Απόδοση στα ελληνικά: Απολλόδωρος - Turfseer | 27 Σεπτεμβρίου 2025
Όταν οι άνθρωποι σήμερα ακούνε τη φράση «δημόσια υγεία», σκέφτονται νοσοκομεία, καθαρό νερό ή πρόληψη ασθενειών. Αλλά η ιστορία μας δίνει ένα πιο σκοτεινό μάθημα: όταν η δημόσια υγεία αποσυνδεθεί από τα ατομικά δικαιώματα και παραδοθεί στο κράτος, μπορεί να γίνει όπλο. Κανένα καθεστώς δεν το απέδειξε αυτό πιο βάναυσα από τη ναζιστική Γερμανία της δεκαετίας του 1930.
Η Γλωσσική Παγίδα
Οι Ναζί κάλυψαν τους στόχους τους με τη φράση Volksgesundheit — «η υγεία του λαού». Ακουγόταν υγιής, σχεδόν καλοπροαίρετη. Αλλά έκρυβε μια απειλητική προϋπόθεση: η υγεία του συλλογικού είχε μεγαλύτερη σημασία από τα δικαιώματα, την αξιοπρέπεια ή την επιβίωση οποιουδήποτε ατόμου. Μόλις αποδεχτείς ότι το κράτος μπορεί να αποφασίσει τι συνιστά «υγεία» για το κοινό, ανοίγει διάπλατα η πόρτα για πολιτικές που θα μας φρίκαραν αν τις κρίνουμε στο επίπεδο ενός μεμονωμένου ασθενούς.
Στειροποίηση στο Όνομα της Επιστήμης
Το 1933, ο «Νόμος για την Πρόληψη των Κληρονομικών Ασθενειών των Απογόνων» επέβαλε την υποχρεωτική στείρωση όσων θεωρούνταν γενετικά «ακατάλληλοι» — επιληπτικοί, ψυχικά ασθενείς, αλκοολικοί και άλλοι. Οι γιατροί —που κάποτε είχαν ορκιστεί να θεραπεύουν—τώρα λειτουργούσαν ως πράκτορες του κράτους, στειρώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες άτομα στο όνομα της προστασίας της «γενετικής υγείας» της χώρας. Δεν ήταν περιθωριακή ιατρική, ήταν κυρίαρχη. Τα ιατρικά περιοδικά επαίνεσαν το πρόγραμμα. Οι γραφειοκράτες υπολόγισαν τους αριθμούς. Όλα ήταν πολύ επιστημονικά, πολύ ορθολογικά - στα χαρτιά.
Από τη Στείρωση στην Ευθανασία
Μέχρι το 1939, ο μηχανισμός κλιμακώθηκε σε απόλυτη δολοφονία. Στο πλαίσιο του προγράμματος Aktion T4, οι γιατροί σκότωσαν συστηματικά δεκάδες χιλιάδες ανάπηρα παιδιά και ενήλικες. Το σκεπτικό; Ήταν «ζωή ανάξια της ζωής» - μια αφαίμαξη της υγείας του λαού.
Οι δολοφονίες ήταν καλυμμένες με ευφημισμό: η «θεραπεία» ήταν μια θανατηφόρα ένεση. «Μεταφορά» σήμαινε θάλαμος αερίων μεταμφιεσμένος σε ντους. Τα πιστοποιητικά θανάτου πλαστογραφήθηκαν για να κατευνάσουν τις οικογένειες που θρηνούσαν. Το κράτος δεν το αποκαλούσε δολοφονία - το αποκαλούσε φροντίδα.
Και αυτή τη φορά, οι οικογένειες δεν μπορούσαν να κοιτάξουν αλλού. Οι γονείς ήταν εξοργισμένοι που τα διανοητικά καθυστερημένα παιδιά τους -τα οποία αγαπούσαν παρά τους περιορισμούς- ξαφνικά στοχοποιήθηκαν από το κράτος ως αναλώσιμα. Για πολλούς Γερμανούς, οι ευφημισμοί δεν κάλυπταν πλέον τη σκληρότητα. Έβλεπαν ξεκάθαρα ότι η δημόσια υγεία είχε γίνει κάλυψη για τη δολοφονία.
Η Εξέγερση Κατά της «Δημόσιας Υγείας»
Μέχρι το 1941, η δημόσια αγανάκτηση είχε ξεχειλίσει. Οι οικογένειες ψιθύριζαν την αλήθεια. Οι φήμες εξαπλώθηκαν. Οι ηγέτες της εκκλησίας κατήγγειλαν τις δολοφονίες από τον άμβωνα. Ο επίσκοπος Clemens August von Galen του Münster εκφώνησε βροντερά κηρύγματα δηλώνοντας ότι το πρόγραμμα ήταν δολοφονία και όχι ιατρική.
Τα λόγια του χτύπησαν μια χορδή. Οι απλοί Γερμανοί, συγκλονισμένοι από την αρπαγή των παιδιών τους και την παραβίαση των γονεϊκών δεσμών, προσχώρησαν με τη φωνή τους στην αυξανόμενη διαμαρτυρία. Η οργή έφτασε σε τέτοιο βαθμό που ο Χίτλερ -που συνήθως δεν ανεχόταν την κριτική- διέταξε την επίσημη αναστολή του προγράμματος Τ4.
Βέβαια, οι δολοφονίες συνεχίστηκαν πιο μυστικά, αλλά το γεγονός παραμένει: η δημόσια αντίσταση ανάγκασε το καθεστώς να υποχωρήσει, τουλάχιστον στα φανερά.
Η Γραφειοκρατική Κοινοτοπία του Κακού
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν ήταν μόνο η ιδεολογία - ήταν η γραφειοκρατία. Επιτροπές, έντυπα, κατευθυντήριες γραμμές και μετρήσεις έδιναν στην όλη επιχείρηση μια ψυχρή νομιμότητα. Η ίδια στατιστική νοοτροπία που σήμερα μετράει τους εμβολιασμούς, τους κλιματικούς στόχους ή τις συνταγές οπιοειδών, κάποτε κατέγραφε την «εξοικονόμηση» από τη θανάτωση των αναπήρων.
Αυτός είναι ο κίνδυνος της δημόσιας υγείας: όταν η μέτρηση αντικαθιστά το άτομο, η σκληρότητα μπορεί να διαπράττεται με καθαρή συνείδηση.
Απόηχος στο Σήμερα
Θα πρέπει να αντισταθούμε στον πειρασμό να πούμε: «Αυτό ήταν τότε, αυτό είναι τώρα». Οι σημερινοί μανδαρίνοι της δημόσιας υγείας δεν διευθύνουν θαλάμους αερίων. Αλλά η λογική είναι ανησυχητικά οικεία:
- Η υγεία πλαισιώνεται ως συλλογικό αγαθό που δικαιολογεί τον εξαναγκασμό.
- Γραφειοκράτες και όχι γιατροί, υπαγορεύουν τις θεραπείες.
- Ευφημιστική γλώσσα που συγκαλύπτει τη σκληρή πραγματικότητα («φροντίδα που επιβεβαιώνει το φύλο», «ασφαλής και αποτελεσματική», «μετριασμός της παραπληροφόρησης»).
- Παράπλευρες απώλειες που καταγράφονται ως κόστος της προόδου.
Και όπως ακριβώς οι γερμανικές οικογένειες κάποτε αναδιπλώνονταν με τρόμο όταν τα παιδιά τους στοχοποιούνταν, οι σημερινοί γονείς αντιδρούν. Αντιδρούν στην απόκρυψη ιατρικών αποφάσεων από τα σχολεία, στην επιβολή πειραματικών εμβολίων από γραφειοκράτες και στον χημικό ή χειρουργικό ακρωτηριασμό των παιδιών τους στο όνομα της «φροντίδας του φύλου». Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται: το κράτος διεκδικεί την επιμέλεια των σωμάτων των παιδιών και οι οικογένειες αρνούνται να τα παραδώσουν.
Συμπέρασμα
Το μάθημα της δεκαετίας του 1930 δεν είναι μόνο «οι Ναζί ήταν κακοί». Είναι το εξής: η δημόσια υγεία, ως έννοια, είναι δομικά επικίνδυνη. Συγχέει την υγεία με τον έλεγχο. Αναβιβάζει τη συλλογικότητα πάνω από το άτομο. Και σε λάθος χέρια, μπορεί να εκλογικεύσει φρικαλεότητες.
Αλλά η εξέγερση ενάντια στο πρόγραμμα ευθανασίας διδάσκει και κάτι άλλο: η αντίσταση δεν είναι μάταιη. Οι οικογένειες που αρνήθηκαν να δεχτούν τη δολοφονία των παιδιών τους και οι εκκλησιαστικοί ηγέτες που μίλησαν ξεκάθαρα, ανάγκασαν ακόμη και τον Χίτλερ να σταματήσει.
Η δημόσια υγεία, όταν γίνεται όπλο, δεν είναι καθόλου υγεία. Είναι κοινωνικός έλεγχος. Και αν δεν πάρουμε το μάθημα του παρελθόντος, η ίδια λογική που δικαιολόγησε τη στείρωση και την ευθανασία μπορεί και πάλι να πουληθεί ως «φροντίδα».
Δικτυογραφία:
Public Health as a Weapon of Tyranny
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου