11 Δεκεμβρίου 2023
Ο δημοσιογράφος και μελετητής Robert Spencer μόλις δημοσίευσε το Empire of God: How the Byzantines Saved Civilization. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το ανατολικό μισό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επιβίωσε για χίλια χρόνια αφού το δυτικό μισό είχε καταρρεύσει σε διάφορα φεουδαρχικά βασίλεια. Το Βυζάντιο τελικά έπεσε στις Οθωμανικές Τουρκικές επιθέσεις το 1453. Ένα βαθιά επιστημονικό έργο, το βιβλίο του Spencer υποστηρίζει ότι ο χριστιανικός βυζαντινός πολιτισμός κράτησε ζωντανή τη μάθηση και την πίστη της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ και προστάτευσε τη Δύση από την επίθεση του Ισλάμ στην Ανατολή. Ο Mark Judge του Stream μίλησε πρόσφατα με τον Spencer για το βιβλίο του.
Mark Judge: Το νέο σας βιβλίο Empire of God υποστηρίζει ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν έχει λάβει τα εύσημα που της αξίζουν ως δυναμικός χριστιανικός πολιτισμός που κράτησε ζωντανές τις κληρονομιές της Αθήνας, της Ιερουσαλήμ και της Ρώμης. Μέρος αυτού, γράφετε, οφείλεται στην προκατάληψη ορισμένων ιστορικών, συμπεριλαμβανομένου του Edward Gibbon. Ποια είναι η πραγματική αλήθεια πίσω από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία;
Robert Spencer: Υπήρξε μεγάλη προκατάληψη κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τους τελευταίους αρκετούς αιώνες, με αποτέλεσμα μια γενική έκπτωση της σημασίας και της συνεισφοράς της. Αυτό οφείλεται κυρίως σε ένα φαινόμενο που είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα της Αυτοκρατορίας του Θεού: το Μεγάλο Σχίσμα μεταξύ των γνωστών σήμερα ως Ρωμαιοκαθολικών και Ανατολικών Ορθόδοξων Εκκλησιών το 1054, και η αποξένωση που προκύπτει μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αντί να βλέπουν τους Βυζαντινούς ως Ρωμαίους και εκφραστές του δυτικού πολιτισμού, έστω και στα άκρα του, οι Δυτικοί έτειναν πολύ συχνά να τον βλέπουν τόσο ξένο όσο και άβολο, με συγκεχυμένες («βυζαντινές») πολιτιστικές και κοινωνικές πρακτικές και μια μορφή Χριστιανισμού που εμφανιζόταν τόσο ξένη όσο και ανεξερεύνητη στα δυτικά μάτια.
Στη συνέχεια, υπήρξε ο Κριμαϊκός Πόλεμος στη δεκαετία του 1850, όταν οι Βρετανοί συμμάχησαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και μια τεράστια τουρκοφιλία σάρωσε τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Αυτό συνέβη όταν η ιδέα ότι το Ισλάμ είναι μια «θρησκεία της ειρήνης» άρχισε να διαδίδεται ως προπαγάνδα για πρώτη φορά, για να απαλύνει την υπόνοια των απλών Βρετανών προς μια συμμαχία με το ισλαμικό χαλιφάτο. Και αν οι Τούρκοι ήταν τόσο καλοί φίλοι, τότε ο λαός που νίκησαν και αντικατέστησαν, οι βυζαντινοί, θα πρέπει να ήταν αντίστοιχα υποανάπτυκτοι και νυχτωμένοι. Αυτές οι συμπεριφορές επικράτησαν μεταξύ των αγγλόφωνων ιστορικών και παρέμειναν πολύ μετά την εξαφάνιση των παρορμήσεων για αυτούς από τη γη.
Ήμασταν σχεδόν μουσουλμάνοι
Υποστηρίζετε ότι ο Βυζαντινός Πολιτισμός ήταν «προπύργιο» μεταξύ της χριστιανικής Δύσης και του ισλαμικού τζιχαντισμού στην Ανατολή. Θα μπορούσε όντως η Δύση να είχε χαθεί χωρίς τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία;
Σίγουρα. Οι Άραβες πολιόρκησαν για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη το 675, και οι Τούρκοι τελικά παραβίασαν τα τείχη της σχεδόν 800 χρόνια αργότερα, το 1453. Αυτή ήταν η εποχή του προσηλυτισμού και του σχηματισμού της χριστιανικής Ευρώπης, με αποκορύφωμα την Ρωμαιοκαθολική φιλοσοφία στον Ύστερο Μεσαίωνα (High Middle Ages,) από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, που διαμόρφωσαν τα πνευματικά θεμέλια του σύγχρονου κόσμου. Φανταστείτε τώρα εάν οι Άραβες είχαν καταφέρει να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη το 675, ή οποιαδήποτε από πολλές φορές μετά από αυτό, αλλά πολύ πριν από το 1453. Δεν υπήρχε σημαντική δύναμη στην Ευρώπη που θα μπορούσε να αποτρέψει την κατάκτηση και τον εξισλαμισμό ολόκληρης της ηπείρου.
Ο δυτικός πολιτισμός, με τις ιδέες του για την ισότητα των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων και την ελευθερία του λόγου, και με τις φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές του ιδέες, θα είχε γεννηθεί θνησιγενής. Η ίδια η παρουσία (και η αντίσταση στο τζιχάντ) της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο διαμόρφωσης της χριστιανικής Ευρώπης, ακόμη και όταν ο πάπας και άλλες δυτικές αρχές χλεύαζαν τους Βυζαντινούς ως σχισματικούς, επέτρεψε να αναπτυχθούν οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτισμού μας. Εάν οι Βυζαντινοί είχαν χάσει νωρίτερα ή δεν ήταν καθόλου εκεί, δεν θα κάναμε αυτή τη συζήτηση τώρα, και η Δύση όπως την ξέρουμε δεν θα υπήρχε.
Χωρίς Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Χωρίς Φιλοσοφία
Σημειώνετε ότι οι Βυζαντινοί έσωσαν την ελληνική γραφή και φιλοσοφία. Αυτή είναι μια σημαντική συνεισφορά στον κόσμο μας.
Ναί. Το βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα ήταν αξιοσημείωτα σταθερό. Αντί να κυνηγούν κάθε νέα εκπαιδευτική μόδα (στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν εκπαιδευτικές μόδες για να κυνηγήσουν), οι Βυζαντινοί συνέχισαν να διδάσκουν τους Έλληνες κλασικούς που ήταν το θεμέλιο της ρωμαϊκής εκπαίδευσης από τότε που η αυτοκρατορία είχε υιοθετήσει τον Χριστιανισμό. Όταν μόνο δύο έργα του Πλάτωνα ήταν γνωστά στη Δύση, ο φιλόσοφος Γεμιστός Πλήθων ταξίδεψε από την Κωνσταντινούπολη στη Φλωρεντία για τη Σύνοδο της Φλωρεντίας το 1439. Μόλις έφθασε εκεί, άρχισε να κάνει διαλέξεις για τον Πλάτωνα για τους εκστατικούς Ιταλούς και να τους μυεί στα έργα του Πλάτωνα που ήταν άγνωστοι στη Δύση. Ο Γεμιστός και άλλοι Βυζαντινοί ήταν άμεσα υπεύθυνοι για την πυροδότηση της Αναγέννησης στην Ευρώπη.
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν έπεσε μέχρι το 1453
Γράφετε ότι οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους. Αυτό είναι συναρπαστικό. Παρακαλώ εξηγήστε.
Οι Βυζαντινοί ήταν όντως Ρωμαίοι. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ξεκίνησε, φυσικά, από τη Ρώμη και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Τελικά, αποφασίστηκε ότι θα υπήρχαν δύο αυτοκράτορες, ένας στη Ρώμη και ένας στην Κωνσταντινούπολη («Νέα Ρώμη»), καθώς η αυτοκρατορία ήταν απλώς πολύ μεγάλη για να κυβερνηθεί αποτελεσματικά από έναν άνδρα. Η αυτοκρατορία στη Ρώμη έπεσε το 476, αλλά ακόμη και τότε, ο Οδόακρος, ο οπλαρχηγός των Γότθων που καθαίρεσε τον Δυτικό Ρωμαίο Αυτοκράτορα Ρωμύλο Αύγουστο, δεσμεύτηκε αμέσως για την υποστήριξή του στον αυτοκράτορα Ζήνωνα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Οδόακρος δεν θεωρούσε ότι κατέστρεψε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Εν τω μεταξύ, στην Κωνσταντινούπολη, η αυτοκρατορία συνέχιζε, με τους ανθρώπους της να θεωρούν τον εαυτό τους ανά τους αιώνες όπως πάντα: ως «Ρωμαίους». Ποτέ δεν αναφέρθηκαν ως «Βυζαντινοί» ή ακόμη και ως «Ανατολικοί Ρωμαίοι». οι χαρακτηρισμοί αυτοί επιβλήθηκαν από μεταγενέστερους ιστορικούς. Κατά συνέπεια, οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους κληρονόμους και θεματοφύλακες του ρωμαϊκού πολιτισμού και των ρωμαϊκών πνευματικών, νομικών, καλλιτεχνικών και φιλοσοφικών παραδόσεων. Συμπεριφέρθηκαν ανάλογα και είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση μεγάλου μέρους αυτής της παράδοσης.
Γιατί οι εικόνες είναι τόσο μαγευτικές;
Τέλος, λίγα λόγια για τη βυζαντινή τέχνη. Πάντα έβρισκα τα μωσαϊκά τους μαγευτικά και ιερά. Είναι λυπηρό που τόσες πολλές δυτικές χριστιανικές εκκλησίες το έχουν χάσει αυτό.
Στη βυζαντινή χριστιανική, ή ορθόδοξη, παράδοση, υπάρχει μια βαθιά αίσθηση ομορφιάς που οδηγεί τον άνθρωπο στον στοχασμό και την αγάπη για τον Θεό. Υπάρχει επίσης μια τεράστια αίσθηση ότι η λειτουργία, αμετάβλητη σε σημαντικές λεπτομέρειες από τον τέταρτο αιώνα, μαρτυρεί την αμετάβλητη φύση των αιώνιων αληθειών. Αυτές οι ιδέες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις απόψεις ορισμένων Δυτικών Χριστιανών που πιστεύουν ότι είναι σημαντικό για τους Χριστιανούς να προσαρμόσουν τη λατρεία τους, καθώς και τη θρησκευτική τους τέχνη, στις ευαισθησίες του συγκεκριμένου χρόνου και του τόπου τους προκειμένου να παραμείνουν «σχετικοί».
*Ο Mark Judge είναι συγγραφέας και σκηνοθέτης στην Ουάσιγκτον, D.C. Το νέο του βιβλίο είναι το The Devil’s Triangle: Mark Judge vs the New American Stasi. Το Τρίγωνο του Διαβόλου: Ο Mark Judge ενάντια στη Νέα Αμερικανική Στάση.
ΣΧΟΛΙΟ
Αν και ο Robert Spencer φαίνεται ιδιαιτέρως διαβασμένος για τους μεσαιωνικούς προγόνους μας, ωστόσο αποφεύγει να απαντήσει στο καίριο ερώτημα που δεν του έθεσε άλλωστε κι ο συνομιλητής του: Τι εθνικότητας ήταν οι Βυζαντινοί ή οι Ρωμαίοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας...
Μπορεί να διατήρησαν για περίπου 7 αιώνες τον όρο Ρωμαίοι μαζί με το Ρωμαϊκό Δίκαιο και την Ρωμαϊκή Διοίκηση, όμως ήδη από τα χρόνια πριν τον Μέγα Κωνσταντίνο είχαν αρχίσει να εξελληνίζουν και ταυτοχρόνως να εκχριστιανίζουν την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία...
Μην ξεχνάμε ότι ο Αγιος Δημήτριος, ο Αγιος Γεώργιος, ο Αγιος Ευστάθιος, οι Αγιοι Θεόδωροι και πλήθος άλλοι Μάρτυρες και Αγιοι της Πίστης μας ήταν όλοι Ελληνες και υπηρετούσαν σε πολύ υψηλά αξιώματα στον Ρωμαϊκό στρατό.
Αλλωστε μετά το 1000 μ.Χ. άρχισαν να συνειδητοποιούν την λάθος χρήση του όρου "Ελληνας" στην οποία είχαν δώσει καθαρά θρησκευτική σημασία, αποκαλώντας έτσι τον ειδωλολάτρη...
Από το 1000 μ.Χ. αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι το Ελλην είναι καθαρά όρος που υποδηλώνει την εθνικότητα κι όχι την θρησκεία κάποιου. Σε αυτό συνετέλεσε και το Σχίσμα με τους Λατινογενείς Ρωμαιοκαθολικούς...
Αλλωστε οι Ελληνες Πατέρες της Εκκλησίας πολύ νωρίς από τον 4ο και 5ο αιώνα είχαν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την θέση και την αξία του Ελληνισμού μέσα στον Χριστιανισμό και στην Ορθοδοξία, γι αυτό και έκαναν τα πάντα για να ενώσουν τα δύο πανίσχυρα υπόβαθρα της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας μας....
Εκτοτε όλοι οι Αυτοκράτορες έπρεπε να έχουν δύο βασικά στοιχεία. Να μιλούν Ελληνικά και να είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.
Στο ερώτημα λοιπόν αυτό για την εθνικότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας των Βυζαντινών προγόνων μας, απάντησε ο μεγαλύτερος Βυζαντινολόγος της σύγχρονης εποχής Σερ Στήβεν Ράνσιμαν σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις.
Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα:
Ερωτηση: Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι το Βυζάντιο δεν ήταν Ελληνικό και δεν αποτέλεσε κανενός είδους συνέχεια της αρχαίας Ελλάδας. Δεν είχε δημοκρατία, ή έστω δημοκρατικούς θεσμούς.
Απάντηση: Δε νομίζω ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι περισσότερο Έλληνες από τους Βυζαντινούς. Μέσα στο χρόνο, μες στους αιώνες, οι φυλές δε μένουν καθαρές, υπάρχουν όμως ορισμένα χαρακτηριστικά των πολιτισμών που παραμένουν εθνικά. Οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν την ελληνική γλώσσα -που άλλαξε λίγο, αλλά οι γλώσσες αλλάζουν- ενδιαφέρονταν για τη φιλοσοφία και τη φιλοσοφική ζωή πάρα πολύ, ήταν μεν υπήκοοι ενός αυτοκράτορα, αλλά αυτός ο αυτοκράτορας έπρεπε να φέρεται σωστά, γιατί γίνονταν εύκολα λαϊκές εξεγέρσεις. Το χειρότερο που θα μπορούσαν να πουν για το Βυζάντιο είναι πως ήταν, μάλλον, ένα γραφειοκρατικό κράτος. Όμως είχε μια πολύ μορφωμένη γραφειοκρατία, πολύ πιο μορφωμένη από τους γραφειοκράτες του σημερινού κόσμου. Και, τι εννοείτε με τη λέξη «δημοκρατία»; Ήταν όλη η αρχαία Ελλάδα δημοκρατική; Οχι. Θα έλεγα στους Έλληνες που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, να διαβάσουν την ίδια τους την ιστορία, ειδικότερα της κλασσικής Ελλάδας. Εκεί, θα βρουν πολλά να κατακρίνουν... Ποτέ μου δεν κατάλαβα τι ακριβώς σημαίνει «δημοκρατία». Στα περισσότερα μέρη του κόσμου σήμερα, δημοκρατία σημαίνει να σε κυβερνούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι εφημερίδες, η τηλεόραση. Διότι, είναι θεμιτό να έχουμε αυτό που ονομάζεται «λαϊκή ψήφος» αλλά, από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν μπορούν να κρίνουν μόνοι τους -κι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στο σύγχρονο κόσμο που δε σκέφτονται- τότε μεταφέρουν την εξουσία στα χέρια όσων κατέχουν τα ΜΜΕ, οι οποίοι, με τη δύναμη που έχουν, θα έπρεπε να επιλέξουν το δύσκολο δρόμο και να μορφώσουν όλο τον κόσμο. Πολλοί εξ αυτών, όχι όλοι ευτυχώς, είναι ανεύθυνοι. Δημοκρατία μπορεί να υπάρξει μόνον εάν έχουμε ένα υψηλής μόρφωσης κοινό. Σε μία πόλη σαν την αρχαία Αθήνα υπήρχε δημοκρατία -χωρίς να σκεφτόμαστε πως περνούσαν οι σκλάβοι ή οι γυναίκες-, διότι οι άνδρες είχαν όλοι πολύ καλή μόρφωση. Συνήθως δεν εξέλεγαν τους κυβερνήτες τους, τραβούσαν κλήρο, σα να το άφηναν στα χέρια του Θεού -καμία σχέση με τη βουλή των κοινοτήτων.
Ερώτηση: Και η παιδεία τους, κατά το Μέγα Βασίλειο, όφειλε να στηρίζεται στον Ομηρο, τον «διδάσκαλο των αρετών».
Απάντηση: Ήταν γνώστες της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Είναι αξιομνημόνευτο, ωστόσο, ότι δεν έδιναν μεγάλη σημασία στους Αττικούς Τραγωδούς, αλλά στους λοιπούς ποιητές. Υπάρχει η διάσημη ιστορία μιας ελκυστικής κυρίας, φίλης ενός αυτοκράτορα, που μας διηγείται η Άννα Κομνηνή. Την ώρα που η κυρία περνούσε, κάποιος της φώναξε έναν ομηρικό στίχο, που μιλούσε για την Ελένη στην Τροία, κι εκείνη κατάλαβε το υπονοούμενο. Δεν υπήρχε κανείς λόγος να της εξηγήσει κάποιος, ποιανού ήταν οι στίχοι. Όλα ανεξαιρέτως τα αγόρια και τα κορίτσια ήξεραν τον Όμηρο. Η Άννα Κομνηνή δεν εξηγεί ποτέ τα σημεία στα οποία αναφέρεται στον Όμηρο, όλοι οι αναγνώστες της τα γνώριζαν.
Διαβάστε όλη την σύνεντευξη ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου