Παρακολουθώ τη συζήτηση για την "έξυπνη πόλη" στο Μπαγκλαντές εδώ και αρκετό καιρό. Πέρυσι συμμετείχα σε ένα πάνελ για να συζητήσω το θέμα κατά τη διάρκεια της λεγόμενης "εβδομάδας έξυπνης πόλης" στη Ντάκα. Καθώς το Μπαγκλαντές αστικοποιείται με ταχείς ρυθμούς, καθώς οι μεσαίου μεγέθους πόλεις γίνονται όλο και περισσότερο το νέο αστικό σύνορό του, οι δήμαρχοι των μικρών πόλεων σε ολόκληρη τη χώρα φαίνεται να έλκονται από την ιδέα της έξυπνης πόλης. Συχνά μιλούν για το πώς ανυπομονούν να μετατρέψουν τις πόλεις τους σε έξυπνες πόλεις. Εγώ ο ίδιος μίλησα με μερικούς δημάρχους που ακούγονταν ανυπόμονοι να φέρουν την "εξυπνάδα" στις πόλεις τους.
Αναρωτήθηκα τι ακριβώς εννοούσαν. Σκεφτόμουν πώς όριζαν την "έξυπνη πόλη", τι είδους αστικές εικόνες κατασκεύαζαν στο μυαλό τους για τις έξυπνες πόλεις τους, τι είδους ζωή πίστευαν ότι θα ζούσαν οι άνθρωποι στις έξυπνες πόλεις τους. Δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ την ανθολογία του Αμερικανού διηγηματογράφου Raymond Carver "What We Talk About When We Talk About Love". Τι συζητούν οι δήμαρχοι όταν μιλούν για τις έξυπνες πόλεις;
Υποψιάζομαι ότι μιλάνε για κάτι που δεν είναι δική τους ιδέα, κάτι που δεν είναι οργανικό στις οικονομικές και πολιτιστικές τους εμπειρίες, κάτι που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες υπερβολές της εποχής μας. Μήπως αισθάνονται πιεσμένοι να πηδήξουν στο άρμα της έξυπνης πόλης; Πιστεύουν ότι θα θεωρηθούν οπισθοδρομικοί αν δεν μιλήσουν για τις έξυπνες πόλεις; Αναρωτιέμαι αν το όνειρό τους για έξυπνη πόλη φυτεύεται στα κεφάλια τους από διεθνείς οργανισμούς δανεισμού, πολυεθνικές εταιρείες και οργανισμούς ακινήτων για λόγους μάρκετινγκ.
Υποψιάζομαι ότι οι περισσότεροι δήμαρχοι βλέπουν την έξυπνη πόλη ως μια φουτουριστική περιοχή με γυάλινους πύργους, εμπορικά κέντρα, πολυκατοικίες, πάρκα επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας ΠΕΥΤ, θεματικά πάρκα, τεχνητές λίμνες, τραίνα τύπου σφαίρας, κομψούς δρόμους, χαρακτηριστικές αερογέφυρες, πολλές επιγραφές νέον και στελέχη επιχειρήσεων. Οι έξυπνες πόλεις σε όλο τον κόσμο μοιάζουν ίδιες, η ίδια τεχνοκρατική λάμψη, η ίδια εταιρική αισθητική, η ίδια οικονομική κινητικότητα. Ένα πράγμα απουσιάζει: η καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι θέλουν επίσης να είναι ελεύθεροι στην πόλη. Κάνουν τυχαία πράγματα. Η εργοστασιακή αποτελεσματικότητα και οι ψηφιακές συσκευές των Μεγάλων Αδελφών στην πόλη μπορεί να πνίξουν τη ζωή και να νικήσουν τον σκοπό της πόλης ως τόπου κοινότητας με τα μοναδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και τις ιδιορρυθμίες της.
Πραγματικά δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους δημάρχους μας που φαντάζονται αυτό το μάλλον άψογο μέλλον της αφθονίας και της ανεμπόδιστης ροής κεφαλαίων. Την τελευταία δεκαετία περίπου στο Μπαγκλαντές και σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες έχει αποκρυσταλλωθεί μια κομψή αντίληψη για τις “έξυπνες πόλεις”. Η έννοια της “έξυπνης πόλης” συσκευάζεται συχνά με μια οπτική γλώσσα θεαματικού φουτουρισμού και ακρίβειας. Μας έχουν πει ξανά και ξανά πώς η “έξυπνη πόλη” είναι η σίγουρη απάντηση στο αστικό χάος, την αναποτελεσματικότητα και τη σπατάλη. Και, υπήρχε μια ανυπομονησία να αποδεχτούμε τη μεγάλη λύση της “έξυπνης πόλης”.
Λοιπόν, τι είναι στην πραγματικότητα μια έξυπνη πόλη; Πώς την ορίζουν οι ειδήμονες; Δεν υπάρχει καθολικός ορισμός, ωστόσο η απεικόνισή της είναι ανησυχητικά συνεπής σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές. Η έννοια της “έξυπνης πόλης” είναι μια κυβερνητική ιδέα -δηλαδή, οι πληροφορίες ή τα δεδομένα μπορούν να επιτρέψουν στις αστικές κυβερνήσεις να καθιερώσουν τον απόλυτο έλεγχο όλων των πτυχών της ζωής στην πόλη, από τις δημόσιες συγκοινωνίες μέχρι τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας, από τη διαχείριση των αποβλήτων μέχρι την παροχή νερού.
Αυτή η τεχνοκρατική ιδέα υπονοεί ότι ένα ολοκληρωμένο σύστημα ψηφιακών υποδομών, που θα περιλαμβάνει αισθητήρες και συσκευές τοποθετημένες σε όλη την πόλη, θα συγκεντρώνει ένα τεράστιο όγκο δεδομένων, μεταξύ άλλων, για την κίνηση των ανθρώπων και τη χωρική τους συμπεριφορά, την κυκλοφοριακή κινητικότητα, τις δημόσιες μεταφορές, τη χρήση ενέργειας, το δίκτυο κοινής ωφέλειας, την παροχή νερού και τη συλλογή απορριμμάτων. Η ψηφιακή υποδομή θα δημιουργούσε στη συνέχεια αυτόματα ένα αποτελεσματικό σύστημα βελτιστοποίησης της ενέργειας και διαχείρισης χωρίς τριβές. Εν ολίγοις, η “έξυπνη πόλη” προτείνει ένα σύστημα αστικοποίησης με βάση τα δεδομένα, το οποίο εξασφαλίζει ενεργειακή αποδοτικότητα, βέλτιστη κινητοποίηση των πόρων, συντονισμένη παροχή δημόσιων υπηρεσιών και έξυπνη διαχείριση.
Η IBM έχει δημιουργήσει ψηφιακές αστικές υποδομές που θα επιτρέψουν στις κυβερνήσεις των πόλεων να ενοποιήσουν όλους τους παρόχους αστικών υπηρεσιών κάτω από έναν κεντρικό μηχανισμό διοίκησης και ελέγχου, εξαλείφοντας κάθε απώλεια συστήματος. Οι υποστηρικτές των “έξυπνων πόλεων”, από την άλλη πλευρά, ελπίζουν να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις και κινητοποίηση κεφαλαίων, με σκοπό να αναπτύξουν τις πόλεις τους ως κόμβους οικονομικής ανάπτυξης, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.
Αυτές είναι τόσο πολύ εμπνευσμένες όσο και επικίνδυνες ιδέες. Εμπνευσμένες, επειδή όλοι θέλουν αποτελεσματικότητα. Ποιος δεν θα ήθελε δρόμους που λειτουργούν τέλεια, με οχήματα που ακολουθούν τους κανόνες κυκλοφορίας και μεταφέρουν τους επιβάτες στον προορισμό τους στην ώρα τους; Ποιος δεν θα εκτιμούσε τα έξυπνα σήματα στους δρόμους που προσαρμόζονται αυτόματα με τον κυμαινόμενο όγκο κυκλοφορίας σε πραγματικό χρόνο; Ποιος δεν θα ήθελε ένα σύστημα κοινής ωφέλειας καθαρής ενέργειας που μειώνει τον μηνιαίο λογαριασμό ενέργειας των ανθρώπων; Η βασική ιδέα της έξυπνης πόλης είναι λογική. Θα πρέπει, φυσικά, να εκμεταλλευτούμε τις ψηφιακές υποδομές για τη διαχείριση των αστικών συστημάτων και λειτουργιών.
Αλλά η ιδέα της έξυπνης πόλης, όπως συχνά προτείνεται, είναι επίσης επικίνδυνη. Η πεποίθηση ότι μπορούμε να μετριάσουμε τα πολύπλοκα κοινωνικοπολιτιστικά ζητήματα μιας πόλης με τεχνικές λύσεις που βασίζονται σε δεδομένα κατευνάζει την ίδια την έννοια της πόλης, ενός τόπου όπου οι άνθρωποι δεν μετατρέπονται απλώς σε ένα σύστημα. Οι άνθρωποι θέλουν επίσης να είναι ελεύθεροι στην πόλη. Κάνουν τυχαία πράγματα. Η εργοστασιακή αποτελεσματικότητα και οι ψηφιακές συσκευές τύπου Μεγάλου Αδελφού στην πόλη μπορεί να πνίξουν τη ζωή και να νικήσουν τον σκοπό της πόλης ως τόπου κοινότητας με τα μοναδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και τις ιδιορρυθμίες της. Θα προτιμούσα να είμαι στην Καλκούτα παρά στο Ντουμπάι. Θα προτιμούσα να περπατήσω στους δαιδαλώδεις μεσαιωνικούς δρόμους της Πράγας παρά στους υπερ-αποτελεσματικούς δρόμους της Σιγκαπούρης.
Αν η νοημοσύνη της “έξυπνης πόλης” ενορχηστρώνεται από προγραμματιστές λογισμικού, τεχνολογικούς γίγαντες, διευθύνοντες συμβούλους επιχειρήσεων και αρχιερείς της νεοφιλελεύθερης ροής κεφαλαίου, τότε εμείς, οι άνθρωποι, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, διότι κάθε πτυχή της ζωής μας θα προγραμματίζεται και θα παρακολουθείται από αυτούς τους αόρατους εξουσιαστές. Δεν χρειαζόμαστε “έξυπνες πόλεις” που χρησιμεύουν μόνο ως νεοαποικιακά φυλάκια, εξασφαλίζοντας την ομαλή μεταφορά κεφαλαίων στις Wall Street του κόσμου, ενώ τα τοπικά γυάλινα κουτιά θα παίρνουν φιστίκια και ψεύτικη υπερηφάνεια.
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η πανομοιότυπη αρχιτεκτονική των “έξυπνων πόλεων” σε όλο τον κόσμο θα εξασφαλίσει μόνο μια νέα γενιά παγκόσμιας κυριαρχίας των επιχειρήσεων. Πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε μαντινάδες από πάνω προς τα κάτω που αναπλαισιώνουν τα πολύπλοκα κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα της πόλης ως τεχνικούς γρίφους. Οι πόλεις πρέπει να εδράζονται στα μοναδικά τους τοπικά έθιμα και στις αυτόχθονες χωρικές ευαισθησίες τους, ενώ παράλληλα να ανταγωνίζονται στην παγκόσμια αγορά με τη δύναμη των μελλοντικών τους φιλοδοξιών και της δημόσιας ανθεκτικότητας.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε δεδομένα για να διασφαλίσουμε την οδική ασφάλεια στην πόλη- ή να περιορίσουμε τον δάγκειο πυρετό εντοπίζοντας την πηγή του***- ή να εκτρέψουμε την κυκλοφορία των οχημάτων όταν υπάρχει κυκλοφοριακή συμφόρηση- ή να δημιουργήσουμε έξυπνα μονοπάτια που να εξυπηρετούν τόσο τους πεζούς όσο και τους πωλητές. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις ψηφιακές τεχνολογίες για να διευκολύνουμε την έξυπνη λειτουργία της πόλης.
***Σημ.: Ουδέποτε έχει αποδειχθεί επιστημονικά η ύπαρξη παθογόνου στελέχους που προκαλεί την ασθένεια που αυτοί ονομάζουν “δάγκειο πυρετό”. Δείτε την ανάρτηση ΕΔΩ
Το μεγαλύτερο πρόβλημα με την επικρατούσα ιδέα της “έξυπνης πόλης” είναι ότι είναι θλιβερά γενική, ωφελώντας τον ληστρικό καπιταλισμό που βασίζεται στην ομοιομορφία και την ομογενοποίηση της ζωής των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Στο επίκεντρο της διαφημιστικής εκστρατείας για τις έξυπνες πόλεις βρίσκεται η λανθασμένη ιδεολογία ότι υπάρχει μια καθολική τεχνική λύση για τα ακατάστατα αστικά προβλήματα και τις μοναδικές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Μπορούμε να απαλλαγούμε από την αστική φτώχεια ακόμη και αν έχουμε δεδομένα για όλες τις πτυχές των φτωχών; Ποτέ δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, διότι ένα τόσο πολύπλοκο θέμα όπως η φτώχεια δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί σε ένα μαθηματικό ερώτημα προς απάντηση. Αντί να πιστεύουμε πρόωρα στον άμεσο μετασχηματισμό της ζωής στην πόλη που υπόσχονται οι έξυπνες πόλεις, θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε ένα ήθος σταδιακής αλλαγής στην πόλη. Με επίκεντρο το δημόσιο αγαθό και την ανθεκτικότητα τόσο στην αστική διακυβέρνηση όσο και στις συζητήσεις για τις ψηφιακές υποδομές, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια έξυπνη κοινότητα.
Ο Adnan Zillur Morshed είναι αρχιτέκτονας, ιστορικός αρχιτεκτονικής και πολεοδόμος. Διδάσκει στην Ουάσινγκτον και είναι εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου για την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία χωρίς αποκλεισμούς στο Πανεπιστήμιο BRAC. Είναι απόφοιτος του Faujdarhat Cadet College. Μπορείτε να τον βρείτε στο amorshed@bracu.ac.bd.
Δικτυογραφία:
Debunking the smart-city myth | The Daily Star
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου