4 Σεπτεμβρίου 2025

Ο Αρχαίος Έλληνας που μέτρησε τη γη με ακρίβεια που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα

Γράφει ο Γρηγόρης Κεντητός
 
Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ., στην Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων, ένας άνδρας τόλμησε να υπολογίσει κάτι που φαινόταν αδύνατο. Ο Ερατοσθένης από την Κυρήνη, μαθηματικός, αστρονόμος, γεωγράφος και διευθυντής της θρυλικής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αποφάσισε να μετρήσει την περιφέρεια της Γης με απλά μέσα: έναν γνώμονα, σκιά και γεωμετρία.
 
Είχε μάθει ότι στη Συήνη (σημερινό Ασουάν), το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου, ο ήλιος δεν δημιουργούσε σκιά. Ένα πηγάδι γέμιζε φως μέχρι τον πάτο του, απόδειξη ότι ο ήλιος βρισκόταν ακριβώς στο ζενίθ. Στην Αλεξάνδρεια, 800 χιλιόμετρα βορειότερα, την ίδια ώρα, ένας κατακόρυφος γνώμονας δημιουργούσε σκιά με γωνία περίπου 7,2 μοιρών.
 
Η μέθοδος που άλλαξε την επιστήμη
 
Ο Ερατοσθένης υπέθεσε ότι οι ηλιακές ακτίνες είναι παράλληλες λόγω της τεράστιας απόστασης του ήλιου και ότι η Γη είναι σφαιρική. Αν η διαφορά γωνίας ήταν 7,2 μοίρες — το 1/50 ενός πλήρους κύκλου — τότε η απόσταση ανάμεσα στις δύο πόλεις αντιστοιχούσε στο 1/50 της περιφέρειας της Γης.
 
Η απόσταση μεταξύ Αλεξάνδρειας και Συήνης δεν μετρήθηκε με όργανα ακριβείας, αλλά από βηματιστές, επαγγελματίες της εποχής που μετρούσαν αποστάσεις με το βήμα. Υπολόγισαν περίπου 5.000 στάδια. Πολλαπλασιάζοντας επί 50, ο Ερατοσθένης κατέληξε σε περιφέρεια 250.000 σταδίων. Με το στάδιο να αντιστοιχεί σε περίπου 157,5 μέτρα, το αποτέλεσμα ήταν περίπου 39.375 χιλιόμετρα, απόκλιση μόλις 1,6% από την πραγματική τιμή των 40.075 χιλιομέτρων.
 
Η παρατήρησή του δεν ήταν απλώς σωστή· ήταν επαναστατική. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η γεωμετρία και η παρατήρηση ενώθηκαν για να απαντήσουν σε ένα παγκόσμιο ερώτημα με απίστευτη ακρίβεια.
 
Γιατί η μέτρηση παραμένει εντυπωσιακή
 
Η επιτυχία του Ερατοσθένη βασίστηκε σε τρεις κρίσιμες παραδοχές: ότι η Γη είναι σφαιρική, ότι οι ηλιακές ακτίνες είναι σχεδόν παράλληλες και ότι η απόσταση ανάμεσα στις δύο πόλεις ήταν σωστά μετρημένη. Παρά τα μικρά σφάλματα — η Συήνη δεν ήταν ακριβώς στον Τροπικό του Καρκίνου και οι δύο πόλεις δεν βρίσκονταν στον ίδιο μεσημβρινό — τα λάθη αλληλοαναιρέθηκαν, χαρίζοντάς του ένα αποτέλεσμα που θα ζήλευαν ακόμη και οι σύγχρονοι γεωδαίτες.
 
Οι αρχαίες πηγές επιβεβαιώνουν το κατόρθωμά του. Ο Κλεομήδης περιγράφει τη μέθοδο, ενώ ο Στράβων και ο Πλίνιος μιλούν για μια μικρή παραλλαγή: 252.000 στάδια, ώστε να βγαίνει εύκολα ο κανόνας των 700 σταδίων ανά μοίρα.
 
Η ακρίβεια ήταν τόσο εντυπωσιακή ώστε, αιώνες αργότερα, οι μετρήσεις του παρέμεναν σημείο αναφοράς. Μόνο όταν υιοθετήθηκαν λάθος εκδοχές από τον Ποσειδώνιο και αργότερα από τον Πτολεμαίο, η εκτίμηση για το μέγεθος της Γης μειώθηκε, οδηγώντας ακόμη και τον Κολόμβο στο μοιραίο λάθος να πιστεύει ότι η Ασία ήταν πιο κοντά.
 
Η κληρονομιά του Ερατοσθένη
 
Ο Ερατοσθένης δεν σταμάτησε εκεί. Δημιούργησε το πρώτο γεωγραφικό σύστημα συντεταγμένων, εισήγαγε τον όρο γεωγραφία και έθεσε τα θεμέλια για την επιστήμη της χαρτογράφησης. Ο υπολογισμός του παραμένει ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα του πώς η παρατήρηση, η λογική και η μαθηματική σκέψη μπορούν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς της εποχής.
 
Η μέθοδός του αναπαράγεται ακόμη και σήμερα σε σχολεία και πανεπιστήμια. Με ένα ραβδί, μια μετροταινία και λίγο ήλιο, μαθητές σε όλο τον κόσμο ξαναζωντανεύουν το πείραμά του, επιβεβαιώνοντας ότι η περιφέρεια της Γης μπορεί να μετρηθεί με απλά μέσα, όπως το έκανε εκείνος πριν από πάνω από δύο χιλιετίες.
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 10:00 π.μ.
Κατηγορία Θέματος , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.