνους και της φυλής είναι σε μεγάλο βαθμό σύγχρονες κατασκευές. Οι μαρξιστές ειδικότερα έχουν συνήθως υποστηρίξει ότι οι δυτικές άρχουσες τάξεις επινόησαν αυτές τις ιδέες για να εδραιώσουν την εξουσία των αστικών κρατών ή ως απλό πρόσχημα για να διαιρέσουν την εργατική τάξη κατά μήκος (υποτίθεται φανταστικών) φυλετικών γραμμών και να καταπιέσουν τους αποικιοκράτες υπηκόους τους. 

 

Είναι λοιπόν σημαντικό να εξετάσουμε την πραγματική καταγραφή της συζήτησης για τη φυλή, το έθνος και τη φυλή στην ευρωπαϊκή μας παράδοση. Στην πραγματικότητα, τα κληρονομικά και εθνοκεντρικά θέματα ήταν παρόντα στη δυτική σκέψη από την αρχή. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ο Ηρόδοτος, ο πρώτος ιστορικός, ο οποίος πριν από 2.500 χρόνια όριζε ήδη το να είσαι μέλος του ελληνικού έθνους μέσω τεσσάρων κριτηρίων: κοινή θρησκεία, κοινό αίμα, κοινή γλώσσα και κοινά έθιμα. 

 

Σε αυτό το άρθρο, θα δώσω μια περιγραφή της φυλετικής και εθνικής σκέψης στη μνημειώδη φιλοσοφική πραγματεία του Πλάτωνα, τη Δημοκρατία, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως ως το ιδρυτικό κείμενο ολόκληρης της παράδοσης της δυτικής σκέψης. Θα καταδείξω τα ακόλουθα σημεία: 

 

Ανισότητα: η ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι δημιουργημένοι άνισοι είναι απολύτως διάχυτη σε όλη τη Δημοκρατία και αποτελεί θεμέλιο στοιχείο της ηθικής της. Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι τα άτομα έχουν έμφυτες διαφορές στη σωματική διάπλαση, την προσωπικότητα και τη νοημοσύνη, εκτός από τις διαφορές που οφείλονται στην ανατροφή. 

 

Κληρονομικότητα και ευγονική: Ο Πλάτων σημειώνει ότι οι ανθρώπινες διαφορές είναι σημαντικά κληρονομικές και γι' αυτό αναφέρεται συχνά σε ευγονικές λύσεις για τη βελτίωση τόσο της κοινωνίας όσο και των ελίτ, με σαφείς συγκρίσεις με την αναπαραγωγή ζώων. 

 

Πατριωτισμός: Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι ο πατριωτισμός είναι αγαθό και τον συγκρίνει με την αγάπη για την οικογένεια. 

 

Ελληνική φυλετική/εθνική ταυτότητα: Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι "δεσμοί αίματος και συγγένειας" σήμαιναν ότι οι Έλληνες δεν θα έπρεπε να κάνουν πόλεμο μεταξύ τους ή να υποδουλώνουν ο ένας τον άλλον, επιφυλάσσοντας κάτι τέτοιο για τους μη Έλληνες, και ότι η κοινή τους ταυτότητα θα έπρεπε να καλλιεργείται μέσω κοινών θρησκευτικών πρακτικών. 

 

Η Δημοκρατία του Πλάτωνα παρουσιάζει ένα ισχυρό όραμα ενός αριστοκρατικού κράτους με φυλετική συνείδηση1 . Η άρχουσα ελίτ, γνωστή ως "φύλακες", και σε μικρότερο βαθμό οι ευρύτεροι πολίτες θα βελτιώνονταν σταθερά τόσο πολιτισμικά μέσω της εκπαίδευσης όσο και βιολογικά μέσω της ευγονικής. Η ελίτ θα προσέγγιζε την αλήθεια μέσω του συνεχούς προβληματισμού και της διαλεκτικής, ενώ τόσο η ελίτ όσο και οι μάζες θα διαμορφώνονταν μέσω της (πολιτικο)θρησκευτικής εκπαίδευσης, διδασκόμενες να θεωρούν την επιδίωξη αυτών των πολιτισμικών και βιολογικών αγαθών ως ιερή ηθική επιταγή2. 

 

Φυσική ανισότητα και αριστοκρατία
 

Ο Πλάτων θεωρεί την έμφυτη ανθρώπινη ανισότητα ως αυτονόητη. Γράφει χαρακτηριστικά: "Η ανισότητα των ανθρώπων δεν είναι μόνο η ίδια, αλλά και η ίδια η ανθρωπότητα: 

 

Όταν διακρίνεις τους ανθρώπους ως εκ φύσεως ικανούς ή ανίκανους σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, δεν εννοείς ότι κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν εύκολο να μάθουν το συγκεκριμένο θέμα, ενώ άλλοι το βρίσκουν δύσκολο; Και ότι κάποιοι άνθρωποι αρχίζουν να κάνουν τη δική τους, σε γενικές γραμμές, πρωτότυπη δουλειά στο συγκεκριμένο θέμα μετά από λίγη μόνο μελέτη, ενώ άλλοι δεν μπορούν καν να συγκρατήσουν αυτά που έχουν μάθει ακόμη και μετά από πολλή μελέτη και φροντίδα; Και ότι το σώμα κάποιων ανθρώπων είναι αρκετά υποταγμένο στο μυαλό τους, ενώ το σώμα άλλων είναι παρεμποδιστικό; Αυτά δεν είναι τα χαρακτηριστικά - υπάρχουν και άλλα - που σας επιτρέπουν να ορίζετε κάποιους ανθρώπους ως εκ φύσεως ικανούς και άλλους ως εκ φύσεως ανίκανους; (455b-c) 

 

Ο Πλάτων αναφέρεται σε "ανόητους ενήλικες" (598c), σε "αργόστροφους ανθρώπους" (526b), σε "κατώτερα μέλη του ανθρώπινου γένους" (495c) και σε "κατώτερα είδη ανθρώπων" (545a). Σημειώνει ότι τα παιδιά γεννιούνται χωρίς λογική και ότι "δεν είμαι πεπεισμένος ότι ορισμένα από αυτά αποκτούν ποτέ λογική" (441a-b). Η ηθική και διανοητική κατωτερότητα ήταν εν μέρει έμφυτη και εν μέρει οφειλόταν στην κακή διαπαιδαγώγηση. Ο Πλάτωνας ωστόσο υποστηρίζει ότι ακόμη και η καλή παιδεία δεν μπορεί να αναιρέσει τη συγγενή ατέλεια: "Η παιδεία δεν είναι ικανή να κάνει αυτό που κάποιοι υπόσχονται. Ισχυρίζονται ότι εισάγουν τη γνώση σε ένα μυαλό που δεν την έχει, σαν να εισάγουν την όραση σε μάτια που είναι τυφλά" (518c). 

 

Ο Πλάτων αναγνώριζε επίσης τις έμφυτες σωματικές και πνευματικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, θεωρώντας ότι οι γυναίκες είναι "το ασθενέστερο φύλο από κάθε άποψη" όσον αφορά τον πόλεμο και την κρατική τέχνη (455e). (Παρ' όλα αυτά, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι γυναίκες πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες να είναι φύλακες ή να έχουν οποιονδήποτε άλλο ρόλο στην κοινότητα, εφόσον έχουν την ικανότητα. Αυτός ο αξιοκρατικός "φεμινισμός" ήταν αρκετά ριζοσπαστικός, δεδομένου ότι οι γυναίκες ήταν σε μεγάλο βαθμό διαχωρισμένες και αποκλεισμένες από την πολιτική στην αρχαία ελληνική κοινωνία). 

 

Η αναγνώριση της ανθρώπινης ανισότητας για τον Πλάτωνα δεν είχε σε καμία περίπτωση σκοπό να ταπεινώσει ή να βλάψει τους λιγότερο προικισμένους. Αντίθετα, το ζητούμενο ήταν να οργανωθεί η κοινωνία αναγνωρίζοντας αυτές τις διαφορές, καθώς "οι διαφορετικοί άνθρωποι είναι εκ φύσεως κατάλληλοι για διαφορετικές δραστηριότητες" (370a). Η Καλλίπολη, η ιδανική πόλη-κράτος του, είναι ένα αξιοκρατικό καθεστώς που προσανατολίζεται εξ ολοκλήρου προς ένα είδος γνωστικής και ηθικής διαλογής των ανθρώπων, με τους καλύτερους (που ορίζονται ως οι πιο ευφυείς, θαρραλέοι και ηθικοί) να επιλέγονται για να αποτελέσουν μέρος της κυβερνώσας ελίτ των κηδεμόνων. Η αποτυχία αναγνώρισης της ανισότητας και, ειδικότερα, της υπεροχής της ηθικής ελίτ σημαίνει ότι οι τελευταίοι "καταλήγουν να ζουν μια ζωή που δεν τους ταιριάζει και που δεν ανταποκρίνεται στη φύση τους" (495c). 

 

Η αναγνώριση της πραγματικότητας της ανισότητας δεν είναι λοιπόν μόνο διάχυτη σε όλη τη Δημοκρατία, αλλά αποτελεί κεντρικό στοιχείο ολόκληρης της ηθικής επιχειρηματολογίας. Με απλά λόγια: τόσο μια ανθρώπινη ψυχή όσο και μια κοινωνία αποτελούνται από διαφορετικά, αντικρουόμενα μέρη, κάποια καλύτερα από άλλα- ηθική είναι όταν το καλύτερο ξεπερνά το χειρότερο. Ο Πλάτων θεωρούσε ότι αυτό επιτυγχάνεται όταν ένα άτομο ή μια κοινωνία διέπεται από τη λογική, σε συμμαχία με ευγενέστερα συναισθήματα, τα οποία υποτάσσονται στην απλή ηδονή και τον πόνο3. 

 

Δεδομένων όλων αυτών, δεν είναι περίεργο που ο Πλάτων περιφρονεί τους εξισωτές. Αυτοί είναι άνθρωποι χωρίς διάκριση και χωρίς διακρίσεις που έχουν κακό γούστο, κακή κρίση και χαμηλά ή καθόλου πρότυπα. Επειδή τα εξισωτικά άτομα (και το αντίστοιχο πολιτικό καθεστώς, η δημοκρατία) δεν είναι σε θέση να διακρίνουν το καλό από το κακό, ο Πλάτων τους θεωρεί από τους πιο ανήθικους, μόνο μια βαθμίδα πάνω από τον ψυχοπαθή ή τον τύραννο4. 

 

Κληρονομικότητα και Ευγονική
 

Ο Πλάτων αναγνωρίζει ότι η ανθρώπινη ανισότητα δεν είναι μόνο έμφυτη, αλλά ουσιαστικά κληρονομική. Το σημείο αυτό διατυπώνεται σε αρκετές περιπτώσεις, μερικές φορές αρκετά εντυπωσιακά. Για παράδειγμα, αν "ένας μικρός, φαλακρός μεταλλουργός" τύχαινε να γίνει τυχαία πλούσιος και παντρευόταν "την κόρη του αφέντη του", οι απόγονοί τους θα ήταν μόνο "δευτεροκλασάτα ημίαιμα" (496a). Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία "πρέπει να ασκείται από ανθρώπους με αληθινή καταγωγή, όχι από μπάσταρδους" (535c). Συνδέει επίσης τη σωματική ομορφιά με την πνευματική καλοσύνη, υποστηρίζοντας ότι η άρχουσα τάξη των φιλοσόφων-βασιλέων του θα πρέπει να είναι "εντός του λογικού πλαισίου, άνθρωποι που είναι πολύ όμορφοι" (535b). (Αυτή είναι ίσως μια δήλωση που προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι ο μέντορας του Πλάτωνα, ο Σωκράτης, ο οποίος κάνει το ίδιο σχόλιο στο διάλογο, θεωρούνταν αρκετά άσχημος). 

 

Δεδομένης της πραγματικότητας της έμφυτης κληρονομικής ανθρώπινης ανισότητας, ο Πλάτων θεωρεί ότι η απόφαση σχετικά με το ποιος θα αναπαραχθεί είναι θέμα δημοσίου συμφέροντος5. Ως εκ τούτου, ο Πλάτων προβάλλει ένα μυώδες επιχείρημα υπέρ της ευγονικής, τόσο θετικό όσο και αρνητικό. Κάνει μια ρητή αναλογία με την αναπαραγωγή ζώων: 

 

Δεν είναι αλήθεια ότι, αν και είναι όλα ζώα γενεαλογικής καταγωγής, μερικά από αυτά αποδεικνύονται εξαιρετικά καλά; [. . .] Αναπαράγετε λοιπόν από όλα αυτά αδιακρίτως ή φροντίζετε να επιλέγετε όσο το δυνατόν περισσότερο τα εξαιρετικά; [. . .] Και δεν θα περιμένατε ότι το αποτέλεσμα της μη τήρησης αυτού του προγράμματος αναπαραγωγής θα ήταν η υποβάθμιση της φυλής των πτηνών και των σκύλων σας; [. . .] Θα χρειαστούμε πραγματικά εξαιρετικούς κυβερνήτες αν η ίδια αρχή ισχύει και για τους ανθρώπους. (459a-b) 

 

Ο Πλάτων καταλήγει στο συμπέρασμα: "το σεξ θα πρέπει κατά προτίμηση να γίνεται μεταξύ ανδρών και γυναικών που είναι εξαιρετικά καλοί, και θα πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν λιγότερο μεταξύ ανδρών και γυναικών εξαιρετικά κατώτερης σφραγίδας. [. . .] Έτσι μεγιστοποιείται το δυναμικό του κοπαδιού μας" (459d-e). 

 

Ομοίως, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι εξαιρετικοί άνδρες, ιδίως οι πολεμιστές, θα πρέπει να ανταμείβονται με περισσότερο σεξ: 

 

Και το κύριο προνόμιο και η ανταμοιβή που θα έπρεπε να λαμβάνουν όλοι οι νέοι άνδρες που είναι καλοί στον αγώνα ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα είναι το δικαίωμα να κοιμούνται με τις γυναίκες συχνότερα, ώστε όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά να γεννιούνται από τέτοιου είδους άτομα [. . .]. (460b) 

 

Πολλές από αυτές τις συγκεκριμένες πολιτικές είναι τόσο ριζοσπαστικές που ο Πλάτων πιθανώς εννοούσε να κατανοηθούν ως ουτοπικές. Πράγματι, δηλώνει ρητά ότι το καθεστώς που συλλαμβάνει στη Δημοκρατία μπορεί να μην είναι υλοποιήσιμο6. το θέμα όμως είναι η αρχή: δεδομένης της πραγματικότητας της κληρονομικότητας, η βελτίωση της γονιδιακής δεξαμενής (ή της φυλής ή της ράτσας) αποτελεί ηθικό αγαθό. Ο Πλάτωνας επιχειρηματολογεί έτσι ισχυρά υπέρ της ρύθμισης του φύλου και της αναπαραγωγής και όχι υπέρ του να αφήνονται αυτά τα ζητήματα στις ζωώδεις ιδιοτροπίες των ατόμων: "το απείθαρχο σεξ (ή οτιδήποτε άλλο απείθαρχο) είναι βλασφημία, και οι άρχοντες δεν θα το επιτρέψουν" (458d-e) 7. Αυτό το πρόγραμμα δικαιολογεί επίσης το κράτος στην επιστράτευση των νέων που ανατρέφει στο καθεστώς: "Εμείς σας αναθρέψαμε" (520b). 

 

Ο Πλάτων υποστηρίζει επίσης την αρνητική ευγονική. Αυτή η ριζική υποταγή του ατομικού συμφέροντος στην κοινότητα φαίνεται ακραία και άδικη για την εποχή μας. Αλλά οι αρχαίοι Έλληνες ζούσαν πολύ πιο δύσκολες και βίαιες ζωές. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη θεωρούσαν ανεπιθύμητο τον πλεονάζοντα πληθυσμό και έλαβαν μέτρα εναντίον του, συμπεριλαμβανομένης της πρακτικής της παιδοκτονίας. Οι πιο συστηματικοί από αυτή την άποψη ήταν οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι άφηναν τα παραμορφωμένα νεογέννητα να πεθάνουν. Ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι τα παιδιά των χειρότερων γονέων και εκείνα που είναι εκ γενετής ανάπηρα πρέπει να διαχωρίζονται8 από την ελίτ, "αλλιώς το γένος των κηδεμόνων μας θα μολυνθεί" (460c). 

 

Ο Πλάτωνας σημειώνει αλλού ότι ο Ασκληπιός, ο Έλληνας θεός της ιατρικής, ήταν "άτομο με δημόσιο φρόνημα", επειδή δεν προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τη δίαιτα σταδιακά για να αποστραγγίσει και να γεμίσει σώματα που ήταν άρρωστα μέχρι το μεδούλι, και έτσι να είναι υπεύθυνος για ένα άτομο που έχει μια μακρά και φρικτή ζωή και κατά πάσα πιθανότητα παράγει παιδιά με τις ίδιες ασθένειες [. . .] Ένα τέτοιο άτομο δεν κάνει καλό ούτε στον εαυτό του ούτε στην κοινότητά του. (407d-e) 

 

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική πρακτική, ακόμη και στη δημοκρατική Αθήνα, ο Πλάτων υποτάσσει ριζικά τα συμφέροντα του ατόμου σε εκείνα της κοινότητας από την οποία εξαρτάται: 

 

Σωκράτης:9 Αυτές οι δύο πρακτικές [η νομική και η ιατρική] θα θεραπεύσουν τα σώματα και τα μυαλά εκείνων των πολιτών σας που είναι φυσικά καλά προικισμένοι από αυτές τις απόψεις- όσον αφορά τους υπόλοιπους, όσοι έχουν κακή σωματική διάπλαση θα αφήνονται να πεθάνουν, και όσοι έχουν ανεπανόρθωτα σάπιο μυαλό θα θανατώνονται. Σωστά;
Γλαύκων: Ναι, έχουμε δείξει ότι αυτή είναι η καλύτερη πορεία για όσους δέχονται τη θεραπεία, καθώς και για την κοινότητα. (409e-410a)
 

Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η επιβολή αυτών των ευγονικών μέτρων θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της θρησκευτικής εκπαίδευσης ή του μύθου. Η ανατροφή παιδιών χαμηλής ποιότητας θα γινόταν θρησκευτικό ταμπού (η έμφαση δική μου): 

 

Θα πούμε ότι αμάρτησε και κατά των θεών και κατά των ανθρώπων με το να γίνει πατέρας ενός παιδιού το οποίο (αν το θέμα περάσει απαρατήρητο και το παιδί γεννηθεί) δεν θα έχει επηρεαστεί από τις τελετές και τις προσευχές που οι ιέρειες και οι ιερείς και ολόκληρη η κοινότητα προσεύχονται σε κάθε γιορτή γάμου -για να βελτιωθεί η κάθε γενιά παιδιών σε καλοσύνη και αξία σε σχέση με την αντίστοιχη των γονέων τους- αλλά αντίθετα θα έχει γεννηθεί υπό την επίδραση του σκότους και της τρομερής έλλειψης αυτοελέγχου (461a-b). 

 

Οικογένεια και πατριωτισμός 

 

Η Δημοκρατία διαλογίζεται εκτενώς το πρόβλημα του πώς θα κάνει τους ανθρώπους να αγαπούν την πόλη-κράτος τους και να την υπηρετούν ανιδιοτελώς. Με εντυπωσιακούς παραλληλισμούς με τον Alexis de Tocqueville στη Δημοκρατία στην Αμερική, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση με δημόσιο πνεύμα μπορεί να προωθηθεί μέσω της (αστικής-)θρησκευτικής εκπαίδευσης και της επίκλησης στο οικογενειακό συναίσθημα/πατριωτισμό. 

 

Ο Πλάτων, όπως και η αρχαία ελληνική κοινωνία γενικότερα, έπαιρνε την οικογένεια εξαιρετικά σοβαρά υπόψη της. Απαριθμεί μεταξύ των αμαρτιών του τυράννου: "στη γλώσσα του και στο ανίερο στόμα του είναι η γεύση του αίματος ενός συγγενή" (307). Στη Δημοκρατία, ο Πλάτωνας φαντάζεται μια κοινωνία στην οποία τα μέλη της ελίτ θα ήταν ανιδιοτελή, επειδή όλοι ανήκαν σε μια ενιαία οικογένεια (κυρίως μέσω του ουτοπικού θεσμού της μοιρασιάς των συζύγων). Οι κηδεμόνες θα επιλέγονταν από εκείνα τα παιδιά που θα έδειχναν ανιδιοτέλεια και πατριωτισμό: 

 

Θα πρέπει να επιδείξουν αγάπη για την κοινότητά τους, ενώ θα δοκιμάζονται τόσο σε ευχάριστες όσο και σε επώδυνες συνθήκες, και να καταστήσουν σαφές ότι δεν θα αποβάλουν τον πατριωτισμό τους όποιες δοκιμασίες ή φόβους και αν συναντήσουν, ή όποιες μεταβαλλόμενες καταστάσεις και αν υποστούν. Όποιος είναι ανίκανος να τον διατηρήσει πρέπει να αποκλειστεί, ενώ όποιος βγαίνει από κάθε δοκιμασία χωρίς ακαθαρσίες (όπως ο χρυσός που δοκιμάζεται στη φωτιά) πρέπει να γίνει ηγεμόνας και να του δοθούν προνόμια και ανταμοιβές στη ζωή και στο θάνατο. (503a) 

 

Γενικότερα, ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι ολόκληρη η κοινωνία θα μπορούσε να διαμορφωθεί ώστε να σκέφτεται τον εαυτό της ως μία διευρυμένη οικογένεια μέσω της διδασκαλίας ενός θρησκευτικού μύθου: 

 

Αυτό που θέλω να πω είναι... Δεν είμαι σίγουρος πού να βρω το θάρρος ή τις λέξεις για να πω την ιστορία ... Θα προσπαθήσω πάνω απ' όλα να πείσω τους ίδιους τους άρχοντες και τους στρατιωτικούς, και δευτερευόντως την υπόλοιπη κοινότητα, ότι όλη η ανατροφή και η εκπαίδευση που τους παρείχαμε τους συνέβη σε ένα είδος ονειρικού κόσμου- στην πραγματικότητα, εκείνη τη στιγμή διαμορφώνονταν και ανατρέφονταν βαθιά μέσα στη γη, και τα όπλα τους και ο εξοπλισμός τους γενικά κατασκευάζονταν επίσης εκεί. Όταν ήταν έτοιμα προϊόντα, η γη, η μητέρα τους, τους έστειλε πάνω από τη γη- και τώρα, κατά τη χάραξη της πολιτικής τους, πρέπει να θεωρούν τη χώρα στην οποία βρίσκονται ως μητέρα και νοσοκόμα τους, πρέπει να την υπερασπίζονται έναντι της εισβολής, και πρέπει να θεωρούν τους υπόλοιπους κατοίκους της κοινότητας ως τα γεννημένα στη γη αδέλφια τους. (414d-e) 

 

Κάθε κηδεμόνας, μέλος της άρχουσας ελίτ, δεν βλέπει έναν άλλο κηδεμόνα ως "ξένο" αλλά ως "πατέρα ή μητέρα, γιο ή κόρη, εγγόνι ή παππού" (463c). Αυτό το οικογενειακό συναίσθημα θα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό κατά τη διάρκεια του πολέμου: 

 

[Οι φύλακες] είναι πολύ πιθανό να πολεμήσουν καλά εναντίον των εχθρικών δυνάμεων, στο βαθμό που είναι πολύ απίθανο να εγκαταλείψουν ο ένας τον άλλον, αφού θεωρούν ο ένας τον άλλον ως αδελφό, πατέρα, γιο, και αποκαλούν ο ένας τον άλλον με αυτά τα ονόματα. [. . .] Είμαι βέβαιος ότι αυτό θα έκανε την πολιτοφυλακή μας εντελώς ανίκητη. (471d) 

 

Είναι ενδεικτικό ότι ο Πλάτων καταγράφει τη μη διάκριση μεταξύ πολιτών και αλλοδαπών ως ένα από τα χαρακτηριστικά ενός καθεστώτος που εκφυλίζεται προς την ισονομία: "αρχίζει να μην έχει σημασία αν κάποιος είναι πολίτης ή μόνιμος αλλοδαπός ή ακόμη και επισκέπτης από το εξωτερικό: όλοι βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο" (563a). Όσοι δεν έχουν διάκριση και ταυτότητα δεν είναι πλέον σε θέση να διακρίνουν μεταξύ εκείνων που μοιράζονται το αίμα, την κουλτούρα, την ανατροφή και τις πολιτικές ευθύνες τους και εκείνων που δεν μοιράζονται. 

 

Φυλετική/εθνική αλληλεγγύη μεταξύ των Ελλήνων
 

Ο Πλάτων είχε μια πολύ ισχυρή αίσθηση της ελληνικής ταυτότητας, η οποία ήταν τόσο πολιτισμική όσο και φυλετική (ή εθνική). Σε ένα εντυπωσιακό απόσπασμα, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι ο πόλεμος μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών θα πρέπει να θεωρείται περιορισμένη εσωτερική "σύγκρουση", ενώ ο πραγματικά βάναυσος "πόλεμος" θα πρέπει να επιφυλάσσεται για τον πόλεμο με μη Έλληνες ξένους: 

 

Οι Έλληνες συνδέονται μεταξύ τους με εσωτερικούς δεσμούς αίματος και συγγένειας, αλλά αλληλεπιδρούν με τους μη Έλληνες ως ανθρώπους που είναι ξένοι και ζουν εκτός της επικράτειάς τους. [. . .] Όταν Έλληνες και μη Έλληνες μάχονται, λοιπόν, θα το περιγράψουμε ως πόλεμο και θα ισχυριστούμε ότι είναι φυσικοί εχθροί και ότι ο όρος "πόλεμος" θα πρέπει να αναφέρεται σε αυτού του είδους την εχθρότητα. Όταν όμως οι Έλληνες εμπλέκονται σε κάτι τέτοιο με άλλους Έλληνες, θα ισχυριστούμε ότι είναι φυσικοί φίλοι, και ότι σε μια τέτοια κατάσταση η Ελλάδα νοσεί και συγκρούεται, και θα υποστηρίξουμε ότι ο όρος "σύγκρουση" πρέπει να αναφέρεται σε αυτό το είδος εχθρότητας. (470c-d) 

 

Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι Έλληνες που διεξάγουν βάναυσο πόλεμο μεταξύ τους δεν πρέπει να θεωρούνται "πατριώτες", χρησιμοποιώντας και πάλι μια οικογενειακή αναλογία: "αν ήταν [πατριώτες], θα σταματούσαν να ρημάζουν τη νταντά και τη μητέρα τους" (470d). Αντ' αυτού, υποστηρίζει ο Πλάτων, οι Έλληνες θα πρέπει: "να επιφυλάξουν για τους μη Έλληνες τη μεταχείριση που οι Έλληνες παρέχουν σήμερα ο ένας στον άλλον" (471b). Πρακτικά, οι Έλληνες δεν πρέπει να υποδουλώνουν, να ταπεινώνουν ή να καταστρέφουν ο ένας τον άλλον: 

 

Ο Σωκράτης: Πιστεύεις ότι είναι σωστό για κοινότητες Ελλήνων να υποδουλώνουν άλλους Έλληνες; Δεν θα έπρεπε να κάνουν ό,τι μπορούν για να εμποδίσουν οποιαδήποτε άλλη κοινότητα να υποδουλώσει Έλληνες και να κάνουν κανόνα να λυπούνται οποιονδήποτε ελληνικής καταγωγής, από φόβο μήπως οι ίδιοι υποδουλωθούν από μη Έλληνες; 

Γλαύκων: Είναι απολύτως απαραίτητο να λυπηθούν τους Έλληνες.
Σωκράτης: Τότε, όχι μόνο δεν πρέπει να έχουν οι ίδιοι Έλληνες δούλους, αλλά πρέπει να συμβουλεύουν και τους άλλους Έλληνες να ακολουθούν το παράδειγμά τους.
Γλαύκωνας: Ναι. Αυτό θα πρέπει να τους ενθαρρύνει να επικεντρωθούν στους μη Έλληνες και να αφήσουν ο ένας τον άλλον ήσυχο.
Σωκράτης: Και ούτε θα παίρνουμε όπλα και πανοπλίες στους ναούς μας ως τρόπαια, ειδικά αν προέρχονται από Έλληνες, αν μας ενδιαφέρει έστω και στο ελάχιστο να έχουμε καλές σχέσεις με τους άλλους Έλληνες. Μάλλον θα φοβόμαστε την πιθανή ρύπανση που συνεπάγεται η ληστεία των όπλων των συγγενών μας και η μεταφορά τους σε έναν ιερό χώρο, εκτός αν η πρακτική αυτή είναι θεϊκά εγκεκριμένη. [. . .] Τι γίνεται με την καταστροφή της γης και το κάψιμο των σπιτιών των Ελλήνων; [. . .] Νομίζω ότι θα αποφύγουν και τις δύο πρακτικές και θα κλέψουν μόνο την ετήσια σοδειά. (469b-470b)
 

Η απλή κλοπή της σοδειάς ήταν προτιμότερη από τις μόνιμες ζημιές, καθώς, "μυρίζει ότι στοχεύει στη συμφιλίωση και όχι στον αέναο πόλεμο" (470e). 

 

Επιπλέον, πέρα από τα πολιτικά όρια της πόλης-κράτους, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι Έλληνες μπορούσαν να καλλιεργήσουν την κοινή τους ταυτότητα και το αίσθημα συγγένειας μέσω κοινών θρησκευτικών πρακτικών: "Δεν θα νιώσουν ζεστασιά για τους Έλληνες συμπολίτες τους; Δεν θα θεωρούν την Ελλάδα ως δική τους γη και δεν θα ενωθούν με όλους τους άλλους Έλληνες στις κοινές θρησκευτικές τελετές τους;" (470e). 

 

Όλα τα επιχειρήματα σχετικά με τη συγγένεια των συχνά αντιμαχόμενων ελληνικών πόλεων-κρατών ισχύουν εξίσου και για τα ευρωπαϊκά έθνη-κράτη. Πράγματι, ο χριστιανισμός ένωσε επί μακρόν τους Ευρωπαίους πνευματικά και πολιτισμικά. Αν ο δυτικός πολιτισμός και οι ευρωπαϊκοί λαοί πεθαίνουν σήμερα, ίσως ο σημαντικότερος ενδεχόμενος λόγος είναι ότι οι Ευρωπαίοι απέτυχαν να αναγνωρίσουν επαρκώς τη συγγένειά τους με άλλους Ευρωπαίους.
 

Για ευνόητους συναισθηματικούς λόγους που συνδέονται με την ψυχολογία του εθνοκεντρισμού (σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι τείνουν να ταυτίζονται με μια τοπική εθνότητα/έθνος, που συνήθως οριοθετείται από τη γλώσσα, παρά με μια ευρύτερη γενετικά καθορισμένη φυλετική ομάδα) και λόγω των πραγματικοτήτων της πολιτικής των μικρών κρατών, οι εθνικιστές του παρελθόντος, ενώ συχνά αναγνώριζαν τη ριζική ετερότητα των Αφρικανών και των Ασιατών, συνήθως επίσης απέτυχαν να αναγνωρίσουν πραγματικά τους άλλους Ευρωπαίους ως συγγενείς λαούς10. 

 

Τονίζω ωστόσο: ο αδελφοκτόνος πόλεμος μεταξύ των Ευρωπαίων δεν προκλήθηκε σε καμία περίπτωση μόνο από παραπλανημένους εθνικιστές. Ο πόλεμος μεταξύ των Ευρωπαίων προϋπήρχε πολύ της εποχής του εθνικισμού. Και ακόμη και στην εποχή του εθνικισμού, οι κυρίαρχες, συχνά οικουμενιστικές άρχουσες ελίτ ήταν συχνά οι πρωταγωνιστές στην επιδίωξη πολέμων μεταξύ μας. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια και των δύο παγκοσμίων πολέμων, οι φυλετικά συνειδητοποιημένοι Ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που αντιτάχθηκαν περισσότερο στις συγκρούσεις. 

 

Ευρωπαίοι Φύλακες
 

Μέχρι σήμερα, ο Πλάτωνας τιμάται ως ο θεμελιωτής της δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης - αναμφίβολα της πιο εξελιγμένης στον κόσμο, και εξακολουθεί να είναι υποψήφιος ως ο μεγαλύτερος ίσως φιλόσοφος όλων των εποχών. Έτσι, για εμάς τους αιρετικούς, είναι παρήγορο να γνωρίζουμε ότι μια τόσο μεγάλη προσωπικότητα θα έπρεπε να λάβει τόσο σοβαρά υπόψη της τις έννοιες της φυλής και του έθνους: τις γενετικές επιδράσεις στη συμπεριφορά και, συνεπώς, τη σύνθεση της γονιδιακής δεξαμενής ως αυτονόητο ζήτημα δημοσίου συμφέροντος, τον πατριωτισμό ως προέκταση του οικογενειακού αισθήματος και ως αυτονόητο αγαθό, τον σεβασμό για το ιερό που ορίζεται ως εκείνο που προάγει τα συμφέροντα ολόκληρης της ομάδας και τη σημασία της αλληλεγγύης μεταξύ των συγγενικών λαών. Η εθνοκεντρική και κληρονομική σκέψη έχει το καλύτερο γενεαλογικό δέντρο. Βρισκόμαστε σε επιφανή συντροφιά. 

 

Ο Πλάτωνας είχε τη φήμη ενός ανθρώπου που το κεφάλι του ήταν κολλημένο στα σύννεφα και συλλογιζόταν αφηρημένες ιδέες. Ωστόσο, μου κάνει εντύπωση η "νεωτερικότητα" και οι πρακτικές συνέπειες πολλών επιχειρημάτων του. Έθεσε μια ιδανική κοινωνία που διατάσσεται και καλλιεργείται μέσω της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης, της καλής μουσικής, των αυστηρών πνευματικών και σωματικών ασκήσεων, των θρησκευτικών μύθων και τελετουργιών και της ευγονικής. Το κοινωνικό πρόγραμμα του Πλάτωνα είναι τόσο αναζωογονητικά συνειδητοποιημένο των βασικών ανθρώπινων πραγματικοτήτων όσο και αποφασιστικά ολιστικό και συστηματικό. Ο στόχος ήταν να αποτραπεί το κακό, το οποίο οριζόταν ως μια κοινωνία ή ένα άτομο που ήταν κακής "ράτσας" και "ακαλλιέργητο", και να προωθηθεί το καλό (559d-e). 

 

Κατά βάθος, υποστηρίζει ο Πλάτων, μια καλή ανθρώπινη κοινωνία ορίζεται τελικά ως μια κοινωνία με καλή καλλιέργεια και καλά γονίδια. Υπάρχει κάτι τόσο προφανές και ταυτόχρονα τόσο φαύλο που να αρνείται το σημερινό εξισωτικό-ατομικιστικό κυρίαρχο κατεστημένο; Εμπνευσμένος από τον Πλάτωνα, μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί τη δημιουργία ενός στρατιωτικού-πνευματικού τάγματος "Ευρωπαίων φρουρών", που θα προέρχεται από τα καλύτερα άτομα όλων των εθνών μας στη μητέρα Ευρώπη και την ευρωπαϊκή διασπορά, με ζήλο αφιερωμένο στην πολιτιστική και γενετική βελτίωση του λαού μας. Αυτό μπορεί να φαίνεται ουτοπικό σήμερα. Αλλά ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ακόμα νέος.

 

Σημειώσεις
 

1. Φυσικά, πρέπει να προσέξουμε να μην παίρνουμε όλα όσα λέει ο Πλάτωνας στη Δημοκρατία κυριολεκτικά. Το έργο είναι κυρίως μια εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχολογίας και της φύσης της ηθικής. Η συζήτηση για την πολιτική παρουσιάζεται ως μια αναλογία για την ανθρώπινη ψυχή: η ιδανική πόλη-κράτος (Καλλίπολη) έχει σκοπό να χρησιμεύσει ως ένα μοντέλο μακροσκοπικής κλίμακας που μπορεί να βοηθήσει κάποιον να διερευνήσει πώς θα μπορούσε να μοιάζει η ιδανική ανθρώπινη ψυχή. Ορισμένες από τις πιο παράξενες πολιτικές της Καλλίπολης - η κοινή χρήση συζύγων μεταξύ της άρχουσας ελίτ, η εξορία όλων των παιδιών άνω των δέκα ετών κατά την ίδρυση της πόλης - πρέπει να κατανοηθούν ως μέτρα απαραίτητα για τη φαντασία αυτής της ουτοπίας. Ειδικότερα, τα μέτρα αυτά εξασφαλίζουν την τέλεια ενότητα μεταξύ της ελίτ (που δεν χωρίζεται πλέον από την οικογένεια ή την ιδιοκτησία), αντικατοπτρίζοντας την ενότητα της λογικής σε ένα άτομο, και την τέλεια εκπαίδευση της νέας γενιάς. Για τον σύγχρονο αναγνώστη, η Δημοκρατία διαβάζεται ίσως καλύτερα ως μια διανοητική εξερεύνηση μέσω ενός πειράματος σκέψης, ανάλογο της επιστημονικής φαντασίας. Τίποτα από τα παραπάνω, ωστόσο, δεν αφαιρεί από το ευρύτερο σημείο ότι η έμφυτη ανισότητα, η ευγονική, ο πατριωτισμός και η ελληνική φυλετική/εθνική ταυτότητα ήταν σημαντικά για τη σκέψη του Πλάτωνα. 

2. Ο Schopenhauer και ο Tocqueville παρεμπιπτόντως προέβαλαν σε μεγάλο βαθμό ανάλογα επιχειρήματα σχετικά με τον ρόλο της (αστικής) θρησκείας στην εκπαίδευση και την ηθικοποίηση των μαζών. 

3. Ως παράδειγμα: ένας αλκοολικός μπορεί να υποστεί άμεση δυσφορία από την έλλειψη ποτού, παρόλο που η λογική του γνωρίζει ότι πρέπει να απέχει. Η υπερηφάνειά του μπορεί να βοηθήσει τη λογική του να αντισταθεί στον πειρασμό.

4. Η απεικόνιση της δημοκρατίας από τον Πλάτωνα είναι παρεμπιπτόντως μια από τις πιο ισχυρά καταδικαστικές περιγραφές που έχω διαβάσει ποτέ.
5. Πώς μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: δεδομένης της βιολογικής και γενετικής βάσης της ανθρώπινης ύπαρξης, πώς θα μπορούσε η σύνθεση της γονιδιακής δεξαμενής της σημερινής και των επόμενων γενεών να μη θεωρείται ζήτημα δημοσίου συμφέροντος;
6. Δεδομένων, ωστόσο, των συνεχιζόμενων ανακαλύψεων στη βιολογία, φαίνεται ότι ακόμη και η ανθρωπιστική ευγονική θα γίνεται όλο και πιο εφικτή, σκέφτομαι ιδίως τις δυνατότητες επιλογής εμβρύων. 

7. Παρεμπιπτόντως, ο Πλάτων φαίνεται να εξισώνει το βέβηλο με οτιδήποτε είναι επιβλαβές για την κοινότητα: "το επόμενο καθήκον μας είναι να διασφαλίσουμε ότι οι γάμοι θα είναι όσο το δυνατόν πιο μακριά από τη βωμολοχία - πράγμα που θα συμβεί αν συμβάλλουν όσο το δυνατόν περισσότερο στην ευημερία της κοινότητας" (458e).
8. Ή ίσως να αφεθεί να πεθάνει, η γλώσσα δεν είναι σαφής.
9. Ο Σωκράτης είναι ο κύριος χαρακτήρας στους περισσότερους διαλόγους του Πλάτωνα. Σε κάθε περίπτωση αποδίδω τα σημεία που αναφέρει ο Σωκράτης στον Πλάτωνα.
10. Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα εθνοκεντρικά ένστικτα και τα συναισθηματικά συστήματα των Ευρωπαίων, αλλά και όλων των ανθρώπων, αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο προϊστορικό μας παρελθόν, όταν οι κοινωνίες δεν ήταν γενικά μεγαλύτερες από μια φυλή. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, μια κοινή γλώσσα πιθανότατα θα ήταν ένας καλός δείκτης εθνοτικής συγγένειας και γενετικής ομοιότητας. Σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, το εθνοκεντρικό ένστικτο φαίνεται να επιτρέπει την ευρύτερη δυνατή ταύτιση με τα γλωσσικά καθορισμένα έθνη.
***

Δικτυογραφία:
Plato’s Racial Republic
https://www.theoccidentalobserver.net/2016/08/29/platos-racial-republic/

Share