24 Δεκεμβρίου 2025

Η απεικόνιση της Παναγίας στην παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού στην Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Τέχνη















Η απεικόνιση της Παναγίας στην παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού στην Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Τέχνη
 
Της Πρεσβυτέρας Μαρίας Τοτού 
 
Η απεικόνιση της Παναγίας στην παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού απαντάται σε τέσσερις εικονογραφικούς τύπους. [1]
 
Στον πρώτο εικονογραφικό τύπο η Θεοτόκος ιστορείται καθισμένη προ της φάτνης (εικ.2) εκφράζοντας έτσι τη θεολογική ιδέα της εκ Παρθένου ανώδυνης γεννήσεως του Χριστού[2].
 

Εικ. 2 "Η Γέννηση του Χριστού", ψηφιδωτό α΄ μισό του 11ου αι.
Ιερά Μονή Οσίου Λουκά, Καθολικό, Βοιωτία.
 
Η Θεοτόκος απεικονίζεται συνήθως να αγκαλιάζει το Θείο Βρέφος (εικ.2 και 3) και σπανιότερα να το ασπάζεται (εικ.4) 
 

Εικ. 3 "Η Γέννηση του Χριστού, ψηφιδωτό, περ. 1143, Σικελία,
Παλέρμο, Capella Palatina
 

Εικ. 4 "Η Γέννηση του Χριστού"
Τοιχογραφία απο το Πρωτάτο Αγίου Όρους, 13ος αι.
 
Δεύτερος εικονογραφικός τύπος και πιο διαδεδομένος στην Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Τέχνη είναι η απεικόνιση της Θεοτόκου ανακαθισμένης[3] ή ημιανακαθισμένης επί διαγωνίως ανακεκλιμένης κλίνης, στην κορυφή όρους το οποίο διαμορφώνεται προ του σπηλαίου (εικ.1). Πρόκειται για συμβολική απεικόνιση της Παρθενίας της Θεοτόκου, διότι εκείνη είναι το όρος το αλατόμητον όπως γράφει ο ιερός υμνογράφος στο τροπάριο της ε΄ Ωδής του Κανόνος του Ακαθίστου Ύμνου:[4] 
"Ῥωννύμενοι σθένει σου, πιστῶς ἀναβοῶμέν σοι· Χαῖρε πόλις τοῦ Παμβασιλέως, δεδοξασμένα, καὶ ἀξιάκουστα, περὶ ἧς λελάληνται σαφῶς, ὄρος ἀλατόμητον, χαῖρε βάθος ἀμέτρητον."
 
Ο εικονογραφικός τύπος της ανακαθισμένης ή ημιανακαθισμένης Παναγίας, υποδηλώνει το μυστήριο της Σαρκώσεως τονίζοντας τη θεία φύση του Χριστού[5] (εικ.5).
 
Εικ. 5 "Η Γέννηση του Χριστού"
Παναγία Κουμπελίδικη, Καστοριά 17ος αι.
 
Τρίτος και μεταγενέστερος εικονογραφικός τύπος είναι η απεικόνιση της γονυπετούς Θεοτόκου προ της φάτνης (εικ.6). Πρώτη φορά απαντάται στο καθολικό της Μονής Σταυρονικήτα Αγίου Όρους το 1545 (εικ.7). Αυτόν τον τύπο ασπάζεται και «Η Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης», του Διονυσίου εκ Φουρνά, 18ος αι.[6] και πρόκειται για απεικόνιση με δυτικές επιδράσεις. 
 
Εικ. 6 "Η γέννηση του Χριστού" β΄ μισο 19ου αι.
Φορητή Εικόνα Ι.Ν. Παντανάσσης πόλεως Νάξου
 

Εικ. 7 "Η Γέννηση του Χριστού" ἐργο Θεοφάνη του Κρητός, 1545-46
Τοιχογραφία Ι.Μ. Σταυρονικήτα Άγιον Όρος, (φωτ. Μανώλη Χατζηδάκη)
 
Στην εικόνα 8 παρουσιάζεται μία σπάνια παραλλαγή του τρίτου εικονογραφικού τύπου που απομακρύνεται από τα βυζαντινά πρότυπα κατά την οποία η γονυπετής Παναγία κρατάει ένα κόκκινο ύφασμα (που αντικαθιστά τη φάτνη) επάνω στο οποίο είναι ξαπλωμένο το Θείο Βρέφος. Η εικόνα παρουσιάζει έντονες δυτικές επιδράσεις τόσο στη σύνθεση όσο και στην τεχνοτροπία.
 
Εικ. 8 "Η Γέννηση του Χριστού"
Εικόνα Τέμπλου, β΄ μισό 19ου αι. Καστοριά
 
Τέταρτος και σπανιότερος εικονογραφικός τύπος είναι ο τύπος της γαλακτοτροφούσας Θεοτόκου όπως απαντάται στον Ιερό Ναό Αγίων Θεοδώρων στη Αίγινα (εικ.9)[7] εμπνευσμένος από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον (11,27) «…μακάρια ἡ κοιλία ἡ βαστάσασα σὲ καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας».
 
Εικ. 9. "Η Γέννηση του Χριστού"
Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων - "Όμορφη Εκκλησία", Αίγινα, 1289
 
Στην Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Τέχνη (φορητές εικόνες, μνημειακή ζωγραφική, μικρογραφίες κλπ.) η απεικόνιση της Παναγίας στην παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού κατέχει την κεντρική θέση της εικόνας και συνήθως υπερέχει σε μέγεθος από τα άλλα πρόσωπα που απεικονίζονται, εκφράζοντας έτσι την σπουδαιότητα του προσώπου της στο μυστήριο της Σαρκώσεως του Λόγου του Θεού «ο Λόγος σαρξ εγένετο» (Ιω. 1,14)
 
Πηγές της εικόνας της Γεννήσεως του Ιησού αποτελούν η Αγία Γραφή[8] και η Παράδοση της Εκκλησίας μας, όπως την συνοψίζει το κοντάκιο της εορτής: 
«Ἡ Παρθένος σήμερον, τον ὑπερούσιον τίκτει,
καί ἡ γῆ τό Σπήλαιον, τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει. 
Ἄγγελοι μετά Ποιμένων δοξολογοῦσι. 
Μάγοι δὲ μετά ἀστέρος ὁδοιποροῦσι. 
Δι᾿ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη, 
Παιδίον νέον, ὁ πρό αἰώνων Θεός»
 
Παραπομπές 
 
[1] Καλοκύρης Κωνσταντίνος, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφία της Ανατολής και της Δύσεως, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσ/νίκη 1971, σελ.153-154, Δήμζας Χαράλαμπος, Η εικονογραφία της Παναγίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία, Πτυχιακή Εργασία, Βελλά Ιωαννίνων 2012 σελ. 49-50 
[2] Καλοκύρης ο.π.
[3] Βλ. Τσιγαρίδας Ευθύμιος, Τοιχογραφίες Μονής Λατόμου, σελ. 36-39
[4] Καλοκύρης, ο.π.
[5] Γιαννούλης Δημήτριος, Οι τοιχογραφίες των βυζαντινών μνημείων της Άρτας κατά την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 2010, σελ. 50-51 και Βλ. Μillet, Rescherches, σελ. 93-169
[6] Καλοκύρης Κωνσταντίνος, Η ζωγραφική της Ορθοδοξίας, Εκδόσεις Πουρναρα, Θεσ/νίκη 1998, σελ.145
[7] Καλοκύρης Κωνσταντίνος, Η Θεοτόκος ο.π. σελ. 59
[8] Καινή Διαθήκη, Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον 2,7-16 και Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον 2,9-11
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 6:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.