Γράφει η Γεωργία Οικονόμου
Μετεμφυλιακή Ελλάδα, φτώχεια, ανεργία, η μετανάστευση μονόδρομος για τις χιλιάδες γυναίκες, κυρίως, από τα χωριά της Βορείου Ελλάδας που ερήμωσαν μέσα σε μια δεκαετία. Με τρένα, καράβια και εισιτήριο χωρίς επιστροφή, νέες γυναίκες, χωρίς να γνωρίζουν τη γλώσσα, κάποιες αγράμματες, έφτασαν στις φάμπρικες της Γερμανίας.
Οι περισσότερες έχοντας αφήσει πίσω τους την οικογένεια: Τα παιδιά - βαλίτσα που μεγάλωσαν μέσα σε μια συνεχή μετακίνηση, κάποια έμεναν στο χωριό με τη γιαγιά, ανάμεσα σε δύο γλώσσες, δύο εκπαιδευτικά συστήματα, δύο πατρίδες. Φτάνοντας στην τρίτη γενιά μεταναστριών, σε εκείνες τις νέες γυναίκες με επαγγελματικά εφόδια που έχουν εξισωθεί πλήρως με τη δυναμική των υπόλοιπων Ευρωπαίων γυναικών και επιλέγουν οι ίδιες που και πως θα ζήσουν.
Αυτές, οι «αόρατες» γυναίκες που δεν κατέγραψε ποτέ η Ιστορία, πρωταγωνιστούν στο ντοκιμαντέρ της Κωστούλας Τωμαδάκη, "Η Μητέρα του σταθμού" που έχει ήδη κάνει διεθνή πορεία και σύντομα θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Η κάμερά της τις ακολουθεί σε απόσταση αναπνοής. Αυτές τις «αόρατες» γυναίκες που κουβάλησαν τις πίκρες και τις χαρές, την ιστορία τους, φωτίζοντας τα κίνητρα της μετανάστευσης, την ανάγκη και το όνειρο για ένα καλύτερο κόσμο.
Οι αναμνήσεις, οι μαρτυρίες, συνδυάζονται με τα επίσημα αρχεία που μέχρι σήμερα δεν έχουν δει το φως, αλλά κυρίως τα προσωπικά αρχεία των γυναικών που από μόνα τους αποτελούν ιστορικό αρχείο ανεκτίμητου πλούτου για την ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης.
Είναι σκανδαλώδες το γεγονός ότι η επίσημη Ιστορία δεν κατέγραψε τις μετανάστριες, τις αγνόησε, σαν να μην υπήρξαν ποτέ...
Η Κωστούλα Τωμαδάκη αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 για το τι ήταν αυτό που την παρακίνησε να ασχοληθεί με τις γυναίκες αυτές. ”Μερικές εικόνες είναι σαν τα λαχεία που σου αλλάζουν τη ζωή. Το πρωί θα ξυπνήσεις διαφορετικά. Φαίνεται ότι δεν ξέχασα τα παιδικά καλοκαίρια, στο μητρικό χωριό έξω από τα Καλάβρυτα, που πλήρωσε βαρύ τίμημα στον πόλεμο, και το παιχνίδι με τα παιδιά που όλοι φώναζαν “Γερμανάκια.
Η Κωστούλα Τωμαδάκη
Τα περισσότερα επέστρεφαν με τους γονείς τους στις πόλεις της Γερμανίας που ζούσαν, αλλά ήταν και κάποια άλλα παιδιά που έμεναν με τη γιαγιά και έβλεπαν τους γονείς τα καλοκαίρια και τις γιορτές. Μετά ήταν η κρίση του 2011 που πάρα πολλοί νέοι άνθρωποι αναζήτησαν καλύτερη επαγγελματική τύχη σε μια ξένη χώρα, και έτσι ξανασκέφτηκα το θέμα του ξεριζωμού. Τυχαία “έπεσα” πάνω σε νοσοκομεία στο Μόναχο που ζητούσαν Έλληνες γιατρούς και είδα γονείς να συνομιλούν μέσω του Skype με τα παιδιά τους που είχαν ξενιτευτεί”.
Πώς κάνατε την έρευνα σας; Ποιο περιστατικό σας συγκίνησε ιδιαίτερα σε αυτή;
Στην αρχή σκεφτόμουν να κάνω μια ταινία για το ιστορικό γεγονός της μετανάστευσης στη Γερμανία τη δεκαετία του ’60 και ’70. Βλέποντας εκπομπές, ντοκιμαντέρ, αλλά και ρεπορτάζ σε εφημερίδες της εποχής, διαπίστωσα ότι πουθενά δεν υπήρχαν γυναίκες. Τότε άρχισα να ψάχνω οικογένειες που μετανάστευσαν στη Γερμανία και συνειδητοποίησα ότι όχι μόνο οι άντρες μετανάστευσαν για να δουλέψουν στις φάμπρικες, αλλά και γυναίκες και κάποιες από αυτές έφυγαν μόνες τους με το τρένο από την Θεσσαλονίκη ή με το πλοίο “Κολοκοτρώνης” από τον Πειραιά.
Μια από τις ιστορίες που με συγκλόνισε ήταν της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου, που γεννήθηκε στο Μόναχο, νεογέννητο μωρό εκδιώχτηκε από την πανσιόν που ζούσε με τους γονείς της και ο παιδικός σταθμός, το Kinderheim, έγινε το σπίτι της για έξι μήνες, χωρίς να προλάβει να χορτάσει το γάλα της μάνας της.
Είχαν τριπλή αορατότητα...
Γιατί αυτές οι γυναίκες είναι “αόρατες”;
Οι μετανάστριες της 1ης γενιάς που έφυγαν, οι περισσότερες από τα χωριά της Βορείου Ελλάδας και έφτασαν στο σταθμό του Μονάχου και από εκεί στις φάμπρικες, ήταν ξένες, κάποιες μόνες, με μορφωτικό επίπεδο, ιδιαίτερα, χαμηλό και γυναίκες. Στην αρχή, έκαναν μια μηχανική δουλειά ανειδίκευτης εργάτριας και μη γνωρίζοντας την γλώσσα είχαν ελάχιστες κοινωνικές επαφές, εκτός από τους δικούς τους.
Έτσι, είχαν τριπλή αορατότητα. Ήταν ξένες, αμόρφωτες και γυναίκες. Η πλειοψηφία των ανδρών δούλευε στα εργοστάσια σε διαφορετική βάρδια από τη γυναίκα τους για να φυλάνε τα παιδιά που γύριζαν από το σχολείο. Κάποιοι άλλοι άντρες, εκείνη τη σκληρή εποχή, λόγω πολιτικών φρονημάτων, δεν κατάφεραν να μεταναστεύσουν στη Γερμανία να ενωθούν με τις οικογένειές τους και τα παιδιά που τους περίμεναν.
Γιατί εστιάσατε μόνο στις γυναίκες;
Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να ξεχνάει ότι δεν θέλει να γνωρίζει και έχει μια ευκολία να αποστρέφει το βλέμμα του και να συνεχίζει. Είναι σκανδαλώδες το γεγονός ότι η επίσημη Ιστορία δεν κατέγραψε τις μετανάστριες, τις αγνόησε, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Αυτές τις γυναίκες που ήξεραν να κρατούν τις ρίζες τους και να παλεύουν για να ζήσουν τα παιδιά τους μια καλύτερη ζωή, θέλησα να καταγράψω στο "Μητέρα του Σταθμού".
Πώς υποδέχτηκαν στη Γερμανία αυτές τις γυναίκες και τα παιδιά τους;
Όλες οι γυναίκες της 1ης γενιάς μεταναστριών στην αρχή αντιμετώπισαν τεράστιες δυσκολίες. Υπήρχε σε μια μερίδα της Γερμανικής κοινωνίας μια καχυποψία για τον ξένον, τον άλλον. Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που διηγείται η κυρία Αθανασία, για το πως ο Γερμανός που δεν τους χώνευε κράταγε απόσταση στο εργοστάσιο, ακόμα κι αν δούλευαν σε διπλανές μηχανές. Έχουμε όμως και την μαρτυρία της κυρίας Αγάπης για την Γερμανίδα που την βοήθησε και την έτρεχε στους γιατρούς. Σχεδόν όλα τα παιδιά των μεταναστών μιλάνε με ευγνωμοσύνη για τους Γερμανούς δασκάλους που τα βοήθησαν και δεν τα ξεχώρισαν. Δεν ίσχυε το ίδιο για την κοινωνία, τους γονείς των συμμαθητών που δεν ήταν όλοι ανοιχτοί στον ξένο.
Τα παιδιά των γυναικών αυτών, πως μεγάλωσαν ανάμεσα σε δυο χώρες; Πόσο αυτό έχει επηρεάσει την ψυχοσύνθεση τους; Τι δείχνει η έρευνά σας;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις μετανάστριες αλλά και για τους μετανάστες ήταν η εκπαίδευση των παιδιών τους. Όλοι ήθελαν να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα , κατά προτίμηση στη Γερμανία αλλά να παρακολουθήσουν και το Ελληνικό σχολείο γιατί στο πίσω μέρος του μυαλού τους είχαν το όνειρο της επιστροφής.
Για παράδειγμα η ιστορία της Έλενας Αρτζανίδου, που γεννήθηκε στη Δυτική Γερμανία, τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στο Μαυρονέρι του Νομού Κιλκίς με τη γιαγιά και τους θείους της και από εκεί με μια βαλίτσα, για καλή της τύχη, βρέθηκε στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή, στη Θεσσαλονίκη. Αυτή η γυναίκα όπως μας εξομολογείται στο "Μητέρα του Σταθμού", έζησε ως παιδί, ανάμεσα σε δύο διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς και ήθελε να είναι αόρατη. Μια άλλη γυναίκα, η φιλόλογος Παναγιώτα Αϊνατζή, παιδί μεταναστών, ξαναγύρισε να διδάξει στη Στουτγκάρδη στο Ελληνικό σχολείο που η ίδια πήγαινε, γιατί γνώριζε από πρώτο χέρι τον φόβο και την ανασφάλεια που ένιωθαν τα παιδιά των μεταναστών.
Μετά από αυτήν την έρευνα άλλαξε η ματιά σας για τους μετανάστες και πώς; Και πώς κρίνετε την αντιμετώπιση της Πολιτείας προς αυτούς;
Ό,τι και να κάνει η πολιτεία είναι λίγο μπροστά στην ανθρωπιστική κρίση που βιώνει ο κόσμος μας όταν ολόκληρα έθνη ξεκληρίζονται και αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Θεωρώ ότι κρατώντας σε εγρήγορση τις ατομικές σου ανησυχίες μπορείς να μεταγγίσεις μέσω του έργου σου, της ταινίας σου, μηνύματα και στάσεις μιας προσωπικής εμπειρίας.
Όταν έρχεσαι αντιμέτωπη με τόσο προσωπικές ιστορίες η ματιά σου αλλάζει αναγκαστικά και σκέφτεσαι πως θα ήταν αν έπαιρνες εσύ τη θέση του μετανάστη που ξεριζώθηκε, αν θα άντεχες, άραγε, να νιώσεις την μοναξιά του.
Συντελεστές
- Σενάριο - Σκηνοθεσία: Κωστούλα Τωμαδάκη
- Παραγωγή: Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, ΕΡΤ, Τζίνα Πετροπούλου
- Διεύθυνση φωτογραφίας: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
- Μουσική: Δημήτρης Μαραμής
- Μοντάζ: Στέλιος Τατάκης
- Ηχοληψία: Μάνος Ηρακλής- Σωτήρης Λάντας
- Διεύθυνση παραγωγής: Θοδωρής Σταμπούλος
Η «Μητέρα του Σταθμού» θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Έκανε πρεμιέρα, τέλος Αυγούστου 2022, ως υποψήφια για βραβείο στο Mumbai International Film Festival στη Βομβάη και ως το τέλος του 2022 παρουσιάστηκε σε άλλα 11 Φεστιβάλ.
Οι «αόρατες» γυναίκες, μετανάστριες του ’60 στις φάμπρικες της Γερμανίας, τρεις φορές αόρατες -αγράμματες, ξένες και γυναίκες- κατάφεραν να συγκινήσουν Φεστιβάλ και θεατές εκτός Ευρώπης. Έως σήμερα το ντοκιμαντέρ έχει αποσπάσει δύο βραβεία, 2 υποψηφιότητες για βραβείο, 2 συμμετοχές στην τελική λίστα: Επίσημη συμμετοχή στο Montreal Independent Film Festival στον Καναδά, επίσημη συμμετοχή στο Buenos Aires International Film Festival στην Αργεντινή, finalist στο Antakya International Film Festival στην Τουρκία, τιμητική διάκριση στο Sydney Australian Film Festival, υποψήφια για βραβείο στο Festival International de Cine por los Derechos Humanos-Colombia, προβολή στην Μπογκοτά και σε δέκα πόλεις της Κολομβίας, τιμητική διάκριση στα Hollywood Gold Awards,επίσημη συμμετοχή στο San Jose International Film Awards στην Κόστα Ρίκα, Βραβείο στο Hollywood Independent Filmmaker Awards & Festival, επίσημη συμμετοχή στο London Arthouse Film Festival, στο Ukrain Dream Film Festival, στο Switzerland International film Festival και στο The Impact Docs Awards, στην Καλιφόρνια. Βραβείο στο Boston independent Film Awards, Ευρωπαϊκή πρεμιέρα στο 27o Capri,Hollywood - the International Film Festival.
Προβολή ντοκιμαντέρ: 7 Μαρτίου 2023 ημέρα Τρίτη στις 18:30 αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου