6 Μαΐου 2021

Θεοφύλακτος Σιμοκάττης: Ο τελευταίος ιστορικός της πρώιμης Βυζαντινής εποχής

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας
 
Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης ήταν ο τελευταίος ιστορικός κλασσικής σχολής της πρωίμου «βυζαντινής» περιόδου. Η γραμμή που, ξεκινώντας από τον Προκόπιο κάλυπτε ολόκληρο σχεδόν τον 6ο αιώνα βρίσκει σε εκείνον την ολοκλήρωση αλλά και την διακοπή της. Ο 7ος αιώνας υπήρξε καιρός συνεχών και πολύ επικινδύνων πολέμων, εδαφικής συρρικνώσεως, οικονομικής δυσπραγίας και εσωτερικής αλλαγής από την αστική κοινωνία της αρχαιότητος σε μία πιο στρατιωτικοποιημένη και αγροτική, εγγύτερα στον Δυτικό Μεσαίωνα. Η διάσωση λίγων σχετικά πηγών από την ακόλουθη περίοδο και η παρακμή της αρχαίας παιδείας έκανε αρκετούς νεωτέρους ιστορικούς να μιλήσουν για την «Μεγάλη Σιωπή» ή την «Βυζαντινή Σκοτεινή Εποχή». Σήμερα αυτήν την άποψη δεν την συμμερίζονται γενικά οι βυζαντινολόγοι, αλλά αληθεύει ότι μετά τον Θεοφύλακτο Σιμοκάττη η κλασσική ιστοριογραφία εκλείπει για αιώνες.
 
Ο Θεοφύλακτος γεννήθηκε στην Αίγυπτο από αριστοκρατική οικογένεια, μεταξύ 580 και 590. Εκεί ακολούθησε νομικές σπουδές, όπως μαρτυρεί ο τίτλος του ως «σχολαστικός» (δικηγόρος), ενώ το μετά 610 ήλθε στην Κωνσταντινούπολη. Είχε προηγηθεί η ανατροπή και σφαγή του Μαυρικίου από τον Φωκά (602) και η βάναυση, καταστροφική βασιλεία του τελευταίου, η οποία προκάλεσε την πλήρη κατάρρευση του κράτους, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στους Αβάρους και τους Πέρσες. Η καθαίρεση και εκτέλεση του Φωκά από τον Ηράκλειο, υιό του ομωνύμου εξάρχου της Καρχηδόνος (610), υπήρξε το σημείο καμπής για την ρωμαϊκή ανασυγκρότηση και αντεπίθεση. Ο Φώτιος στην «Βιβλιοθήκη» του, όπου ανθολογεί συγγραφείς του παρελθόντος, αναφέρει ότι ο Θεοφύλακτος σταδιοδρόμησε την αυλή του Ηρακλείου υπό τους τίτλους του αντιγραφέως και του «από επάρχων», χωρίς να διευκρινίζεται το τι ακριβώς σήμαιναν αυτά τα αξιώματα.  
 
Τα γραπτά του Θεοφυλάκτου σώζονται ολόκληρα και άπτονται διαφόρων κλάδων. Στο έργο του «Περί διαφόρων φυσικών απορημάτων και επιλύσεων αυτών» αναλύονται «διάφορα αλχημικά και δυσεπίλυτα φυσικά προβλήματα… αντλώντας από παρεμφερείς πηγές και ιδίως από το Περί Ζώων του Αιλιανού» (Απόστολος Καρπόζηλος). Έγραψε ακόμη την θεολογική πραγματεία «Ότι όροι ζωής τοις ανθρώποις αποκεκλήρωνται», ενώ άφησε και μία εκτενή επιστολογραφία επί θεμάτων «ηθικών, αγροικικών, εταιρικών». Εδώ όμως θα μας απασχολήσει η «Οικουμενική Ιστορία», το μεγαλύτερο από τα έργα του.  
 
Η «Οικουμενική Ιστορία» ομιλεί για την βασιλεία του Μαυρικίου (582-602), δηλαδή ξεκινά από εκεί που τελειώνει ο Μένανδρος. Πρέπει να γράφτηκε κατά την βασιλεία του Ηρακλείου, καθώς το προοίμιο της μιλά για την αποκατάσταση της τάξεως και της θέσεως της φιλοσοφίας και της ιστορίας μετά την πτώση του τυράννου Φωκά, ο οποίος περιγράφεται με μελανά χρώματα:  
 
«ο Καλυδώνιος τύραννος σιδήρω περίφρακτος, μιξοβάρβαρος άνθρωπος, το κυκλώπειον γένος, ο της σώφρονος αλουργίδος ασελγέστατος Κένταυρος, ω βασιλεία οινοφλυγίας αγώνισμα»  
 
Ο Ηράκλειος από την άλλη θα εικονιστεί με την μορφή των μυθικών Ηρακλειδών, οι οποίοι «διέσωσαν και την πολιτείαν απέδοσαν το τε άγος των ανακτόρων αποδιοπομπήσαντο».  
 
Χωρισμένη σε οκτώ βιβλία, η «Οικουμενική Ιστορία» περιγράφει κατά κύριον λόγο τους περσικούς και αβαρικούς πολέμους με χρονολογική σειρά, συνθέτοντας πληροφορίες από διάφορες, σκόρπιες πηγές. Πρέπει να είχε πρόσβαση σε αρχειακό υλικό, ενώ η άνοδος του Μαυρικίου, ο γάμος του και η θανάτωση αυτού και των υιών του από των Φωκά αναφέρονται βάσει χρονικού της Κωνσταντινουπόλεως του 620, από το οποίο αντλούνται και αναφορές σε φυσικά φαινόμενα και καταστροφές. 
 
Στο έργο του Θεοφυλάκτου η χριστιανική πίστη και κοσμοθεωρία είναι πολύ εμφανείς, ενώ δεν λείπουν αναφορές σε προφητείες, σημεία και τερατογονίες. Ξεχωρίζει ειδικότερα η αναφορά πως όταν εκτελέστηκε ο Μαυρίκιος, με «δαιμονιώδη» τρόπο το γεγονός κατεγράφη από έναν καλλιγράφο στην Αλεξάνδρεια προτού τα νέα φθάσουν από την Βασιλεύουσα. 
 
Η γλώσσα του είναι εκλεπτυσμένη και αρχαΐζουσα: στο έργο του ακόμη παρατίθενται πολλά γνωμικά και αποσπάσματα του Ομήρου, του Ευριπίδου, του Σοφοκλέους και του Διοδώρου. Αν και οι λόγιοι της Ανατολικής Ρώμης αρέσκοντο πολύ στην προσεγμένη, αττική γραφή και διάνθιζαν το έργο τους με πολλές αρχαίες παραπομπές, ο Θεοφύλακτος το έκανε σε τέτοιο βαθμό που προκάλεσε την κριτική του Φωτίου, όστις θεώρησε ότι η τόση πολλή αλληγορία «εις ψυχρολογίαν τινά και νεανικήν απειροκαλλίαν αποτελευτά».  
 
Ο Θεοφύλακτος αναγνωρίζεται ως πνεύμα φιλαληθείας, όμως οι σημερινοί ιστορικοί έχουν πολλά λάθη να του προσάψουν. Αρκετές χρονολογίες του είναι εσφαλμένες, ενώ κατηγορήθηκε πως στερείτο βασικών πολιτικών, γεωγραφικών και στρατιωτικών γνώσεων.  
 
Όπως και να έχει, ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, αυλικός και σχολαστικός, κλείνει τον πρώτο κύκλο της «βυζαντινής» ιστοριογραφίας. Ο κλάδος αυτός της γραμματείας θα παρακμάσει τους επομένους αιώνες – χωρίς όμως να εκλείψει – και θα έρθουν άλλοι να τον συμπληρώσουν.  
 
Ήδη από τον 6ο αιώνα γεννιέται η είδος της «χρονογραφίας». 
 



Share

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.