Επί δεκαετίες, η Ρωσία βρισκόταν στο επίκεντρο της ασφάλειας του Νότιου Καυκάσου. Καμία ειρηνευτική συμφωνία, καμία πολεμική διευθέτηση, κανένα μεγάλο έργο υποδομής δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς χωρίς τη συμμετοχή της Μόσχας, γράφουν τα μέσα ενημέρωσης του Μπακού.
Ωστόσο, φέτος, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του Αζερμπαϊτζάν, αυτή η υπόθεση αμφισβητήθηκε ανοιχτά.
Μια σειρά διπλωματικών συγκρούσεων μεταξύ Μπακού και Μόσχας, ακολουθούμενες την περασμένη εβδομάδα από τη σύνοδο κορυφής με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ στην Ουάσινγκτον, δείχνουν ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι πρόθυμο να αντιμετωπίσει τη Ρωσία πιο άμεσα από ποτέ και ότι ο Νότιος Καύκασος μπορεί τώρα να απομακρύνεται από τη Μόσχα με επιταχυνόμενο ρυθμό.
Το πρώτο ράγισμα
Οι ρωγμές άρχισαν να φαίνονται στις 25 Δεκεμβρίου 2024, όταν ένα επιβατικό αεροσκάφος της AZAL με προορισμό το Γκρόζνι συνετρίβη κοντά στο Ακτάου του Καζακστάν.
Οι προκαταρκτικές έρευνες του Αζερμπαϊτζάν υπέδειξαν ότι είχε χτυπηθεί κατά λάθος από ένα ρωσικό πυραυλικό σύστημα Pantsir-S1.
Τριάντα οκτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η αντίδραση του Μπακού ήταν πιο έντονη από ό,τι θα προέβλεπαν οι περισσότεροι ειδικοί: τα ρωσικά πολιτιστικά ιδρύματα έκλεισαν, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης έγιναν επικριτικά και ο παραδοσιακός μανδύας της Μόσχας ως απόλυτος «διαιτητής» στον Καύκασο αμφισβητήθηκε ανοιχτά.
Από τότε και στο εξής, η σπείρα της δυσπιστίας κλιμακώθηκε.
Οι κυβερνοεπιθέσεις εναντίον κρατικών διαδικτυακών πυλών του Αζερμπαϊτζάν που πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο αποδώθηκαν αργότερα σε Ρώσους χάκερ, σε έναν βουλευτή του Αζερμπαϊτζάν απαγορεύτηκε η είσοδος σε επίσημη εκδήλωση στη Ρωσία χωρίς προειδοποίηση ή εξήγηση και ο Αλίγιεφ δεν παρευρέθηκε στους εορτασμούς για την 80ή επέτειο της νίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μόσχα τον Μάιο.
Οι ρωσικές αρχές συνέλαβαν και βασάνισαν μέχρι θανάτου Αζέρους πολίτες στα τέλη Ιουνίου, επιδεινώνοντας περαιτέρω την κρίση.
Το Μπακού ανταπέδωσε με τις δικές του συλλήψεις και απελάσεις. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης άρχισαν να φιλοξενούν σχολιαστές που έκαναν εικασίες για στρατιωτική πίεση στο Αζερμπαϊτζάν, ένα σημάδι του πόσο εχθρική είχε γίνει η ρητορική.
Κλονισμένη και η σχέση Μόσχας με την Αρμενία
Ταυτόχρονα, η Μόσχα προσπάθησε να ενισχύσει τους δεσμούς της με την Αρμενία, αλλά ακόμη και εδώ η επιρροή της κλονιζόταν.
Η αρμενική ηγεσία, απογοητευμένη από την έλλειψη υποστήριξης της Ρωσίας στους πολέμους του 2020 και του 2023, έλαβε αποφασιστική θέση για τη διαφοροποίηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.
Η ιστορική επίσκεψη του Πασινιάν στην Τουρκία τον Ιούνιο του 2025 συμβόλιζε μια στροφή που θεωρούνταν αδιανόητη για πολύ καιρό, ενώ οι Ρώσοι συνοριοφύλακες έφυγαν από το αεροδρόμιο Ζβαρντώντς του Ερεβάν νωρίτερα εκείνο το έτος. Το παλιό μονοπώλιο της ρωσικής επιρροής αποδυναμώνεται έτσι.
Σε αυτό το πλαίσιο, πραγματοποιήθηκε η σύνοδος κορυφής της Ουάσινγκτον στις 8 Αυγούστου.
Με οικοδεσπότη τον Ντόναλντ Τραμπ και τη συμμετοχή των Ιλχάμ Αλίγιεφ και Νικόλ Πασινιάν, η συνάντηση οδήγησε σε μια σειρά από σημαντικές εξελίξεις: το Μπακού και το Ερεβάν μονογράφησαν την ειρηνευτική συμφωνία, η οποία φέρεται να θα υπογραφεί μόλις η Αρμενία τροποποιήσει το σύνταγμά της, και οι δύο πλευρές ζήτησαν τη διάλυση της ανενεργής Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ και ο επί μακρόν αμφισβητούμενος διάδρομος της Ζανγκέζουρ έλαβε τελικά το πράσινο φως.
Αυτό που έκανε αυτό ιδιαίτερα σημαντικό δεν ήταν μόνο οι ίδιες οι συμφωνίες, αλλά και το ποιος τις εγγυήθηκε.
Ο διάδρομος, που κάποτε προβλεπόταν να ξεκινήσει υπό την εποπτεία της ρωσικής ασφάλειας, τώρα θα λειτουργεί υπό τον έλεγχο μιας αμερικανικής εταιρείας, φέροντας μάλιστα την ετικέτα «Δρόμος Τραμπ για Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία» (TRIPP). Με λίγα λόγια, η Ουάσινγκτον έχει χαράξει έναν επίσημο ρόλο για τον εαυτό της στον τομέα που η Ρωσία κάποτε θεωρούσε προνόμιό της.
Οι ρωσικές αντιδράσεις αποτύπωσαν την ανησυχία. Η Μαρία Ζαχάροβα, εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, ισχυρίστηκε ότι «οι Δυτικοί στοχεύουν να μεταφέρουν τη διαδικασία συμφιλίωσης του Μπακού και του Ερεβάν στα χνάρια τους».
Άλλοι προχώρησαν παραπέρα, παρομοιάζοντας την TRIPP με τη δημιουργία αμερικανικής στρατιωτικής βάσης.
Αυτές οι προειδοποιήσεις καταδεικνύουν πόσο συμβολικά φορτισμένος έχει γίνει ο διάδρομος.
Ωστόσο, θα ήταν παραπλανητικό να παρουσιάσουμε αυτή τη στιγμή ως «απώλεια» του Νότιου Καυκάσου από τη Ρωσία.
Η Μόσχα εξακολουθεί να κατέχει αποφασιστική επιρροή: τα στρατεύματά της παραμένουν στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία. διατηρεί βαθιούς οικονομικούς και πολιτιστικούς δεσμούς σε όλη την περιοχή. και έχει δεκαετίες θεσμικής τεχνογνωσίας στη διαχείριση της τοπικής πολιτικής. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι ο ρόλος της Ρωσίας δεν γίνεται πλέον αποδεκτός εξ ορισμού.
Τρεις συνθήκες έχουν καταστήσει δυνατή αυτή τη μετατόπιση:
Πρώτον, η εστίαση της Ρωσίας στον πόλεμο στην Ουκρανία έχει απορροφήσει την προσοχή και τους πόρους από το νότιο πλευρό της.
Δεύτερον, ο διάδρομος TRIPP συμβολίζει την αμερικανική οικονομική και ασφαλιστική παρουσία στην περιοχή, κάτι αδιανόητο μέχρι τώρα.
Τρίτον, η ίδια η Αρμενία τείνει προς μια πιο πλουραλιστική εξωτερική πολιτική, μειώνοντας την εξάρτησή της από τη Μόσχα και επιδιώκοντας στενότερους δεσμούς με τους δυτικούς εταίρους.
Συνολικά, αυτοί οι παράγοντες δημιουργούν χώρο τόσο για το Αζερμπαϊτζάν όσο και για την Αρμενία να προσελκύσουν περισσότερους παράγοντες και να μειώσουν την εξάρτησή τους από οποιονδήποτε εξωτερικό εγγυητή.
Έτσι, ουσιαστικά, πρόκειται λιγότερο για την έξοδο της Ρωσίας και περισσότερο για τη διαφοροποίηση των συνεργασιών.
Αναδύεται ο τουρκικός παράγοντας
Αυτός ο πλουραλισμός της τάξης στον Νότιο Καύκασο έχει αρκετές επιπτώσεις.
Η Τουρκία, ήδη ο στενότερος εταίρος του Αζερμπαϊτζάν, αναδύεται ενισχυμένη, καθώς ο διάδρομος TRIPP ενισχύει τη συνδεσιμότητα Ανατολής-Δύσης.
Οι ΗΠΑ, για πρώτη φορά, έχουν απτό συμφέρον στην περιφερειακή σταθερότητα.
Η ΕΕ, αν και προς το παρόν βρίσκεται στο περιθώριο, παραμένει ένας πιθανός εταίρος που ενδιαφέρεται να ενισχύσει το μερίδιό της στους ενεργειακούς πόρους της περιοχής.
Και το Ιράν, παρακολουθώντας ανήσυχα από την άλλη πλευρά των βόρειων συνόρων του, θα εξετάσει τον διάδρομο ως ανεπιθύμητο σημάδι εγγύτητας των ΗΠΑ.
Στην πραγματικότητα, οι αντιφατικές δηλώσεις από την Τεχεράνη σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο δείχνουν ότι γίνονται μια από τις διαχωριστικές γραμμές στον αγώνα που εκτυλίσσεται εντός των ιρανικών ελίτ και έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν βαθιές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική και εκεί.
Όσο για τη Ρωσία, η παλιά πρακτική να περιμένουμε από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν να ακολουθήσουν την τροχιά της Μόσχας χωρίς εναλλακτικές λύσεις είναι ολοένα και πιο ξεπερασμένη.
Για να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή, η Ρωσία θα πρέπει να συνεργαστεί μαζί τους ως πιο αυτόνομοι παράγοντες, έτοιμοι να εξυπηρετήσουν πολλαπλούς εταίρους και να αποφύγουν σενάρια μηδενικού αθροίσματος.
Τα προσεκτικά βήματα του Μπακού
Για το Αζερμπαϊτζάν, η νέα πραγματικότητα είναι διττή. Ο Αλίγιεφ μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως τον ηγέτη που εξασφάλισε την ειρήνη και διαφύλαξε τα εθνικά συμφέροντα χωρίς να υποκύψει στη Μόσχα.
Ωστόσο, η διαχείριση των σχέσεων με τη Ρωσία παραμένει ένα λεπτό ζήτημα. Ένα λάθος βήμα θα μπορούσε να προκαλέσει αντίποινα, είτε πρόκειται για οικονομική πίεση, είτε για μυστική αναστάτωση, είτε για συμμαχία με αντιαζερικούς παράγοντες στην περιοχή.
Από την άλλη πλευρά, για την Αρμενία, η σύνοδος κορυφής της Ουάσινγκτον παρέχει διαβεβαίωση ότι η προσέγγισή της στη Δύση μπορεί να αποφέρει απτά αποτελέσματα.
Ωστόσο, το Ερεβάν πρέπει επίσης να προστατευθεί από την υπερβολική εξάρτηση από οποιονδήποτε μεμονωμένο προστάτη και να δώσει προτεραιότητα στην γνήσια περιφερειακή συνεργασία.
Εάν η εμπλοκή των ΗΠΑ μειωθεί ή τα συμφέροντα της Τουρκίας υπερτερούν των συμφερόντων της Αρμενίας, τα κέρδη θα μπορούσαν γρήγορα να καταρρεύσουν.
Το ευρύτερο μάθημα είναι ότι ο Νότιος Καύκασος δεν αποτελεί πλέον ένα πεδίο μονοδυνάμεων.
Η Ρωσία παραμένει παρούσα και ισχυρή, αλλά όχι πλέον αδιαμφισβήτητη, και η σύνοδος κορυφής της Ουάσινγκτον έδειξε ότι υπάρχει χώρος για άλλους να διαμορφώσουν τα αποτελέσματα.
Σκότι Σίμονα- ειδικός στις σχέσεις Τουρκίας – Νοτίου Καυκάσου
Ο χάρτης του Νότιου Καύκασου είναι από το Wikimedia Commons
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου