Είναι όλοι οι δικτάτορες ίσοι;
Η ηγέτες της ΕΕ επιδεικνύουν μια ιδιοτέλεια στην επιλογή χωρών, που θα επιβάλλουν κυρώσεις στοχοποιώντας τις πιο ευάλωτες. Αντίθετα, ασκείται λιγότερη πίεση εκδημοκρατισμού σε καθεστώτα που αναμένεται να είναι πιο σταθερά και συνεργάσιμα συγκριτικά. Το πολιτικό και οικονομικό κόστος των Ευρωπαίων βαραίνει περισσότερο από το γνήσιο ενδιαφέρον για εκδημοκρατισμό μιας χώρας. Έτσι, ενώ Σαουδική Αραβία και Τουρκία απολαμβάνουν ασυλίας δίχως κυρώσεις, η ΕΕ έχει επιβάλλει μια σκληρή πολιτική αποκλεισμού στη Βενεζουέλα. Ο χαρακτηρισμός μιας χώρας ως δικτατορικής δεν υπακούσει στους όρους της πολιτικής επιστήμης αλλά στη συγκυρία.
Οι Ευρωπαίοι, πριν «ανακαλύψουν» ότι ο Καντάφι ήταν δικτάτορας και τον εξοντώσουν, του έστειλαν 50 εκατ. ευρώ το 2011 ως μέρος διευθέτησης του προβλήματος των προσφύγων. Η «διευθέτηση» θα ήταν η δημιουργία ενός τεράστιου βίαιου συστήματος καταστολής και παρεμπόδισης των μεταναστών να πλησιάσουν τις ευρωπαϊκές ακτές.
Για τον Επίτροπο Günther Oettinger η εκτέλεση του δημοσιογράφου Κασόγκι δεν είχε διελευκανθεί σε τέτοιο βαθμό που να δικαιολογεί την επιβολή κυρώσεων στην κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας! Στην Ερυθραία, ενώ οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες γνωρίζουν πολύ καλά την ανυπαρξία ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το δικτατορικό καθεστώς, διαρροή από τα Wikileaks αποκάλυψε ότι δεν θέλουν να επιβάλλουν κυρώσεις στον δικτάτορα!
Στην περίπτωση του πλούσιου σε ενέργεια Αζερμπαϊτζάν, η ΕΕ καλοπιάνει το καθεστώς ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται στο ναδίρ. Όπως είχε πει και ένας διπλωμάτης των Βρυξελλών οι κυρώσεις σε ένα τέτοιο καθεστώς δεν θα έκαναν τίποτα, «δεν έχουμε επιρροή στο Μπακού».
Οι ενεργειακές ανάγκες της ΕΕ, ιδιαίτερα των βόρειων ιδρυτικών κρατών-μελών, απαιτούν μεγαλύτερη ταχύτητα από την καταθλιπτικά αργή εφαρμογή των δημοκρατικών αρχών από τα πλούσια σε ορυκτές πηγές αυταρχικά καθεστώτα. Η τυπική υιοθέτηση προγραμμάτων που αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα προσφέρει την απαραίτητη βιτρίνα για να προωθούνται οι εμπορικές και ενεργειακές συμφωνίες. Η ΕΕ δεν έχει δείξει ενδιαφέρον για τους εσωτερικούς «ανεπίσημους» παράγοντες των κρατών αυτών ώστε να καταλάβει πως λειτουργούν αυτές οι κοινωνίες και να αναπτύξει κατάλληλες στρατηγικές.
Το τέχνασμα των δικτατόρων
Οι δικτάτορες έχουν επιδείξει μια στροφή σε δημοκρατικές μεθόδους ανάδειξης κυβερνήσεων. Όπως έχει πει και η Busingye Kabumba από το Πανεπιστήμιο Makerere οι Αφρικανοί δικτάτορες «λατρεύουν τις εκλογές». Τι συμβαίνει πραγματικά όμως;
Στρατεύματα του Σομαλού ηγέτη Yoweri Museveni, που χρησιμοποιούνται συστηματικά σε αιματοβαμμένες ενέργειες εναντίον αντιπάλων, έχουν εκπαιδευτεί από την ΕΕ προκειμένου να καταπολεμήσουν την ισλαμική τρομοκρατία. O Museveni είναι επί δεκαετίες ο εκλεγμένος ηγέτης που μεταξύ άλλων ήθελε να εκτελούνται οι ομοφυλόφιλοι στη χώρα του. Στην Ανγκόλα ο δικτάτορας φαινομενικά αποσύρθηκε αλλά στην ουσία τα παιδιά του συνέχισαν να ασκούν την εξουσία απομυζώντας τη χώρα.
Πολλοί δικτάτορες απλά περνάνε νόμους που τους επιτρέπουν να επεκτείνουν τις θητείες του για πολλά χρόνια. «Στην υποσαχάρια Αφρική, οι ισχυροί ηγέτες έχουν μεγάλη ανάγκη να φαίνονται δημοκρατικά εκλεγμένοι. Η περιοχή αυτή εξαρτάται περισσότερο από την βοήθεια της Δύσης, η οποία θέλει δημοκρατία, αν και είναι αμφιλεγόμενο κατά πόσο οι δυτικοί νοιάζονται πραγματικά για τη δημοκρατία όσο λένε» έγραψε ο Jeffrey Gettleman στους New York Times.
Στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει οι Nic Cheeseman και Brian Klaas σε πρόσφατη έρευνά τους. Οι δικτάτορες χρησιμοποιούν τις εκλογές για να παραμείνουν στην εξουσία μειώνοντας την κριτική από τη Δύση και αυξάνοντας τις πιθανότητες να λάβουν χρηματική βοήθεια. Το 2018 σε μελέτη του Γερμανικού Ινστιτούτου για Διεθνείς Υποθέσεις και Ασφάλειας καταδείχτηκε πόσο επιδέξια οι δικτάτορες των αφρικανικών κρατών διαχειρίζονται τους Ευρωπαίους ώστε να αποσπούν ανταλλάγματα πολιτικής και οικονομικής φύσεως.
Εξάλλου για τα αυταρχικά καθεστώτα με μέτρια επίπεδα πολιτικής φιλελευθεροποίησης, η συνεργασία για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε μέρος των πιο «επιτυχημένων» στρατηγικών επιβίωσης τους, συμπέρανε η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών Vera van Hüllen σε εκτενή έρευνά της το 2015. Στο Τουρκμενιστάν συμβαίνει κάτι παρόμοιο.
Οι Αφρικανοί αυταρχικοί ηγέτες επιδεικνύουν μια ιδιότυπη στρατηγική εξωστρέφειας (extraversion) εδώ και αρκετά χρόνια για να παραμένουν στην εξουσία. «Μικρά αυταρχικά αφρικανικά καθεστώτα, όπως η Γουινέα και η Μαυριτανία, έχουν προβεί σε μια σειρά από συλλήψεις υποτιθέμενων «ισλαμιστών», «πολέμαρχων» και άλλων διακρατικών «ανατρεπτικών απειλών», διαμορφώνοντας έτσι την πολιτική τους ώστε να δείχνει συμβατή με το αφήγημα των ηγεμονικών κρατών της Δύσης, επιδιώκοντας να αποκτήσουν είτε περισσότερη υποστήριξη από τα δυτικά κράτη είτε να μειώσουν την πίεση εκδημοκρατισμού (ή και τα δύο)» όπως είχε καταδείξει ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο της Οτάβα Cédric Jourde.
Απομύζηση της Αφρικής
Φαίνεται πως η βοήθεια που προσφέρει η ΕΕ είναι κατ’ επίφαση κίνηση για την ανάπτυξη και τον εκδημοκρατισμό. Η ΕΕ έχει στην κυριολεξία απομυζήσει την αφρικανική ήπειρο, όπως κατέδειξε η έρευνα του Global Justice Now για το 2017. «Οι αφρικανικές χώρες έλαβαν 161,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015 -κυρίως υπό τη μορφή δανείων, προσωπικών εμβασμάτων και ενισχύσεων-επιχορηγήσεων. Ωστόσο, την ίδια χρονιά περίπου 203 δισεκατομμύρια δολάρια βγήκαν από την Αφρική, «είτε άμεσα – κυρίως μέσω εταιρειών που επαναπατρίζουν κέρδη και μεταφέροντας παράνομα χρήμα από την ήπειρο – είτε από το κόστος που επιβάλλει ο υπόλοιπος κόσμος μέσω της κλιματικής αλλαγής».
Στην έκθεση του Concord, αναφέρεται ότι το 2015 το 17% της βοήθειας της ΕΕ δεν αντανακλούσε πραγματική μεταφορά πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το ποσό πήγε σε δαπάνες για πρόσφυγες, ελάφρυνση του χρέους, κόστος μαθητών, συνδεδεμένη βοήθεια και πληρωμές τόκων. Τα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ είναι πραγματικά «ψίχουλα» μπροστά στις εμπορικές συμφωνίες με τα καθεστώτα των αφρικανικών κρατών. Ενδεικτικά, σε έκθεσή του 2018, το Δίκτυο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Δημοκρατία βλέποντας τον αριθμό των αυταρχικών καθεστώτων παγκοσμίως να αυξάνεται ζητάει εσπευσμένα περισσότερα χρήματα από την ΕΕ για να είναι πιο αποτελεσματικό. Μόνο το 0,001 του ευρωπαϊκού υπολογισμού (2014-2020) διατίθεται για την προαγωγή της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ΜΚΟ.
Ο γενικός γραμματέας της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (ITUC) Kwasi Adu-Amankwah είχε υποστηρίξει ότι οι προτεινόμενες συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης (Economic Partnership Agreements) θα επιτρέψουν τη συνεχή εκμετάλλευση της ηπείρου από μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Η αποικιοκρατική οικονομική δομή, που δημιουργήθηκε για την εξαγωγή πρώτων υλών και εισαγωγή προϊόντων, παραμένει ίδια. Πράγματι, το 2014, σε έρευνα που ζήτησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδεικνυόταν από τους ερευνητές πόσο καταστροφική είναι η εταιρική οικονομική σχέση για τους Αφρικανούς. Από τις συμφωνίες εξάλλου με τα δικτατορικά καθεστώτα κερδίζουν πάρα πολλά και οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες.
«Η διαρθρωτική προσαρμογή στην Αφρική με την ενεργό συμμετοχή της ΕΕ έχασε τις μικρές βιομηχανικές δυνατότητες που κατέκτησε μετά την ανεξαρτησία«. Κατ’ αυτό τον τρόπο η Αφρική θα παραμείνει «Αφρική», οι άνθρωποί της θα παραμείνουν φτωχοί, τα καθεστώτα απλά θα ανακυκλώνονται και φυσικά ο κύκλος της εκμετάλλευσης και της φαινομενικής προσπάθειας «εκδημοκρατισμού» μέσω επαφών με τους δικτάτορες θα συνεχίζεται.
«Η ατζέντα της ΕΕ στην Αφρική πρέπει να αντιμετωπίσει την εξάρτηση της ΕΕ από το πετρέλαιο των πετρελαιοπαραγωγών δικτατόρων της Ανγκόλας, Γκαμπόν της Ισημερινής Γουινέας και της Λιβύης» είχε σημειώσει ο Eric Witte από το Democratization Policy Council. «Οι Βρυξέλλες πρέπει να βελτιώσουν τις προσπάθειές τους να τερματιστεί η εισαγωγή διαμαντιών, ξυλείας και ορυκτών και να σταματήσουν να εξάγουν ελαφρύ οπλισμό που πυροδοτεί τους Αφρικανικούς πολέμους. Αυτή η φιλόδοξη λίστα όμως δεν είναι στις προτεραιότητες της Κομισιόν. Η τελευταία, αντίθετα, πιέζει τα αφρικανικά κράτη να τελειώνουν τις διαπραγματεύσεις για εμπορικές συμφωνίες ώστε να ανοίξουν οι αγορές στα ευρωπαϊκά προϊόντα και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων και επιδοτούμενων γεωργικών προϊόντων».
Η Ευρώπη που ονειρευτήκατε
Ο πρώην υπουργός Ενέργειας της Ιορδανίας Δρ. Ibrahim Saif είχε υποστηρίξει σε μελέτη ότι η «βελτίωση των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της περιοχής της Μεσογείου δεν συνέβαλε στην καλύτερη διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου ή την αύξηση της δημοκρατίας στις αντίστοιχες μεσογειακές χώρες-εταίρους. Αντίθετα, τα στοιχεία δείχνουν ότι ενώ το εμπόριο και οι επενδύσεις έχουν επιτύχει σταθερή ανάπτυξη, η διακυβέρνηση και η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις περισσότερες από τις χώρες επιδεινώθηκαν».
H δε Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας, που εγκαινιάστηκε το 2004, έχει αποτύχει χαρακτηριστικά. Δικτατορικά κράτη της Βόρειας Αφρικής θέτουν τη δική τους ατζέντα στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Τόσο η Αίγυπτος όσο και η Λιβύη το καταφέρνουν να να ανοίγουν τις αγορές στους διψασμένους Ευρωπαίους και η πολιτική των τελευταίων περισσότερο εδραιώνει τα αυταρχικά καθεστώτα παρά τα υπονομεύει. Από εποχής Αραβικής Άνοιξης η EE κατάφερε να φέρει τον εαυτό της σε τέτοια θέση που να εξαρτιέται από τα αυταρχικά καθεστώτα αποκόπτοντας ουσιαστικά δεσμούς με αυτές τις χώρες και τις κοινωνίες τους.
«Τελικά, αυτό οδήγησε την ΕΕ να αυξήσει την αντοχή των καθεστώτων στις πολιτικές πιέσεις και μάλιστα νομιμοποίησε την «απροθυμία τους» για μεταρρυθμίσεις. Η λογική των «κοινών αξιών» απέδειξε έτσι ότι δεν αντιλαμβάνεται την ισορροπία ισχύος και το αίσθημα επιβίωσης των αυταρχικών καθεστώτων. Ως εκ τούτου, η ΕΕ απέτυχε να ανταποκριθεί σε καθεστώτα που επιδεικνύουν εξυπνότερες μορφές αυταρχισμού με μια παράλληλα πιο έξυπνη δημοκρατική προώθηση».
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι το Μαρόκο. Η ΕΕ ουσιαστικά συμβάλλει μέσω του «εκδημοκρατισμού» της χώρας στην ισχυροποίηση του αυταρχικού μοναρχικού καθεστώτος.
Θα ήταν αφελές να αναμένεται ότι η πολιτική αυτή θα επιφέρει ουσιαστική αλλαγή στους τομείς των δημοκρατικών αξιών σε χώρες όπως της βόρειας Αφρικής που είναι εντάσσονται στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας.
Η ΕΕ πρέπει να αλλάξει τη στρατηγική της και να μάθει από το παρελθόν: ούτε η υποστήριξη ενός αυταρχικού καθεστώτος προκειμένου να εξασφαλιστεί σταθερότητα βραχυπρόθεσμα ούτε η εξωτερική πολιτική της ΕΕ που αγνοεί την κατάσταση και τους εγχώριους παράγοντες θα έχουν θετικό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Και σίγουρα δεν θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η στρατηγική διαχείριση των δικτατορικών καθεστώτων εκ μέρους της ΕΕ έχει αποτύχει γι’ αυτό και η δρ. Christine Hackenesch από το Γερμανικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης (DIE) συνιστά στην ΕΕ να δραστηριοποιείται ακόμα και όταν ένα καθεστώς απολαμβάνει σταθερότητας.
Στην εκπληκτική αρχειακή τους έρευνα Eurafrica: The Untold History of European Integration and Colonialism οι Peo Hansen και Stefan Jonsson έδωσαν μια πραγματική γροθιά στις εξωραϊστικές θεωρίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι δύο επιστήμονες αποκάλυψαν πως η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση κράτησε ισχυρότατους δεσμούς με το αποικιοκρατικό παρελθόν των ιδρυτικών μελών της ΕΕ.
Βέβαια, σήμερα οι πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις, εντάσσοντας χώρες χρήσιμων ηλιθίων (πχ Ελλάδα) στο μπλοκ, διαχέουν την ευθύνη της εκμετάλλευσης σκεπάζοντας τις πράξεις με ένα επίπλαστο δημοκρατικό αφήγημα. Έτσι, η ΕΕ δεν διαφέρει και σε πολλά με την εξωτερική πολιτική υπερδυνάμεων -όπως Κίνα και Ρωσία- που όμως δεν διατυμπανίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στις εξωτερικές τους εμπορικές σχέσεις όπως η ΕΕ. Ίδιες ρεαλιστικές επιδιώξεις με νεοφιλελεύθερα όμως καρυκεύματα… Όπως και να χει ο Χριστός θα ξανασταυρωθεί.
SLPress
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου