Στο «Βήμα της Κυριακής» της 28ης Νοεμβρίου 2021, δημοσιεύθηκε ένα εκτενές αφιέρωμα σε πρόσφατες εκδόσεις σχετικές με την επανάσταση του 1821, τις αφορμές, τα αίτια, την εξέλιξη και την διαδρομή της, όπως και σε εκδόσεις σχετικές με τις ποιητικές εκφάνσεις που αναδύθηκαν από γεγονότα και πρόσωπα της ιστορικής αυτής περιόδου του γένους των Ελλήνων.
Όλα αυτά γραμμένα από ένα μωσαϊκό από ελληνόφωνους και ξενόγλωσσους (ως προς την γραφή, την γραμματική, και το συντακτικό), από ειδικούς και ανειδίκευτους (ως προς την αίσθηση της Ιστορίας), από έμπειρους και άπειρους (ως προς την έννοια του ελληνικού έθνους), και από κάποιους πλούσιους (σε βερμπαλισμούς και φιοριτούρες) και άλλους μακάριους και πτωχούς (τω πνεύματι).
Δεν με εκπλήσσει το γεγονός ότι αγνοήθηκαν επιδεικτικά σχετικά έργα μου, τα οποία συνέγραψα ή στα οποία μετείχα ενεργά σχετικά με την ιστορία, την εικονογραφία και την ποιητική πρόσληψη της Επανάστασης, όπως για παράδειγμα: την «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας: 1821- Το Θαύμα της Ελληνικής Επανάστασης» (Κάκτος, 2020), την σχετική ποιητική συλλογή μου «Έλληνες» (Μέτρον, 2006), και, σε συνεργασία με την Μαρία Καλλινάκη, το τρίτομο έργο «1821: Εικονογραφία της Ελληνικής Επανάστασης» (Κάδμος, 2012), όπως και το πολύ πρόσφατο επετειακό αφιέρωμα, σε συνεργασία με την Στέλλα Σωτηροπούλου, για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση: «1821, Τα Δοξασμένα Χρόνια» (Κάκτος, 2021), ένα εικονογραφημένο ποιητικό κείμενο με τα μείζονα γεγονότα, για μικρούς και μεγάλους, το οποίο, έτυχε ευμενέστατης υποδοχής από το ελληνόφρον αναγνωστικό κοινό.
Τι να κάνουμε όμως; «Βήμα» είναι αυτό. Ένα βήμα εμπρός ή ένα βήμα πίσω; Εξαρτάται από το εάν κάποιος πιστεύει – ως modus vivendi και modus operandi – στην προέλαση ή στην υποχώρηση, στη μάχη ή στη φυγή, μπροστά στις προκλήσεις της ζωής. Εν πάση περιπτώσει, ανακαλώντας στη μνήμη μου στίχους από το ποίημα μου «Ενός εστί χρεία», από τη συλλογή μου «Ιερή Συνεύρεση» (Εκδόσεις Τραυλός, 2001):
Επειδήπερ πολλοί επεχείρησαν ανατάξασθαι
Επειδήπερ πολλοί επεχείρησαν ερμηνεύσαι
Και πολλοί περί πολλά επί ματαίω διαπόρησαν
Ετύρβασαν αμφισβήτησαν
Αμφέβαλαν και απέρριψαν
την μεγίστη υπαρξιακή ουσία της Ελληνικής Επανάστασης, θεωρώ υποχρέωσή μου, αναφερόμενος στο προαναφερθέν και μη μνημονευθέν από «Βήματος» έργο, να σας καταθέσω το δικό μου προσωπικό
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821
Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε τη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της νεότερης Ελλάδας, αυτής που γνωρίζουμε σήμερα, με τα επιτεύγματα και τις αποτυχίες της, με τα καλά της και τα κακά της. Ήταν μια βίαιη και εκρηκτική γένεση με συγκεκριμένα γονοτυπικά και φαινοτυπικά χαρακτηριστικά που προβάλλουν έντονα ακόμη και σήμερα, στην ακόμη διαμορφούμενη φυσιογνωμία της. Η αναμόχλευση των γεγονότων, η αναδίφηση και αξιολόγηση των πηγών, ο αναστοχασμός των διεργασιών και η αποτύπωση της εικονογραφίας που η Επανάσταση δημιούργησε, υπό μορφήν επικής ταινίας, αποτελεί προσπάθεια επαναπροσέγγισης και συνειδητοποίησης του μεγάλου αυτού και καθοριστικού γεγονότος που διαμόρφωσε την κρατική υπόσταση του νεότερου ελληνικού έθνους.
Το αποτέλεσμα αυτής της εκ των πραγμάτων προσωπικής προσπάθειας, με τον συνακόλουθο και αναπόδραστο υποκειμενισμό της, θα το κρίνει ο αναγνώστης. Σε τί συνίσταται όμως αυτή η σεναριακής φύσεως προσπάθεια; Είναι Ιστορία; Είναι Μύθος; Είναι κατήχηση ή αποδόμηση; Είναι προβολή του εθνικού φαντασιακού ή επικριτική πιστοποίηση βαρβαροτήτων και προσωπικών αθλιοτήτων; Τί είναι εξάλλου Ιστορία; Είναι εθνική μνήμη, ψυχρή επιστήμη ή παιδαγωγική διαδικασία; Πιστεύουμε πως είναι όλα αυτά μαζί, επιμερισμένα και ζυγοσταθμισμένα σε μια σύμμεικτη αφήγηση όπου οι συντελεστές βαρύτητας που αποδίδονται σε ιδέες, γεγονότα, πρόσωπα, δράσεις και πράξεις συνθέτουν την ιστορική τοπολογία ενός έργου που από τη φύση του δεν έχει τη δυνατότητα ποτέ να θεωρείται αντικειμενικό. Διότι αυτή η έννοια είναι ξένη προς την ενασχόληση της ιστοριογραφίας. Γιατί απλούστατα δεν υπάρχει άμυθος Ιστορία ούτε ανιστόρητος Μύθος. Ούτε υπάρχει επιστημονική Ιστορία στερούμενη εθνικής μνήμης. Ούτως ή άλλως η Ιστορία δεν είναι επιστήμη, όπως τουλάχιστον αυτή αυτοπροσδιορίζεται μέσα από την αυστηρή και ψυχρή οπτική των Θετικών Επιστημών. Κι αυτό γιατί είναι βαθύτατα ανθρώπινη. Γιατί η Ιστορία γράφεται με αίμα. Και το αίμα έχει τη δική του μνήμη, τη δική του κρίση και τη δική του υπόσταση. Και δεν αντικαθίσταται από το μελάνι άκαπνων ιστοριογράφων ενδεδυμένων με τον μανδύα της «ψυχρής» και «αντικειμενικής» Επιστήμης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν στηρίζεται σε γεγονότα, αναμφισβήτητα και τεκμηριωμένα. Δεν μπορεί παρά να χτίζεται πάνω σε αυτά. Η Ιστορία έχει επίσης ήρωες και προδότες ή ακόμα και πρόσωπα που σε κάποιες στιγμές ήταν ήρωες και σε κάποιες άλλες προδότες. Δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει ρόλους και να επιμερίσει ευθύνες. Έχει οπτικές γωνίες θέασης και κριτήρια γραφής που διαφέρουν από έργο σε έργο, λόγω διαφορετικών ιδεολογιών, αντιλήψεων και επιδιώξεων, εθνικών ή ατομικών. Δεν μπορεί κανείς παρά να επηρεάζεται από όλα αυτά, καθώς τραβάει γραμμές για να αξιολογήσει πρόσωπα και πράγματα, αποφάσεις και δράσεις, και για να τοποθετηθεί γύρω από θέματα «ηθικά», τα οποία ποτέ δε βρίσκονται «πέραν του καλού και του κακού».
Λένε επίσης πως κανείς δεν θα πρέπει να συγχέει την Ιστορία με την Μνήμη. Σωστό. Όμως κανείς δεν μπορεί να γράψει ιστορία όταν πάσχει από αμνησία ή Αλτσχάϊμερ. Ιδιαίτερα όταν η Ιστορία είναι υψιπετής και όχι χαμερπής, ιστορία αητών και όχι σκωλήκων. Λένε επίσης ότι η Ιστορία δεν είναι Μύθος. Σωστό. Όμως ο Μύθος ως απόσταγμα πραγματικών γεγονότων, πράξεων, δράσεων, συμπεριφοράς ανθρώπων, που κάποιες φορές προβάλλονται όλα τους σε ένα εξιδανικευμένο πρόσωπο ως έκφανση ηρωϊσμού και αγνότητας, ως παράδειγμα μίμησης ή ως δίδαγμα προτρεπτικό της διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης, έχει και αυτός τη θέση του στη γραφή της Ιστορίας («και ο μύθος κρύπτει νούν αληθείας», Ανδρέας Κάλβος). Σίγουρα πολλοί από τους ήρωες του ’21 δεν ήταν άγγελοι. Ούτε ο Κολοκοτρώνης, ούτε ο Καραϊσκάκης, ούτε ο Ανδρούτσος, ούτε ο Παπαφλέσσας. Αγωνίστηκαν όμως για το Γένος των Ελλήνων με τα όποια ελαττώματά τους. Υπήρξαν άγγελοι; Ναι, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, ο Ηλίας και ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, ο Μάρκος Μπότσαρης, και ο μέγιστος Ιωάννης Καποδίστριας. Και, όπως οι άγγελοι, έφυγαν νωρίς, πέταξαν για να συναντήσουν την χορεία των αγγέλων στους ουρανούς, και να φροντίζουν το έθνος των Ελλήνων μέσα από τον παντεπόπτη οφθαλμό του Θεού της Ελλάδας.
Και όποιος διερωτηθεί αν ο ποιητικός λόγος αποτελεί τρόπο γραφής της Ιστορίας, θα πρέπει να γνωρίζει ότι η αντιμετώπιση της Ιστορίας ενέχει και συναισθηματική φόρτιση, πέραν των όποιων υποκειμενικών εκτιμήσεων γύρω από πρόσωπα και πράγματα που, εκ της φύσεώς τους, παραμένουν ανοικτά στον υποκειμενισμό. Η Ιστορία είναι θερμή και αισθαντική όπως ο Έρωτας. Κανείς ερωτευμένος δεν καταφεύγει στη χημική ερμηνεία της βιολογικής παγίδας που υποκρύπτει η Φύση κάτω από το αίσθημά του. Προτιμά να γράφει ποιήματα. Ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στην Ελληνική Επανάσταση που και αυτή όπως ο Έρωτας έχει πρόσωπο. Το πρόσωπο των ηρώων της. Αυτών και των πράξεών τους που εικονοποιήθηκαν και αγιοποιήθηκαν μέσα από την αισθητική Ελλήνων και Φιλελλήνων εικαστικών δημιουργών.
Άλλωστε η εικονογραφία είναι εκείνη που, μέσα από την ένταση και την συχνότητα της εμφάνισης εμβληματικών μορφών και γεγονότων, ηρωϊσμών και ολοκαυτωμάτων, αποτελεί έναν επιπλέον εργαλειακό μηχανισμό ερμηνευτικής προσέγγισης και προσδιορισμού της πραγματικής τους βαρύτητας κατά την εκάστοτε εποχή της παραγωγής των εικαστικών δημιουργημάτων, παρέχοντας ταυτόχρονα, με την κατάλληλη αναδιάταξή τους, μια χρονική ιχνηλάτηση των δρώμενων και της εντύπωσης που αυτά προκάλεσαν, αρχίζοντας από την εποχή που συνέβησαν και συνεχίζοντας με τις εγχαράξεις της ιστορικής μνήμης στη νεωτερικότητα. Μια νεωτερικότητα που διαμορφώθηκε εν πολλοίς ως αποδέκτης μετεικασμάτων και απόηχου γεγονότων σημαντικών, σε μια Ελλάδα που πορεύεται πάντοτε επί πτερύγων ανέμων, ανεμοβατεί, κρημνοβατεί, εκστασιάζεται, με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται, αλλά ποτέ δεν ζει σε σκουληκότρυπες, υπονόμους και αποχετευτικούς αγωγούς. Τα χρώματα της Ελλάδας ήταν πάντοτε ζωηρά όπως το γαλανό του ουρανού της και το φωτεινό του ήλιου της, και ποτέ υποχθόνια και ζοφερά όπως το μυαλό των τρωκτικών της που ψωμίζονται εις βάρος της.
Αυτή είναι η δική μας ερμηνεία των γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης. Αλήθεια, «ποιός μπορεί να διαφωνήσει όσον αφορά την ερμηνεία που δίνει ένα έθνος στο παρελθόν του; Είναι το μόνο του μέσον για να αντιμετωπίσει το μέλλον, και ότι πραγματικά έγινε, συχνά έχει μικρότερη σημασία από ότι πιστεύεται ότι έγινε» (Χένρυ Κίσσινγκερ). Όμως, όλα αυτά δεν λέγονται για να αποκρύψουν την αλήθεια που αναδύεται μέσα από την αφήγηση και την εικονοποίηση των δραματικών γεγονότων του 1821. Την αλήθεια ότι την Ελληνική Επανάσταση άλλοι την ξεκίνησαν (Φιλική Εταιρεία, φωτισμένοι διανοούμενοι Έλληνες της Διασποράς), άλλοι την συνέχισαν (ντόπιοι οπλαρχηγοί και ναυμάχοι, κλήρος και προύχοντες), και άλλοι την τελείωσαν (Μεγάλες Δυνάμεις), χάρις όμως στους αγώνες, τις θυσίες και τα ολοκαυτώματα ενός: του αείζωου ελληνικού έθνους, που ξεσηκώθηκε μόνο του, παρά την δυσμενέστατη περιρρέουσα διεθνή ατμόσφαιρα, και αγωνίσθηκε επί μακρόν μόνο του, χειριζόμενο παράλληλα κατά τρόπο αριστοτεχνικό τις ιστορικές συγκυρίες, που του επέτρεψαν να αποκτήσει την ελευθερία του. Μια αλήθεια που συνοδεύει τη χώρα μας μέχρι των ημερών μας, όπου ορατή είναι ακόμα η ανήσυχη συνύπαρξη στη δρώσα κοινωνία της, του homo habilis, του homo erectus, του homo neadertalensis και του homo sapiens, και πάντα ορατή η ελπίδα ότι ο υπολανθάνων homo helllenicus, ο Έλλην Λόγος, σε αναζήτηση της αρετής και της ανθρώπινης θέωσης, θα εξέλθει και πάλι θριαμβευτής και κυματοδηγός του Έθνους, «ίνα σωφρόνως και δικαίως και ευσεβώς ζήσωμεν εν τω νυν αιώνι».
Όλα τα άλλα είναι δοκησισοφίες και μασκαρέματα, ιστορίες της πολυθρόνας γραμμένες από ανθρώπους με «προκρούστεια» αντίληψη των πραγμάτων, οι οποίοι, στο όνομα κάποιας δικής τους «αλήθειας», αρνούνται ή υποβιβάζουν στο δικό τους «μέγεθος» τα όσα συνέβησαν, επειδή ποτέ δεν θα μπορούσαν όχι να τα πράξουν οι ίδιοι, αλλά ούτε καν να διανοηθούν ότι θα μπορούσαν ποτέ να συμβούν. Η αναγωγή της μεγαλοσύνης σε μικρότητα εξυπηρετεί τα υπαρξιακά τους προβλήματα και τους κάνει να νιώθουν καλύτερα. Γιατί αυτό που ποτέ δεν θα μπορέσουν να αντιληφθούν είναι ότι η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έγινε υπό το φως του νοητού Ήλιου της Δικαιοσύνης, γι’ αυτό που πραγματικά και διαχρονικά χαρακτηρίζει τον Έλληνα, για το «γαμώτο»!
Χρίστος Γούδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου