Ξεκινώντας από τον ορισμό της λέξης «Πολυκρίση» που προκάλεσε τη μεγαλύτερη ανησυχία στο Davos, πρόκειται για μία συνένωση κραδασμών που δημιουργούν κρίσεις σε ένα σύστημα – οι οποίες προκαλούν κρίσεις σε άλλα συστήματα που, με τη σειρά τους, επιδεινώνουν τις αρχικές κρίσεις, καθιστώντας το συνδυασμένο αποτέλεσμα πολύ χειρότερο, από το άθροισμα των μερών του.
Αρκετά συστήματα τώρα είναι πολύπλοκα – ενώ μπορεί να κυμαίνονται από το σύστημα ενός πυρηνικού εργοστασίου, έως το οικοσύστημα του πλανήτη. Συχνά δε, ούτε καν οι ειδικοί μπορούν να είναι απόλυτα σίγουροι, σχετικά με το πώς η εσωτερική λειτουργία του συστήματος θα ανταποκριθεί στις πιέσεις και στους κραδασμούς.
Παράλληλα, όσοι μελετούν συστημικούς και καταστροφικούς κινδύνους, γνωρίζουν πως οι κρίσεις σε αυτά τα συστήματα είναι συχνά ενδογενείς. Δηλαδή, ξεσπούν μέσα από τις ανεξιχνίαστες εσωτερικές λειτουργίες του ίδιου του συστήματος.
Για παράδειγμα, όταν η Lehman Brothers ανακοίνωσε την πτώχευση της το Σεπτέμβριο του 2008, λίγοι κατάλαβαν πως η χρεοκοπία της θα προκαλούσε πανικό στα «money market funds» – αφού πρόκειται για μία κατηγορία περιουσιακών στοιχείων, σχετικά χωρίς κινδύνους, ενώ δεν είχαν καμία σχέση με τα ενυπόθηκα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης και υψηλού κινδύνου που χρεοκόπησαν τη Lehman Brothers.
Εξαίρεση αποτελούσε το «Reserve Primary Fund» – το παλαιότερο αμοιβαίο κεφάλαιο των money market funds στις ΗΠΑ. Το κεφάλαιο αυτό είχε επενδύσει ορισμένα από τα περιουσιακά στοιχεία του στη Lehman – γεγονός που του επέτρεπε να προσφέρει ελαφρά υψηλότερο ποσοστό απόδοσης στους επενδυτές του. Όταν λοιπόν οι επενδύσεις του αυτές πάγωσαν εξαιτίας της χρεοκοπίας της Lehman, το «Reserve Primary Fund» έπρεπε να «σπάσει τα χρήματα» – δηλαδή να τιμολογήσει την αξία του ενός δολαρίου που είχαν τοποθετήσει σε αυτό οι επενδυτές κάτω από το 1 $, στα 0,97 σεντ.
Κάτι τέτοιο ήταν έως τότε αδιανόητο για ένα επενδυτικό κεφάλαιο αυτού του είδους που θεωρούταν σχεδόν απόλυτα ασφαλές – ενώ η παραπάνω δήλωση έγινε όταν το «Reserve Primary Fund» διέθετε περί τα 65 δις $ περιουσιακά στοιχεία, στα τέλη Μαΐου του 2008. Το γεγονός αυτό πανικόβαλε τις χρηματοπιστωτικές αγορές, με αποτέλεσμα το κραχ που ακολούθησε – ενώ η κρίση κλιμακώθηκε τόσο γρήγορα, ώστε ήταν αδύνατον να προλάβουν να αντιδράσουν οι ρυθμιστικές αρχές και οι κεντρικές τράπεζες, εμποδίζοντας την καταστροφή.
Η διαδικασία της πολυκρίσης
Συνεχίζοντας, αυτοί που προειδοποιούν για μία Πολυκρίση, υποστηρίζουν πως δεν πρόκειται μόνο για «εξαρτήματα» ενός ενιαίου συστήματος που είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους – αλλά πως είναι τα ίδια τα συστήματα, όπως η υγεία, η γεωπολιτική, η οικονομία και το περιβάλλον, τα οποία αλληλοεπιδρούν όλο και περισσότερο, καθώς επίσης που συνδέονται στενά. Επομένως, εάν ένα σύστημα δυσλειτουργεί, η κρίση μπορεί να προκαλέσει την αποτυχία άλλων συστημάτων – οδηγώντας σε καταστροφικές αρνητικές επιπτώσεις πολλά συστήματα και επηρεάζοντας ολόκληρο τον πλανήτη. Εν προκειμένω, κατά τους Lawrence, Janzwood & Homer-Dixon τα εξής:
«Η βασική ανησυχία της διαδικασίας είναι το ότι, μία κρίση σε ένα παγκόσμιο σύστημα, έχει αρνητικές επιπτώσεις που διαχέονται σε άλλα παγκόσμια συστήματα – δημιουργώντας ή/και επιδεινώνοντας εκεί τις κρίσεις.
Οι παγκόσμιες κρίσεις συμβαίνουν όλο και λιγότερο μεμονωμένα, ενώ αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους – έτσι ώστε μία κρίση να καθιστά μία δεύτερη πιο πιθανή, αυξάνοντας τις συνολικές βλάβες τους. Ως εκ τούτου, η έννοια της πολυκρίσης, υπογραμμίζει την αιτιώδη αλληλοεπίδραση των κρίσεων στα παγκόσμια συστήματα».
Οφείλει να σκεφθεί κανείς εδώ για να το κατανοήσει, την αύξηση των τιμών των εμπορευμάτων που πυροδότησε την Αραβική Άνοιξη το 2010 – ή την πρόσφατη πανδημία που συνέβαλε στην πρόκληση πιέσεων στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και στην κοινωνική δυσλειτουργία. Πρόκειται ολοκάθαρα για παραδείγματα μίας συστημικής κρίσης που δημιουργεί μία άλλη συστημική κρίση – σημειώνοντας πως η κλιματική κρίση (δεν πρόκειται για κλιματική αλλαγή) μπορεί από μόνη της να προκαλέσει πολλές άλλες, από την έλλειψη τροφίμων και νέες πανδημίες, έως την κλιμάκωση της μετανάστευσης.
Το ινστιτούτο Cascade πάντως ορίζει ως Πολυκρίση την περίπτωση που τρία ή περισσότερα συστήματα καταλήγουν να ευρίσκονται σε κρίση ταυτόχρονα – ενώ υπάρχει το κατωτέρω γράφημα, το οποίο αναδεικνύει τις καταστροφικές πιθανότητες σήμερα.
Υπάρχει επίσης ένα παρόμοιο του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ – ενώ αυτά που έχουν συμβεί πρόσφατα και συνεχίζουν να συμβαίνουν, όπως η άνοδος των προσφυγικών ροών, ο πόλεμος της Ουκρανίας, η ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος της Γάζας, η σύγκρουση συμφερόντων των ΗΠΑ με την ΕΕ και την Κίνα, ο υψηλός πληθωρισμός, η εκτόξευση των χρεών της Δύσης και ειδικά των ΗΠΑ, η εύθραυστη παγκόσμια διακυβέρνηση κοκ., δημιουργούν εύλογα την εντύπωση πως η Πολυκρίση ευρίσκεται ήδη μπροστά μας.
Άλλοι ανησυχούν λέγοντας ότι, το μέγεθος της κατανάλωσης πόρων από την ανθρωπότητα και της ρύπανσης που προκαλείται, αποδυναμώνει την ανθεκτικότητα των φυσικών συστημάτων – ενώ η έκθεση του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ κατέταξε την «κρίση του κόστους ζωής» που βιώνουμε σήμερα, ως τον σοβαρότερο παγκόσμιο κίνδυνο των επομένων δύο ετών. Η αναφορά αυτή είναι εξαιρετικά ανησυχητική – ενώ, εάν κοιτάξει κανείς προσεκτικά τα παραπάνω γραφήματα, θα καταλάβει πως δεν μπορούν να γίνουν πολλά, για την πρόληψη μίας πολυκρίσης.
Εν τούτοις, δεν είναι καθόλου προφανές πως θα ξεσπάσει μία Πολυκρίση – πόσο μάλλον ότι ευρισκόμαστε ήδη σε μία. Εν προκειμένω, όπως πολύ σωστά επεσήμανε ο οικονομολόγος N. Smith, οι υποστηρικτές αυτής της άποψης υποτιμούν τους δεκάδες μηχανισμούς απώθησης των κραδασμών που διαθέτουν τόσο η παγκόσμια οικονομία, όσο και το πολιτικό σύστημα.
Πράγματι, παρά τις ανησυχίες που έχουν εκφραστεί τα τελευταία δύο χρόνια, σχετικά με τα προβλήματα της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού και με τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, οι δύο αυτές τάσεις φαίνεται να έχουν αντιστραφεί αρκετά καλά – ενώ τα παράπονα για τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και για τα τσιπ υπολογιστών που κυριάρχησαν το 2021, θεωρούνται πια ιστορίες υπερβολών που δεν επαληθεύθηκαν.
Το ίδιο συμβαίνει σε κάποιο βαθμό με όλα τα υπόλοιπα προβλήματα που αναφέραμε – από την ενεργειακή κρίση, έως τη σύγκρουση των ΗΠΑ με την Κίνα. Ο πόλεμος της Ουκρανίας δεν κατέληξε σε έναν τρίτο παγκόσμιο, όπως φοβόντουσαν αρκετοί – ενώ μάλλον δεν θα εξελιχθεί σε πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν η εισβολή στη Γάζα.
Ενδεχομένως δε οι αιτιώδεις αλληλοεπιδράσεις μεταξύ συστημικών κρίσεων να μειώνουν τις συνολικές αναδυόμενες επιπτώσεις, αντί να τις κλιμακώνουν – όπως στην περίπτωση της κλιματικής κρίσης που θέρμανε το κλίμα της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να χρειάζεται λιγότερη ενέργεια για θέρμανση, οπότε να μην επηρεαστεί τόσο πολύ από τις μειωμένες εισαγωγές από τη Ρωσία.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, τίποτα από όλα αυτά δεν σημαίνει πως οι συστημικές κρίσεις δεν μπορούν να επιδεινώσουν η μία την άλλη – ενώ το ότι δεν έχει προκύψει μία Πολυκρίση, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Αντίθετα, οι δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα, μπορεί απλά να αναβάλουν τις κρίσεις, διογκώνοντας τες όμως όταν τυχόν ξεσπάσουν – ενώ υπό τις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, οι αλληλοεπιδράσεις είναι δεδομένες.
Είναι σωστό επομένως να παίρνει κανείς τα μέτρα του, όσο δεν έχει συμβεί ακόμη – αφού εάν συμβεί, θα πρόκειται για ένα πρωτόγνωρα καταστροφικό γεγονός, για το οποίο δεν θα υπάρχει καθόλου χρόνος προετοιμασίας της αντιμετώπισης του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου