Γράφει ο Σάι Γκαλ, EurAsian Times
Το τουρκικό KAAN έχει προωθηθεί ως η στιγμή που η Άγκυρα «μπαίνει στο κλαμπ» των αεροπορικών δυνάμεων πέμπτης γενιάς. Για τους ξένους αγοραστές, όμως, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: ένα στοίχημα πάνω σε ένα ημιτελές αεροσκάφος, δεμένο σε μια πολιτικοποιημένη αλυσίδα εφοδιασμού που η Άγκυρα δεν ελέγχει. Πρόκειται για μια δέσμευση πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, της οποίας η πιο ευαίσθητη «γραμμή ζωής» βρίσκεται εκτός των τουρκικών συνόρων.
Το KAAN είναι πραγματικό. Πέταξε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2024, έμεινε στον αέρα για περίπου 15 λεπτά και έκτοτε έχει ολοκληρώσει επιπλέον δοκιμαστικές πτήσεις, σημειώνοντας ένα αυθεντικό βιομηχανικό επίτευγμα για την Turkish Aerospace Industries.
Το πρόγραμμα στοχεύει να παραδώσει περίπου 20 αεροσκάφη «Block 10» στην Τουρκική Αεροπορία γύρω στο 2028–2029, με τη μαζική παραγωγή να προγραμματίζεται για τη δεκαετία του 2030.
Στα χαρτιά, το KAAN «δείχνει» προς τον χώρο των μαχητικών πέμπτης γενιάς που κυριαρχείται από το F-35 – μια φιλοδοξία περισσότερο ρητορική παρά τεχνολογική. Για την Άγκυρα, ωστόσο, το αεροσκάφος αποτελεί το κόσμημα ενός αμυντικού κλάδου του οποίου οι εξαγωγές έχουν εκτοξευθεί σε ιστορικά επίπεδα.
Αν αφαιρέσει κανείς την επικοινωνιακή λάμψη, η βασική αδυναμία γίνεται αμέσως ορατή: η πρόωση. Κάθε πρωτότυπο KAAN και κάθε πρώιμο αεροσκάφος παραγωγής βασίζεται σε αμερικανικό κινητήρα General Electric F110. Υπό τις κυρώσεις CAATSA, ο κινητήρας αυτός απαιτεί αμερικανική άδεια εξαγωγής. Χωρίς αυτήν, το KAAN δεν μπορεί να παραχθεί, να παραδοθεί ή να υποστηριχθεί.
Το βέτο δεν βρίσκεται στην Άγκυρα, βρίσκεται στην Ουάσιγκτον.
Αυτό δεν το αποκάλυψαν οι επικριτές της Τουρκίας, αλλά ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών της. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 2025, η δημοσιογράφος Amberin Zaman μετέδωσε την ειλικρινή παραδοχή του Χακάν Φιντάν στη Νέα Υόρκη ότι η άδεια του F110 «έχει κολλήσει στο Κογκρέσο» και ότι χωρίς την έγκρισή του «η παραγωγή του KAAN δεν μπορεί να ξεκινήσει».
Η δήλωσή του προκάλεσε πολιτική καταιγίδα. Oι αξιωματούχοι έσπευσαν να «αναδιατυπώσουν» τα λεγόμενά του, επικαλούμενοι «εναλλακτικές» και «πολυπηγιακό σχεδιασμό». Τίποτα από αυτά δεν άλλαξε το βασικό τεχνικό δεδομένο: χωρίς αμερικανικούς κινητήρες, η πρώτη δεκαετία του KAAN εξαρτάται από εξωτερικές αποφάσεις.
Η Τουρκία τρέχει να σπάσει αυτή την εξάρτηση. Η TEI και η TRMotor αναπτύσσουν τον TF-35000, έναν εγχώριο κινητήρα υψηλής ώσης για τις αρχές της δεκαετίας του 2030. Οι δοκιμές εδάφους προγραμματίζονται για τα μέσα της δεκαετίας, με την ενσωμάτωση να στοχεύεται –αισιόδοξα– για το 2032.
Αλλά οι κινητήρες μαχητικών δεν ωριμάζουν με πολιτικά χρονοδιαγράμματα. Σταθεροποιούνται μόνο μετά από χρόνια επανασχεδιασμών, θερμικών δοκιμών, αστοχιών συμπιεστών και δοκιμών αντοχής. Ακόμη κι αν η Τουρκία πετύχει το απίθανο – να συμπιέσει δύο δεκαετίες ανάπτυξης σε λιγότερο από μία – οι περισσότεροι εξαγωγικοί πελάτες θα λάβουν αεροσκάφη με κινητήρες που διέπονται από την αμερικανική νομοθεσία.
Για την Ινδονησία, πιθανό πρώτο αγοραστή του KAAN, ο κίνδυνος είναι άμεσος. Η Τζακάρτα υπέγραψε για 48 αεροσκάφη αξίας περίπου 10 δισ. δολαρίων, αναμένοντας μεταφορά τεχνολογίας, εκπαίδευση και μελλοντική συμπαραγωγή. Τα περισσότερα από αυτά τα αεροσκάφη θα βασιστούν στους αμερικανικά αδειοδοτούμενους F110, πράγμα που σημαίνει ότι η Ουάσιγκτον – όχι η Τζακάρτα – θα καθορίζει τους κύκλους συντήρησης, τις αναβαθμίσεις και τη διαθεσιμότητα.
Ο γεωπολιτικός κίνδυνος είναι ακόμη πιο έντονος. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη κινούνται σε ένα εύθραυστο μείγμα συνεργασίας και αντιπαράθεσης: οι S-400, η βόρεια Συρία, η Λιβύη, οι διαφωνίες στην Ανατολική Μεσόγειο, η πολιτική του ΝΑΤΟ, τα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι κυρώσεις CAATSA παραμένουν. Σε τέτοιες συνθήκες, οποιαδήποτε κρίση – ένταση στην Κύπρο, σύγκρουση με την Ελλάδα, κλιμάκωση στη Συρία, διπλωματική ρήξη με το Ισραήλ, ή μια αλλαγή πολιτικής στην Ουάσιγκτον – θα μπορούσε να παγώσει την αλυσίδα εφοδιασμού του KAAN από τη μια μέρα στην άλλη, επηρεάζοντας όχι μόνο την Τουρκία αλλά και κάθε ξένο αγοραστή που συνδέεται με αυτό.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι όταν τεθεί σε υπηρεσία ένας τουρκικός κινητήρας, οι ευπάθειες αυτές θα εξαφανιστούν. Αυτή είναι ευσεβής πόθος.
Η άτρακτος του KAAN σχεδιάστηκε με τη BAE Systems: ευρωπαϊκά υποσυστήματα, πλαίσια λογισμικού αποστολής, υλικά και εξοπλισμός δοκιμών διατρέχουν το αεροσκάφος. Ακόμη και με τουρκικό κινητήρα, το KAAN θα συνεχίσει να περιέχει «σημεία βέτο» διάσπαρτα στο Ηνωμένο Βασίλειο, την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το Bayraktar TB2 προσφέρει ένα προηγούμενο μικρότερης κλίμακας. Παρουσιαζόταν ως σύμβολο τουρκικής αυτονομίας, αλλά βασιζόταν σε κινητήρες Rotax από την Αυστρία και οπτικά WESCAM από τον Καναδά. Όταν και οι δύο προμήθειες σταμάτησαν το 2020, η παραγωγή του TB2 βρέθηκε σε στασιμότητα μέχρι να εμφανιστούν εγχώριες εναλλακτικές. Το KAAN μεγεθύνει δραματικά αυτή την αλήθεια: η καθηλωμένη παραγωγή ενός drone αλλάζει τακτικές, η καθηλωμένη παραγωγή ενός στόλου μαχητικών αλλάζει εθνική στρατηγική.
Για χώρες όπως η Ινδονησία, που ήδη διαχειρίζονται Rafale, KF-21 και F-15ID, το KAAN εισάγει ένα ακόμη οικοσύστημα χτισμένο πάνω σε ξένο σημείο ασφυξίας.
Περιπλέκει τη δομή δυνάμεων αντί να τη σταθεροποιεί. Το Πακιστάν, το Αζερμπαϊτζάν, η Αίγυπτος και τα κράτη του Κόλπου έχουν τις δικές τους πολιτικές ευαισθησίες: σχέσεις με την Κίνα, έλεγχο του Κογκρέσου, εγγύτητα με Ρωσία και Ιράν, δυτικές πολιτικές εξαγωγών. Το KAAN κινδυνεύει να δέσει όλες αυτές τις χώρες σε ένα και μόνο σημείο ασφυξίας εκτός της τουρκικής επιρροής.
Τα σχέδια της ίδιας της Τουρκίας αποκαλύπτουν την προσοχή της. Η Άγκυρα αποκτά Eurofighter Typhoon, διαπραγματεύεται για καταριανά και ομανικά Typhoon, πιέζει για F-16 Block 70 και εξακολουθεί –ανεπιτυχώς– να προσπαθεί να επανενταχθεί στο πρόγραμμα F-35. Αυτές οι κινήσεις λειτουργούν ως παραδοχή ότι το KAAN δεν θα σηκώσει μόνο του το βάρος της τουρκικής αεροπορικής ισχύος για τουλάχιστον μία δεκαετία.
Η σύγκριση με το ισραηλινό πρόγραμμα Lavi είναι διδακτική. Στη δεκαετία του ’80, το Ισραήλ ανέπτυξε ένα από τα πιο προηγμένα μαχητικά πολλαπλού ρόλου εκτός ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης.
Το Lavi δεν ακυρώθηκε λόγω τεχνικής αποτυχίας – ήταν ένα πρωτοποριακό σχέδιο που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την παγκόσμια αγορά μαχητικών. Έπεσε το 1987 υπό το βάρος της πίεσης των ΗΠΑ, των κλιμακούμενων εξόδων και των αμφιλεγόμενων εσωτερικών πολιτικών. Η κυβερνητική ψηφοφορία που έβαλε τέλος στο πρόγραμμα κρίθηκε με μία ψήφο.
Το Ισραήλ κέρδισε επιδοτούμενα F-16 και F-15, αλλά εγκατέλειψε τη μοναδική ευκαιρία που είχε ποτέ να αποκτήσει πλήρως κυρίαρχο μαχητικό υψηλών επιδόσεων.
Το KAAN μεταφέρει ένα άθελο προειδοποιητικό μήνυμα: το Ισραήλ εγκατέλειψε το Lavi μια φορά, αλλά κάποια προγράμματα ποτέ δεν πεθαίνουν πραγματικά, απλώς υποχωρούν μέχρι να αλλάξουν οι συνθήκες.
Αν αυτό ισχύει για το Lavi δεν ανήκει σε εμένα να το κρίνω. Αλλά όποιος γνωρίζει την ισραηλινή τεχνολογική βάση καταλαβαίνει γιατί το ερώτημα επιμένει – και γιατί η Άγκυρα δεν μπορεί να το αγνοήσει.
Η Τουρκία έχει κατανοήσει το μάθημα – γι’ αυτό και δεν πρόκειται να εγκαταλείψει το KAAN, ανεξαρτήτως κόστους ή δυσκολίας. Η ακύρωσή του θα επανέφερε ένα στρατηγικό λάθος αντίστοιχο με αυτό του Ισραήλ, κάτι που η Άγκυρα αρνείται να επαναλάβει.
Ωστόσο, η φιλοδοξία δεν μπορεί να υπερβεί τη φυσική και τον χρόνο. Τα μαχητικά πέμπτης γενιάς χρειάζονται δεκαετίες για να ωριμάσουν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάστηκαν σχεδόν είκοσι χρόνια για να σταθεροποιήσουν το F-35.
Η Κίνα ακόμη παλεύει με την αξιοπιστία του κινητήρα του J-20. Η Ρωσία εξακολουθεί να διαθέτει περιορισμένο αριθμό Su-57 με μειωμένες δυνατότητες. Η Τουρκία επιχειρεί να υπερπηδήσει πολλές γενιές ταυτόχρονα, υπό καθεστώς κυρώσεων και με ξένα σημεία ελέγχου ενσωματωμένα στην αρχιτεκτονική του μαχητικού.
Οι ξένοι αγοραστές πρέπει να κάνουν μία ερώτηση: Ποιος μπορεί να εμποδίσει τα αεροσκάφη μου να πετούν; Με το KAAN σήμερα, η ειλικρινής απάντηση είναι: περισσότεροι παράγοντες απ’ ό,τι με σχεδόν οποιοδήποτε άλλο μαχητικό της αγοράς.
Η Τουρκία δεν θα ακυρώσει το KAAN. Πολιτικά, συμβολικά και βιομηχανικά, δεν μπορεί. Αλλά οι ξένες κυβερνήσεις έχουν ακόμη επιλογή. Μπορούν να επενδύσουν δισεκατομμύρια σε ένα μαχητικό του οποίου το μέλλον εξαρτάται από άδειες εξαγωγής και πολιτικούς συσχετισμούς – ή να περιμένουν μέχρι να κινείται με έναν κινητήρα και μια εφοδιαστική αλυσίδα που θα λογοδοτούν μόνο σε ίδιους.
Μέχρι τότε, το KAAN παραμένει αυτό που υποδηλώνει ο τίτλος του: ένα τζετ χτισμένο στην άδεια, όχι στην ισχύ.
.jpeg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου