Στη σημερινή δημόσια συζήτηση επαναλαμβάνεται συχνά η λέξη «συνωμοσιολόγος».
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο όρος αυτός χρησιμοποιείται ως καυτό σίδερο, για να στιγματίσει και να γελοιοποιήσει όποιον, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, αποκλίνει από την επίσημη εκδοχή ενός θέματος. Ωστόσο, αξίζει να ερευνήσουμε τις ρίζες του και να αναλογιστούμε ορισμένες από τις ιστορικές, ψυχολογικές και κοινωνικές του επιπτώσεις.
Η έκφραση —αρχικά «θεωρητικός της συνωμοσίας»— εμφανίστηκε την εποχή της δολοφονίας του John Fitzgerald Kennedy. Δημιουργήθηκε για να δυσφημίσει ως παρανοϊκό και εύπιστο όποιον αμφισβητούσε τη συνοχή και την αλήθεια των συμπερασμάτων που παρουσίασε η Επιτροπή Warren, η οποία είχε αναλάβει από την κυβέρνηση να διαλευκάνει τα γεγονότα της Dealey Plaza.
Μέχρι τότε, το πολύ, μιλούσαν για σκευωρούς ή συνωμότες, και πάντα για να αναφερθούν σε όσους πραγματικά σχεδίαζαν και εκτελούσαν σκοτεινά σχέδια, όχι σε όσους τα καταγγέλλουν. Σύμφωνα με αυτό το νέο πρότυπο, ο Κικέρωνας θα χαρακτηριζόταν σήμερα συνωμοσιολόγος για τις κατηγορίες του εναντίον του Κατίλινα και των συνεργών του.
Η ιστορία, από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία μέχρι σήμερα, είναι γεμάτη από παραδείγματα επιβεβαιωμένων συνωμοσιών —μερικές επιτυχημένες, άλλες αποτυχημένες— που διαπράχθηκαν από ομάδες συμφερόντων εναντίον άλλων αντιπάλων ή για να ενισχύσουν την κυριαρχία τους επί του πληθυσμού.
Κανένας ιστορικός δεν θα θεωρούσε παράνοια τη συνωμοσία εναντίον του Ιουλίου Καίσαρα, εκείνη των Pazzi στη Φλωρεντία της Αναγέννησης ή εκείνη του μαρκήσιου του Bedmar εναντίον της Δημοκρατίας της Βενετίας στις αρχές του 17ου αιώνα.
Ο κατάλογος των σκευωριών και των συνωμοσιών που αναγνωρίζονται από τους ιστορικούς και το κοινό δεν τελειώνει στη Σύγχρονη Εποχή: φτάνει και σε πιο πρόσφατες εποχές. Η βύθιση του θωρηκτού USS Maine μπροστά από την Αβάνα το 1898, που πυροδότησε τον πόλεμο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ισπανίας, προκαλεί σήμερα σοβαρές υποψίες ότι ήταν μια προμελετημένη ενέργεια για να δικαιολογηθεί η σύγκρουση. Ακόμα πιο εμφανές είναι το λεγόμενο περιστατικό του Κόλπου του Tonkín, που χρησίμευσε ως δικαιολογία για την επέμβαση στο Βιετνάμ και που, με την πάροδο του χρόνου, αποκαλύφθηκε ως μια χονδροειδής σκηνοθεσία.
Θα μπορούσαν να προστεθούν και άλλα παραδείγματα κρατικής τρομοκρατίας και γεωπολιτικών συνωμοσιών: η υπόθεση Lavon στην Αίγυπτο ή διάφορα επεισόδια της πρόσφατης ιστορίας της Ιταλίας, το υπόβαθρο των οποίων παραμένει σκοτεινό, όπως ο θάνατος του Enrico Mattei, η υπόθεση Moro, η τραγωδία της Ustica, η έκρηξη στην Piazza Fontana, η μασονική στοά P2 ή η σφαγή της Μπολόνια.
Μία από τις πιο διάσημες περιπτώσεις «ψευδούς σημαίας», που αναφέρεται σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια, είναι η πυρκαγιά του Ράιχσταγκ στο Βερολίνο το 1933. Ο Ολλανδός κομμουνιστής Marinus Van Der Lubbe συνελήφθη και εκτελέστηκε ως ένοχος, αλλά οι ιστορικοί συμφωνούν ότι δεν είχε καμία σχέση με τα γεγονότα ή, στην καλύτερη περίπτωση, ήταν ένα ανυποψίαστο πιόνι στο σχέδιο των Ναζί να επιταχύνουν την αυταρχική τους πορεία.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το επεισόδιο θυμίζει εκείνο του Lee Harvey Oswald και τη σκοτεινή εμπλοκή του στην υπόθεση Kennedy: το να αμφισβητεί κανείς την ενοχή του δεύτερου είναι, πρακτικά, μια καταδίκη να χαρακτηριστεί κανείς συνωμοσιολόγος.
Και εδώ φτάνουμε σε μια βασική παρατήρηση: ορισμένες συνωμοσίες αποτελούν μέρος της επίσημης αφήγησης, μας επιτρέπεται να αναγνωρίζουμε τις σκιές που τις περιβάλλουν... αλλά πάντα βρίσκονται στο παρελθόν. Είναι γεγονότα που έχουν ολοκληρωθεί, έχουν υποβληθεί σε διαδικασία και έχουν απορροφηθεί από το σύστημα εξουσίας για να προβάλλουν μια εικόνα συνεχούς βελτίωσης. Όταν αυτό το σύστημα παραδέχεται παλιά λάθη, το κάνει για να μας καθησυχάσει: «Αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί τώρα».
Ο μέσος πολίτης δέχεται αυτή την υπόσχεση επειδή θα ήταν οδυνηρό να αναγνωρίσει ότι τα πιο ικανά και εξουσιοδοτημένα άτομα —που ίσως έχουν εκλεγεί από τον ίδιο ή έχουν αναλάβει σημαντικά αξιώματα— μπορεί να ενεργούν αυτή τη στιγμή με κίνητρα προσωπικού συμφέροντος ή συμφερόντων των λόμπι στα οποία ανήκουν, ακόμη και σε βάρος της δικής του ευημερίας.
Αυτό είναι μια αντανάκλαση παιδικής σκέψης: η πεποίθηση ότι οι αρχές είναι αλάθητες, ηθικά τέλειες και ειλικρινείς, όπως σκεφτόμασταν για τους γονείς μας όταν ήμασταν παιδιά. Ακριβώς όπως ο μπαμπάς και η μαμά δεν θα έκαναν ποτέ κάτι που θα μας έβλαπτε, πιστεύουμε ότι οι ηγέτες δεν θα ενεργούσαν ποτέ σκόπιμα εναντίον μας.
Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι οι ελίτ δεν επιδιώκουν πάντα να διατηρήσουν την ηγεμονία τους με κάθε μέσο. Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, ο μέσος καταναλωτής ειδήσεων έχει στερηθεί τόσο πολύ το κριτικό πνεύμα και την περιέργεια που δεν αναρωτιέται πλέον ποιος ωφελείται πραγματικά από κάθε γεγονός ή απόφαση.
Το μυαλό του, ανίκανο να συνδέσει στοιχεία, να εντοπίσει παραλογισμούς, να βρει αντιφάσεις στην επίσημη εκδοχή ή να συγκρίνει πηγές, παραμένει —παραθέτοντας τον Hegel— στη «νύχτα όπου όλες οι αγελάδες είναι μαύρες» και στην αφελής ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις που ευνοούν όλους και όχι, όπως συμβαίνει συνήθως, μόνο λίγους, όταν δεν είναι ανοιχτά εις βάρος άλλων.
Ο μέσος πολίτης, αν και θυμάται την εικόνα του Colin Powell να κουνάει ένα δοκιμαστικό σωλήνα με υποτιθέμενο άνθρακα για να δικαιολογήσει την εισβολή στο Ιράκ —βασισμένη σε ψευδείς αποδείξεις—, συνεχίζει να εμπιστεύεται τυφλά τα μέσα ενημέρωσης και τους κυβερνώντες. Η στάση του θυμίζει εκείνη ορισμένων συζύγων που, παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζουν ότι ο σύντροφός τους τις έχει κακομεταχειριστεί, επιμένουν ότι «τώρα έχει αλλάξει» και ότι, βαθιά μέσα του, τις αγαπά.
Και, στην προσπάθειά τους να ενταχθούν στην ενιαία σκέψη και να μην αποκλειστούν από το κοινωνικό κοπάδι, καταστέλλουν κάθε παρόρμηση αναζήτησης της αλήθειας. Ο φόβος τους να φανούν ηλίθιοι είναι τόσο μεγάλος που καταλήγουν να είναι, ακόμη και μπροστά στα πιο προφανή στοιχεία.
Πηγή:
Μετάφραση από Counterpropaganda
Δικτυογραφία:
El origen del término “conspiranoico”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου