Στις αρχές του 2019 υπάρχει διάχυτη μια αίσθηση πως ο κόσμος όχι απλώς γίνεται μάρτυρας μιας φαινομενικά ατελείωτης σειράς μικρότερων και μεγαλύτερων κρίσεων, αλλά πως υπάρχει ένα πιο θεμελιώδες πρόβλημα, πως τα πράγματα δεν πάνε καλά.
Η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ, με τέσσερις θητείες στη θέση αυτή, ομολογεί πως «το δοκιμασμένο και γνώριμο πλαίσιο της τάξης δέχεται ισχυρές πιέσεις αυτή τη στιγμή». Σύμφωνα με τον υπουργό εξωτερικών της Γερμανίας, Χάικο Μάας, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη: «Αυτή η παγκόσμια τάξη που γνωρίζαμε κάποτε, που είχαμε συνηθίσει, και που κάποιες φορές μας έκανε να νοιώθουμε άνετα, αυτή η παγκόσμια τάξη δεν υπάρχει πλέον».
Πολλοί πιστεύουν επίσης πως αυτό που είναι γνωστό ως η φιλελεύθερη διεθνής τάξης έχει υποστεί τέτοια ζημιά που είναι δύσκολο να επιστρέψει στο status quo ante. Όπως το έθεσε ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, δεν πρόκειται για ένα «ιντερλούδιο στην ιστορία προτού επιστρέψουμε στην κανονικότητα (…) διότι επί του παρόντος βιώνουμε μια κρίση αποτελεσματικότητας και αρχών στην σύγχρονη παγκόσμια τάξη μας, που δεν θα μπορέσει να επιστρέψει στο πώς λειτουργούσε προηγουμένως».
Έτσι, το μεγάλο αίνιγμα είναι αν αυτό που βιώνουμε είναι ένα μεγάλο ανακάτεμα στα κομμάτια του παζλ της διεθνούς τάξης, αν θα μπορέσουν οι υπερασπιστές της μετά το 1945 διεθνούς τάξης να διατηρήσουν τα βασικά στοιχεία της και να ξαναενώσουν ορισμένα από αυτά, ή αν ο κόσμος θα συνεχίσει να κινείται προς μια «τέλεια καταιγίδα», όπως προειδοποίησε ο πρώην Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Ιγκόρ Ιβανόφ, η οποία θα είναι η αθροιστική επίπτωση αρκετών κρίσεων που συμβαίνουν ταυτόχρονα και η οποία θα μπορούσε να καταστρέψει το παλαιό διεθνές σύστημα πριν καν ξεκινήσουμε να χτίζουμε ένα νέο.
Η επιστροφή του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων
Αν πιστέψει κανείς τις βασικές σκέψεις που ακούγονται από τις πρωτεύουσες των μεγάλων δυνάμεων του κόσμου, ο κόσμος μπαίνει σε μια νέα εποχή ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Αν και ορισμένοι αναλυτές από τη Δύση προειδοποίησαν πριν από περισσότερο από μια δεκαετία πως η σημαντικότερη πρόκληση για τη Δύση και τη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη είναι η επιστροφή απολυταρχικών μεγάλων δυνάμεων, ωστόσο αυτό το σενάριο μόλις πρόσφατα άρχισε να γίνεται κοινός τόπος μεταξύ των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής και των παρατηρητών στην Ουάσινγκτον, αντικαθιστώντας την τρομοκρατία ως βασική πηγή ανησυχίας, η οποία διαμόρφωνε την αμερικανική στρατηγική για τουλάχιστον δυο δεκαετίες. Τώρα, η βασική υπόθεση της πιο πρόσφατης Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας και της Στρατηγικής Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ είναι πως «(…) οδεύουμε σε μια περίοδο διαρκούς ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων για την οποία η Δύση, συνολικά, είναι απροετοίμαστη».
Τα αμερικανικά έγγραφα στρατηγικής ξεχωρίζουν την Κίνα και τη Ρωσία ως τις δυο σημαντικότερες προκλήσεις, και πολλοί βασικοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι στις δημόσιες δηλώσεις τους δίνουν έμφαση σε αυτή την αντιλαμβανόμενη απειλή.
Στην επιστολή παραίτησής του προς τον πρόεδρο Τραμπ, ο υπουργός Άμυνας Τζέιμς Μάτις επανέλαβε τις βασικές του ανησυχίες: «Είναι ξεκάθαρο πως η Κίνα και η Ρωσία (…) θέλουν να διαμορφώσουν έναν κόσμο που θα συνάδει με το απολυταρχικό τους μοντέλο –αποκτώντας δικαίωμα βέτο στις οικονομικές, διπλωματικές και αμυντικές αποφάσεις άλλων εθνών– για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα σε βάρος των γειτόνων τους, της Αμερικής και των συμμάχων μας». Έχοντας συμπεράνει πως η προηγούμενη πολιτική των ΗΠΑ υποτίμησε την πρόκληση που αποτελούν αυτές οι απολυταρχικές μεγάλες δυνάμεις, η κυβέρνηση Τραμπ έχει αποφασίσει να υιοθετήσει μια πιο συγκρουσιακή στάση και να τις προσεγγίσει από θέση ισχύος.
Από τότε που ανέλαβε την εξουσία ο Τραμπ, οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας αναμφίβολα έχουν «επιδεινωθεί περαιτέρω και ταχύτερα απ’ όσο σε οποιοδήποτε σημείο από την εδραίωση των επίσημων δεσμών των δυο χωρών το 1979». Όμως η αίσθηση πως η Κίνα έχει αψηφήσει τις προσδοκίες των ΗΠΑ και έχει γίνει «ο πιο δυναμικός ανυπέρβλητος ανταγωνιστής στη σύγχρονη ιστορία» είναι πλέον διαδεδομένη στην Ουάσινγκτον. Σε μια ομιλία-ορόσημο τον Οκτώβριο, ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς αναφέρθηκε στη λογική της ξεκάθαρης στροφής της αμερικανικής στρατηγικής έναντι της Κίνας: «Η Αμερική ήλπιζε πως η οικονομική απελευθέρωση θα έφερνε την Κίνα σε μια μεγαλύτερη συνεργασία μαζί μας και με τον κόσμο. Αντίθετα, η Κίνα επέλεξε την οικονομική επιθετικότητα, που με τη σειρά της ενθάρρυνε τη στρατιωτική ανάπτυξη της χώρας».
Ο Πενς κατηγόρησε το Πεκίνο όχι μόνο για «εμπλοκή στη δημοκρατία της Αμερικής», αλλά και για απόπειρα «διάβρωσης του στρατιωτικού πλεονεκτήματος της Αμερικής στην ξηρά, τη θάλασσα, στον αέρα και στο διάστημα». Ξεκαθάρισε πως οι ΗΠΑ θα αντιταχθούν στην κινεζική αποφασιστικότητα: «Δεν θα φοβηθούμε, και δεν θα υποχωρήσουμε».
Πολλοί «διάβασαν» την ομιλία του Πενς ως την ανακοίνωση ενός νέου ψυχρού πολέμου. Η κυβέρνηση Τραμπ υποστήριξε στην Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας πως «ο ανταγωνισμός δεν σημαίνει πάντα εχθρότητα, ούτε οδηγεί αναπόφευκτα σε σύγκρουση (…)», όμως οι επικριτές φοβούνται πως η εχθρότητα θα είναι η αναπόφευκτη συνέπεια της νοοτροπίας που διαμορφώνεται από τον ανταγωνισμό. Τουλάχιστον, η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται πρόθυμη να αποδεχθεί πως το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ένας ψυχρός πόλεμος.
Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για την Κίνα, όπου ο πρόεδρος Σι Τζινμπίνγκ έχει συγκεντρώσει την εξουσία του και φαίνεται αποφασισμένος να μετατρέψει την Κίνα σε μια παγκόσμια δύναμη, γνωρίζοντας πολύ καλά πως αυτό θα φέρει τη χώρα σε πορεία σύγκρουσης με την Ουάσινγκτον. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η Κίνα θα αλλάξει την πορεία της λόγω της νέας στάσης των ΗΠΑ.
Η στρατηγική σκέψη στην Κίνα βασίζεται όλο και περισσότερο στην υπόθεση πως οι ΗΠΑ είναι μια φθίνουσα υπερδύναμη, η οποία μελλοντικά θα πρέπει να εγκαταλείψει την κυριαρχία της. Το Κομμουνιστικό Κόμμα θεωρεί πως βρίσκεται με τους νικητές στην Ιστορία. Σε editorial που δημοσιεύθηκε μετά την υιοθέτηση της τροποποίησης του συντάγματος που διέγραψε τα χρονικά όρια της προεδρικής θητείας, η Global Times σημείωνε πως «(…) ορισμένα σημεία-κλειδιά στο Δυτικό σύστημα αξιών καταρρέουν. Η Δημοκρατία, την οποία διερεύνησαν και στην οποία συμμετείχαν οι Δυτικές κοινωνίες για εκατοντάδες χρόνια, πληγιάζει. (…) Η χώρα πρέπει να αδράξει την ημέρα, να αδράξει την ώρα. (…) Η χώρα μας δεν πρέπει να ενοχληθεί από τον έξω κόσμο, ούτε να χάσει την αυτοπεποίθησή της καθώς η Δύση αυξάνει όλο και περισσότερο την εγρήγορσή της έναντι της Κίνας».
Για την ώρα, η κινεζική ηγεσία προσπαθεί να παρουσιάσει την χώρα ως μια υπεύθυνη δύναμη που συνεχίζει την ειρηνική της άνοδο και ως «υπέρμαχου της πολυμέρειας». Λίγες εβδομάδες μετά την ομιλία του Πενς, ο Σι τόνισε πως: «η Ιστορία έχει δείξει πως η αντιπαράθεση, είτε με τη μορφή ενός ψυχρού πολέμου, ενός θερμού πολέμου, ή ενός εμπορικού πολέμου, δεν θα έχει νικητές». Όμως είναι δύσκολο να παραβλεφθεί η αυξανόμενη σιγουριά με την οποία κινείται το Πεκίνο στο εξωτερικό αλλά και την συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του Σι στο εσωτερικό, η οποία συνοδεύεται από ένα ακόμα πιο αποτελεσματικό και ευρύ σύστημα παρακολούθησης και καταπίεσης.
συνεχίζεται στο 2ο μέρος
Μετάφραση-Επιμέλεια: Άννα Φαλτάϊτς
Euro2day
το είδαμε ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου