Αιγαίο σε εγρήγορση: Πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα για έναν αιφνιδιαστικό γύρο έντασης με την Τουρκία;

Η Ελλάδα θωρακίζεται στρατιωτικά, αλλά πόσο έτοιμη είναι πραγματικά για αιφνιδιαστική κρίση στο Αιγαίο; Σενάρια έντασης, ισορροπία δυνάμεων, συμμαχίες.

Γράφει ο Α.Β. 

Η «ήρεμη θάλασσα» πριν την επόμενη καταιγίδα;

Τυπικά, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται σήμερα σε μια φάση σχετικής ύφεσης, με «θετική ατζέντα», μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης ανάμεσα στα δύο ναυτικά και κινήσεις εξομάλυνσης, όπως οι συναντήσεις αντιπροσωπειών σε Άγκυρα και Αθήνα.

Πίσω όμως από τη διπλωματική βιτρίνα, οι δομικές αντιθέσεις στο Αιγαίο – υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ, εύρος χωρικών υδάτων, εναέριος χώρος, ζήτημα «γκρίζων ζωνών», αμφισβήτηση κυριαρχίας ελληνικών νησιών από την Τουρκία – παραμένουν άθικτες.

Το κρίσιμο ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν γενικά υπάρχει ένταση, αλλά πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα για έναν αιφνιδιαστικό γύρο κρίσης, που μπορεί να ξεσπάσει μέσα σε λίγες ώρες – όπως έγινε στα Ίμια το 1996 – σε ένα περιβάλλον ολοένα πιο περίπλοκο, με drones, υβριδικές επιχειρήσεις, νομικούς «χάρτες» τύπου Μπλε Πατρίδας και ανταγωνισμό για θαλάσσιους πόρους στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η νέα πραγματικότητα στο Αιγαίο: Από τη «Μπλε Πατρίδα» στη θαλάσσια χωροταξία

Η τουρκική στρατηγική πίεσης

Η Άγκυρα έχει χαρτογραφήσει εδώ και χρόνια μια συνεκτική στρατηγική θαλάσσιας διεκδίκησης, γνωστή ως «Μπλε Πατρίδα» (Mavi Vatan), που εμφανίζει σχεδόν το μισό Αιγαίο και μεγάλα τμήματα γύρω από την Κρήτη ως τουρκικό χώρο επιρροής.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται:

• Οι συνεχείς NAVTEX και οι έρευνες του Oruc Reis και άλλων πλοίων ερευνών εντός περιοχών που η Ελλάδα θεωρεί ότι ανήκουν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.

• Οι επιστολές της Τουρκίας προς ΟΗΕ που συνδέουν τη στρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών με την ίδια την κυριαρχία τους.

• Η επιμονή σε ζώνες έρευνας-διάσωσης (SAR) που επικαλύπτουν ελληνικές περιοχές ευθύνης.

Πρόσφατα, η Άγκυρα προχώρησε και σε θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (maritime spatial plan), στον οποίο περιλαμβάνει περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου που η Αθήνα θεωρεί ότι ανήκουν στη δική της δικαιοδοσία. Η Ελλάδα αντέδρασε με έντονο διάβημα, κάνοντας λόγο για σχέδιο χωρίς νομική βάση στο διεθνές δίκαιο.

Η ελληνική απάντηση: Δίκαιο της Θάλασσας και ευρωπαϊκό πλαίσιο

Η Ελλάδα στηρίζει την επιχειρηματολογία της στο Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), το οποίο έχει κυρώσει, σε αντίθεση με την Τουρκία.

Παράλληλα, η Αθήνα εκπόνησε δικό της πλαίσιο θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στις θαλάσσιες ζώνες της, κίνηση που προκάλεσε αντίδραση από την Άγκυρα, αν και η Ελλάδα διευκρίνισε ότι δεν αφορά οριοθέτηση ΑΟΖ αλλά ρύθμιση δραστηριοτήτων (τουρισμός, αλιεία, ενέργεια) εντός υφιστάμενων δικαιωμάτων.

Εδώ ανοίγει ένα κρίσιμο παράθυρο έντασης: Κάθε τεχνική, φαινομενικά «ουδέτερη» ρύθμιση (π.χ. θαλάσσια πάρκα, ενεργειακές ζώνες, περιβαλλοντικές προστασίες) μπορεί να θεωρηθεί από την άλλη πλευρά ως έμμεση κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Σκανδάλες έντασης: Ποια γεγονότα θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν αιφνιδιαστική κρίση;

Μια κρίση στο Αιγαίο σπάνια προκύπτει «από το πουθενά». Συνήθως υπάρχει ένα συγκεκριμένο γεγονός-σκανδάλη, σε ένα ήδη φορτισμένο περιβάλλον. Βάσει της ιστορικής εμπειρίας και της σημερινής συγκυρίας, μπορούν να εντοπιστούν ορισμένα πιθανά σενάρια:

1. Ναυτικό επεισόδιο κοντά σε αμφισβητούμενη βραχονησίδα

Το προηγούμενο των Ιμίων το 1996 δείχνει πόσο γρήγορα μια τοπική κρίση σε μια βραχονησίδα μπορεί να φτάσει ένα βήμα πριν από τον πόλεμο.

Ένα νέο επεισόδιο θα μπορούσε να προκληθεί από:

• Προσάραξη τουρκικού ή ελληνικού σκάφους σε αμφισβητούμενο σημείο

• Επιχείρηση ανύψωσης σημαίας

• Παρενόχληση σκαφών Λιμενικού/Ακτοφυλακής

Σε ένα τέτοιο σενάριο, η ταχύτητα αντίδρασης και η σαφήνεια της πολιτικής εντολής θα κρίνουν αν η κρίση θα κλιμακωθεί ή θα ελεγχθεί.

2. Σοβαρό αεροπορικό επεισόδιο με UAVs ή μαχητικά

Οι υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών πάνω από ελληνικά νησιά, ακόμη και προσέγγιση στόχων κοντά στην Αλεξανδρούπολη, έχουν καταγραφεί ως πρωτοφανείς προκλήσεις τα τελευταία χρόνια.

Η εκτεταμένη χρήση τουρκικών UAVs (Bayraktar, Anka κ.λπ.) δημιουργεί έναν νέο κίνδυνο: Ένα καταρριφθέν drone πάνω από αμφισβητούμενη περιοχή μπορεί να γίνει αφορμή κλιμάκωσης, ιδίως αν συνοδευτεί από έντονο επικοινωνιακό πόλεμο.

3. Έρευνες υδρογονανθράκων εντός περιοχών που η Ελλάδα θεωρεί δική της υφαλοκρηπίδα

Το σενάριο τύπου Oruc Reis μπορεί να επανεμφανιστεί: Ερευνητικό σκάφος συνοδευόμενο από πολεμικά πλοία σε περιοχή ελληνικού ενδιαφέροντος, με την Αθήνα να πρέπει να αποφασίσει αν θα περιοριστεί σε διαμαρτυρία ή θα προβεί σε αποφασιστική αποτροπή επί του πεδίου.

4. Προεκλογικές περίοδοι και εσωτερική αστάθεια

Το παράδειγμα των Ιμίων έδειξε πως μια κυβέρνηση σε μεταβατική ή ασταθή φάση, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, μπορεί να παρασυρθεί σε επικίνδυνο τυχοδιωκτισμό.

Προεκλογικές αναμετρήσεις, οικονομική δυσπραγία ή πολιτική φθορά μπορεί να ωθήσουν την τουρκική ηγεσία σε επιθετική ρητορική ή ελεγχόμενη κρίση στο Αιγαίο, ως μέσο εσωτερικής συσπείρωσης.

5. Υβριδικές πιέσεις: προσφυγικό, εργαλειοποίηση μειονοτήτων, κυβερνοεπιθέσεις

Το 2020 στον Έβρο είδαμε μια μορφή υβριδικής πίεσης μέσω μαζικής μετακίνησης μεταναστών. Αντίστοιχες μέθοδοι μπορούν να μεταφερθούν στα νησιά του Αιγαίου, με συνδυασμό:

• Έντονης ροής μεταναστών

• Προπαγάνδας για «ανθρωπιστική κρίση»

• Κυβερνοεπιθέσεων σε κρίσιμες ελληνικές υποδομές

Μια τέτοια πίεση, αν συνδυαστεί με θερμό επεισόδιο, θα δοκιμάσει την αντοχή των ελληνικών θεσμών και της κοινωνικής συνοχής.

Η στρατιωτική ετοιμότητα της Ελλάδας: Ισορροπία δυνάμεων και αποτροπή

Αεροπορική ισχύς: Rafale, F-16 Viper και η επόμενη μέρα

Με την ολοκλήρωση της παράδοσης των 24 Rafale F3R από τη Γαλλία, η Πολεμική Αεροπορία αποκτά ένα ποιοτικό άλμα σε δυνατότητες αέρος-αέρος και αέρος-επιφανείας, με πυραύλους μακρού πλήγματος (π.χ. SCALP) που λειτουργούν ως στρατηγικό αποτρεπτικό εργαλείο.

Παράλληλα, εκσυγχρονίζονται τα F-16 σε διαμόρφωση Viper, ενώ προχωρά η συζήτηση για ένταξη σε πρόγραμμα απόκτησης F-35, κάτι που ενισχύει τον μελλοντικό σχεδιασμό.

Για μια αιφνιδιαστική κρίση στο Αιγαίο, η Ελλάδα διαθέτει πλέον:

• Δέσμη αισθητήρων και όπλων μεγάλης ακτίνας

• Εμπειρία σε εμπλοκές αναχαίτισης

• Βελτιωμένη διαλειτουργικότητα με ΝΑΤΟϊκές αεροπορίες

Το κλειδί, όμως, δεν είναι μόνο η πλατφόρμα αλλά η ετοιμότητα προσωπικού, η επάρκεια ανταλλακτικών και η αντοχή σε παρατεταμένες επιχειρήσεις.

Ναυτική ισχύς: Belharra, Exocet και αντι-πλοϊκή αποτροπή

Στο ναυτικό επίπεδο, η Ελλάδα υλοποιεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού με τις γαλλικές φρεγάτες FDI HN (Belharra), τρεις σε παραγγελία με επιλογή για τέταρτη, με παραδόσεις από το 2025 και μετά.

Οι φρεγάτες αυτές, σε συνδυασμό με τα ήδη υπάρχοντα πλοία, θα προσφέρουν:

• Εξελιγμένες δυνατότητες αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής

• Ισχυρή αντιπλοϊκή ισχύ

• Ικανότητα δικτυοκεντρικού πολέμου

Η πρόσφατη συμφωνία για 16 γαλλικούς αντιπλοϊκούς πυραύλους ενισχύει ακόμη περισσότερο την ελληνική αποτροπή στη θάλασσα.

Στην πράξη, σε έναν αιφνιδιαστικό γύρο έντασης, η Ελλάδα θα κληθεί:

• Να αναπτύξει ταχέως μονάδες επιφανείας σε κομβικά σημεία

• Να προστατεύσει τις συγκοινωνίες προς τα νησιά

• Να αποτρέψει ενέργειες αμφισβήτησης σε βραχονησίδες

Χερσαία και πυραυλική διάσταση: Από τα νησιά έως την ενδοχώρα

Η ενίσχυση με σύγχρονα πυραυλικά συστήματα μακρού πλήγματος (π.χ. ισραηλινά PULS, κατά τα δημοσιεύματα) προσδίδει στην Ελλάδα δυνατότητες κρούσης σε βάθος, που λειτουργούν ως συμπληρωματική αποτροπή έναντι στόχων υψηλής αξίας.

Ταυτόχρονα:

• Τα νησιά πρώτης γραμμής παραμένουν έντονα οχυρωμένα

• Ο Στρατός Ξηράς αναβαθμίζει μέρος του υλικού του (άρματα, ΤΟΜΑ, αντιαρματικά)

• Υπάρχει εμπειρία σε ταχεία επιστράτευση και μεταφορά δυνάμεων

Το ζήτημα είναι ο χρόνος αντίδρασης: Μπορεί η Ελλάδα, μέσα σε λίγες ώρες, να φέρει τοπική υπεροχή σε ένα σημείο που ενδεχομένως η Τουρκία θα έχει επιλέξει αιφνιδιαστικά;

Συμμαχίες, ρήτρες και διεθνές περιβάλλον: Πόσο καλύπτεται η Ελλάδα;

Η ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία

Η συμφωνία Ελλάδας–Γαλλίας, που προβλέπει ρήτρα αμοιβαίας στρατιωτικής συνδρομής σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης, έχει σαφή αποτρεπτική διάσταση. Δεν είναι μόνο τα Rafale και οι Belharra, αλλά και το μήνυμα ότι μια κρίση στο Αιγαίο μπορεί να μετατραπεί σε ευρωπαϊκό ζήτημα ασφάλειας με γαλλική εμπλοκή.

Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: Σε ένα επεισόδιο χαμηλής έντασης (π.χ. κατάληψη βραχονησίδας από ειδικές δυνάμεις, σύγκρουση περιπολικών), σε ποιο σημείο ενεργοποιείται ουσιαστικά μια τέτοια ρήτρα; Πόσο γρήγορα και με ποιον τρόπο θα ανταποκριθεί ο σύμμαχος;

ΝΑΤΟ, ΗΠΑ και ΕΕ: Παράγοντας σταθερότητας ή «ίσες αποστάσεις»;

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία είναι μέλη του ΝΑΤΟ, γεγονός που συχνά οδηγεί τη Συμμαχία σε ρητορική «αποφυγής εσωτερικών εντάσεων». Σε μια αιφνιδιαστική κρίση, είναι πιθανό να δούμε:

• Εκκλήσεις για «αποκλιμάκωση και διάλογο»

• Αποφυγή ρητής καταλογής ευθυνών

• Πίεση για συμβιβασμό «στα μισά του δρόμου»

Οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι η κυριαρχία των ελληνικών νησιών δεν αμφισβητείται, όταν η Άγκυρα προσπάθησε να συνδέσει την κυριαρχία με τη στρατιωτικοποίηση. Αυτό παρέχει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο στην Αθήνα – όμως, σε πραγματικό χρόνο κρίσης, η βοήθεια θα είναι κυρίως διπλωματική, όχι στρατιωτική.

Εθνική ετοιμότητα πέρα από τα όπλα: Διοίκηση, θεσμοί, κοινωνία

Μαθήματα από τα Ίμια: Η σημασία της ενιαίας στρατηγικής

Αναλυτές επισημαίνουν ότι το 1996 η Ελλάδα βρέθηκε σε κρίση με:

• Κυβερνητική μετάβαση και εσωτερική ρευστότητα

• Ασάφεια στις εντολές προς τις ΕΔ

• Προβλήματα στον συντονισμό πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας

Σήμερα, η θεσμική δομή είναι πιο ώριμη, το ΚΥΣΕΑ λειτουργεί με σαφέστερους ρόλους, ενώ η εμπειρία των τελευταίων κρίσεων (Έβρος 2020, Oruc Reis, Ουκρανικός πόλεμος και ενεργειακή κρίση) έχει ενισχύσει τον σχεδιασμό. Όμως:

• Υπάρχει ακόμα το ζήτημα της στρατηγικής κουλτούρας: πόσο αυτονόητη είναι η άμεση, αποφασιστική αντίδραση;

• Συνυπάρχει ο φόβος «διεθνούς απομόνωσης» με την ανάγκη υπεράσπισης κυριαρχίας;

Κοινωνική συνοχή και ανθεκτικότητα

Μια αιφνιδιαστική ένταση δεν είναι μόνο στρατιωτικό ζήτημα. Θα δοκιμάσει:

• Την ψυχραιμία της κοινής γνώμης

• Την αντοχή της οικονομίας σε αναταράξεις (αγορές, τουρισμός)

• Τη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης – και την ικανότητα του κράτους να αντιμετωπίσει ψυχολογικές επιχειρήσεις και παραπληροφόρηση

Εδώ η Ελλάδα έχει πλεονέκτημα: Ιστορικά, σε ώρες κρίσης η κοινωνία συσπειρώνεται. Το στοίχημα είναι η προετοιμασία εκ των προτέρων: Σαφή κρατικά μηνύματα, σχέδιο πολιτικής προστασίας στα νησιά, εκπαιδευμένα στελέχη στην ενημέρωση.

Πού υπερτερεί η Ελλάδα – και πού παραμένουν τα κενά

Πλεονεκτήματα…

1. Ποιοτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα σε αέρα και θάλασσα (Rafale, αναβάθμιση F-16, νέες φρεγάτες, πυραυλικά συστήματα).

2. Ισχυρή διεθνής νομιμότητα, μέσω UNCLOS και ευρωπαϊκού πλαισίου.

3. Βαθιά εμπειρία σε αναχαιτίσεις, ναυτικές περιπολίες και διαχείριση τοπικών εντάσεων.

4. Δίκτυο συμμαχιών, ιδίως με Γαλλία, αλλά και στενή σχέση με ΗΠΑ και κύριες χώρες της ΕΕ.

Αδύνατα σημεία…

1. Γεωγραφική έκταση μετώπου: Νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, που καθιστούν δύσκολη την πλήρη επιτήρηση 24/7.

2. Κίνδυνος κόπωσης σε μακροχρόνια κρίση, με οικονομικό κόστος και πίεση σε προσωπικό και μέσα.

3. Ευαισθησία σε υβριδικές απειλές (κυβερνοεπιθέσεις, προσφυγικές ροές, πληροφοριακός πόλεμος).

4. Διπλωματικό περιβάλλον που τείνει να πιέζει για «συμβιβασμούς» αντί για σαφή κατοχύρωση θέσεων.

Η ετοιμότητα δεν είναι στιγμιότυπο – είναι διαρκής στάση 

Η Ελλάδα σήμερα είναι πολύ πιο ισχυρή στρατιωτικά και πολύ πιο θωρακισμένη θεσμικά σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες. Η αεροπορική και ναυτική της ισχύς, οι συμμαχίες και η διεθνής νομιμότητα προσδίδουν ένα σοβαρό επίπεδο αποτροπής απέναντι σε έναν αιφνιδιαστικό γύρο έντασης στο Αιγαίο.

Ωστόσο, η ιστορία διδάσκει ότι οι κρίσεις δεν κρίνονται μόνο από τον αριθμό των όπλων, αλλά από:

• Την ταχύτητα και καθαρότητα των αποφάσεων

• Την ψυχραιμία και αποφασιστικότητα της πολιτικής ηγεσίας

• Την ενότητα και ετοιμότητα της κοινωνίας

Σε τελική ανάλυση, η πραγματική ετοιμότητα της Ελλάδας θα φανεί όχι μόνο στο πεδίο, αλλά στη βούληση να υπερασπιστεί έμπρακτα τα κυριαρχικά της δικαιώματα, χωρίς αυταπάτες, χωρίς φοβικά σύνδρομα, αλλά και χωρίς τυχοδιωκτισμούς – με σταθερή πυξίδα το εθνικό συμφέρον στο Αιγαίο και τη διαχρονική ελληνική παρουσία σε αυτό.

πηγή 

Share