21 Αυγούστου 2025

Πότε, ποιοι και γιατί ονομάστηκαν “Ουκρανοί” και όχι “Ρώσοι”

 
Μια σύντομη μελέτη εθνογένεσης και αυτοπροσδιορισμού, με αφορμή τη συνάντηση Τραμπ-Πούτιν. Εισαγωγικά, ο σύγχρονος ουκρανικός λαός συγκροτήθηκε μέσα από μια μακρά διαδικασία εθνογένεσης, όπου η κοινή καταγωγή από τους Ανατολικούς Σλάβους και τον κόσμο των Kyivan Rus/Ρώς του Κιέβου, “διαχωρίστηκε” σταδιακά σε διακριτές ταυτότητες, υπό διαφορετικά πολιτικά καθεστώτα, γλωσσικές πολιτικές και πολιτισμικά πρότυπα.  
 
Στον πυρήνα του ερωτήματος πότε/ποίοι και γιατί ονομάστηκαν Ουκρανοί και όχι Ρώσοι, βρίσκεται: Ο μεσαιωνικός κοινός κόσμος των Ρως, οι διαφοροποιημένες εμπειρίες κυριαρχίας (Πολωνολιθουανική, Αυστροουγγρική, Ρωσική/Σοβιετική) η κεντρική μνήμη των Κοζάκων και οι γλωσσικές/εκπαιδευτικές πολιτικές του 19ου-20ού αιώνα, που άλλοτε κατέπνιγαν και άλλοτε αφύπνιζαν ξεχωριστή ταυτότητα.
 
Στον Μεσαίωνα, οι Ανατολικοί Σλάβοι του κράτους των Ρως του Κιέβου, δεν αυτο-προσδιορίζονταν ως “Ουκρανοί/Ρώσοι/Λευκορώσοι” αλλά ως “Ρως”. Μετά τη μογγολική κατάκτηση, οι κληρονόμοι τους, πορεύτηκαν διαφορετικά. Μεγάλο μέρος της σημερινής Ουκρανίας εντάχθηκε στον λιθουανικό και κατόπιν πολωνο-λιθουανικό χώρο, ενώ ο βορειοανατολικός πόλος εξελίχθηκε στο Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας. Η ιδέα ότι από έναν προ-νεωτερικό “κόσμο Ρως” προέκυψαν τρία διαφορετικά νεωτερικά έθνη (ουκρανικό, ρωσικό, λευκορωσικό) είναι κεντρικό επιχείρημα της σύγχρονης ιστοριογραφίας. 
 
Από τον 15ο-17ο αιώνα, ο όρος “Ουκρανία” χρησιμοποιείται αρχικά γεωγραφικά (σύνορο/παραμεθόριος) στις στέπες, όπου αναδύεται ο κόσμος των Κοζάκων. Η Εξέγερση του Μπογκντάν Χμελνίτσκι (1648) και το “Κοζακικό κράτος” συγκροτούν ένα ισχυρό τοπικό με φαντασιακό ελευθερίας/αυτονομίας, “κράτος” ξέχωρο τόσο από το πολωνικό, όσο και από το μοσχοβίτικο πρότυπο. Το 1654, η Συμφωνία/Σύνοδος της Περεγιασλάβας με τον Τσάρο έγινε για προστασία έναντι της Πολωνίας, αλλά είχε μακροπρόθεσμα ως συνέπεια την ενσωμάτωση του “κράτους” αυτού στη ρωσική αυτοκρατορική σφαίρα.
 
Στη Ρωσική Αυτοκρατορία κυριάρχησε ο όρος “Μικρορώσοι” (Malorossy), ως υποκλάδος ενός ενιαίου “ρωσικού έθνους”. Παράλληλα όμως, ιδιαίτερα στα δυτικά (υπό την Αυστρία/Αυστροουγγαρία), αναπτύχθηκε ο ρομαντικός ουκρανικός εθνικισμός, δηλ. διανόηση, λαογραφία, γλώσσα, ποίηση (κορυφαία μορφή ο Τάρας Σεβτσένκο), ιστοριογραφία (Μιχαΐλο Χρουσέβσκι) και σταδιακή καθιέρωση του εθνωνύμου “Ουκρανοί”. Η διαμόρφωση ξεχωριστής εθνικής αφήγησης από τον Χρουσέβσκι (“Ιστορία της Ουκρανίας-Ρώς”) θεωρείται θεμέλιο της ουκρανικής ιστοριογραφίας. 
 
Η ουκρανική γλώσσα έγινε πεδίο σύγκρουσης. Μάλιστα, δύο εμβληματικές πράξεις λογοκρισίας στη ρωσική αυτοκρατορία ήταν η Εγκύκλιος Βαλούγιεφ (1863): περιορισμός ουκρανόγλωσσων εκδόσεων (ιδίως θρησκευτικών/εκπαιδευτικών) και το Διάταγμα του Έμς (1876): απαγόρευση ουκρανικής γλώσσας στην έντυπη μορφή (με εξαιρέσεις), απαγόρευση εισαγωγής βιβλίων, παραστάσεων κ.λπ. στα ουκρανικά. Η κατασταλτική πολιτική, σε συνδυασμό με την άνθηση ουκρανόγλωσσης λογοτεχνίας και λαϊκής παράδοσης (από τον Kotliarevsky έως τον Σεβτσένκο), ευνόησε την αίσθηση ότι πρόκειται για διακριτή κοινότητα και όχι για υποσύνολο “Ρώσων”.
 
Ουκρανία και Ρωσία-ΕΣΣΔ 
 
Μετά το 1917, δημιουργήθηκαν βραχύβια ουκρανικά κράτη (Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία κ.ά.), όπου ο αυτοπροσδιορισμός ως “Ουκρανός” απόκτησε πολιτικό περιεχόμενο σε μαζική κλίμακα. Η ενσωμάτωση στη Σοβιετική Ένωση συνδυάζει περιόδους “ουκρανοποίησης” με βαριές πολιτικές βίας και ρωσοποίησης. Ο Μεγάλος Λιμός (Holodomor, 1932–33), προϊόν πολιτικών του σταλινικού καθεστώτος, κατέστη τραύμα ή/και κλειδί της ουκρανικής μνήμης που ενίσχυσε τον διαχωρισμό από το “ρωσικό” κέντρο. Συνοψίζοντας, το “Ουκρανός” αντί του “Ρώσος”, εδραιώθηκε από: 
  • Διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες κυριαρχίας (Πολωνολιθουανική/Αυστροουγγρική vs Μοσχοβίτικης/Ρωσικής), που γέννησαν άλλους θεσμούς, ελίτ και πολιτική κουλτούρα.
  • Κοζάκικη παράδοση ως σύμβολο ελευθερίας/αυτοκυβέρνησης, κληρονομιά ιδιαίτερα της κεντρο-ανατολικής Ουκρανίας.
  • Γλωσσική διαφοροποίηση και λογοτεχνία (από τον Eneyida του Kotliarevsky μέχρι τον Σεβτσένκο) που ισχυροποίησαν την ιδέα ότι η ουκρανική είναι πλήρης, υψηλή γλώσσα έθνους.
  • Κατασταλτικές πολιτικές 19ου αιώνα (Βαλούγιεφ/Έμς) που, αντί να “αφομοιώσουν”, ενίσχυσαν αμυντικά την ταυτότητα.
  • Τραύμα και μνήμη (Holodomor) που κρυστάλλωσαν την αίσθηση ξεχωριστού λαού με δική του ιστορική μοίρα. 
Χρονολογική επισκόπηση αυτοπροσδιορισμού (από “Ρώς” σε “Ουκρανοί”)
  • 9ος–13ος αι.: κοινός κόσμος των “Ρώς” (χωρίς τα σύγχρονα εθνωνύμια).
  • 13ος–15ος αι.: Μετά τους Μογγόλους, οι ουκρανικοί χώροι εντάχθηκαν σε Λιθουανία/Πολωνία – άρχισε να “σπάει” η ενιαία εμπειρία των Ρώς.
  • 15ος–17ος αι.: ο όρος “Ουκρανία” ως παραμεθόριος -άνοδος Κοζάκων-εξέγερση Χμελνίτσκι, Περεγιασλάβα (1654)
  • 8ος αι. (τέλη): Ενσωμάτωση του “κράτους” τους στη ρωσική αυτοκρατορία, ρωσικός όρος “Μικρορώσοι”.
  • 19ος αι.: Ρομαντικός εθνικισμός-ουκρανική αναβίωση – Σεβτσένκο/Χρουσέβσκι -σταδιακή καθιέρωση του εθνωνύμου “Ουκρανοί”. Παράλληλα, λογοκρισία γλώσσας (1863, 1876).
  • 1917-1921: Ουκρανικές κρατικές απόπειρες – μαζικός πολιτικός αυτοπροσδιορισμός ως “Ουκρανοί”.
  • Μεσοπόλεμος-Σοβιετική περίοδος: Εναλλαγή ουκρανοποίησης/ρωσοποίησης – Holodomor (1932-33) ως θεμελιακή μνήμη.
  • 1991-σήμερα: Η ανεξαρτησία από την ΕΣΣΔ παγιώνει το εθνώνυμο “Ουκρανοί” ως πολιτική (civic) και εθνοπολιτισμική ταυτότητα. 
“Είμαι Ουκρανός και όχι Ρώσος” 
 
Η επιλογή “είμαι Ουκρανός και όχι Ρώσος” δεν είναι στιγμιαίο γεγονός, είναι προϊόν αιώνων διαφορετικών εμπειριών κυριαρχίας, ισχυρής κοζάκικης μνήμης, γλωσσικής καλλιέργειας και (ιδίως στον 20ό αιώνα) τραυματικών πολιτικών που τόνισαν τη διακριτότητα. Η σύγχρονη ιστοριογραφία (Plokhy, Magocsi, Subtelny, Wilson κ.ά.) συμφωνεί στο βασικό σχήμα, από τον κοινό προνεωτερικό κόσμο των Ρώς, μέσω των ιδιαίτερων ιστορικών διαδρομών, διαμορφώθηκε ένα νεωτερικό ουκρανικό έθνος με δική του ιστορία, γλώσσα και πολιτικό φαντασιακό, όπως θα έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης.
 
Η συνάντηση Τραμπ-Πούτιν, μπορεί να μην τερμάτισε τον πόλεμο και να επανάφερε στην κεντρική σκηνή το Ρώσο Πρόεδρο, παρά το διεθνές ένταλμα και τις κυρώσεις, εν τούτοις ανέδειξε πάλι τα παραπάνω. Παρότι ο Πούτιν ανέφερε πως τον πονάει ο πόλεμος με το αδελφό έθνος, οι πράξεις δείχνουν άλλο. Αν αφαιρέσουμε τους όντως Ρώσους/ρωσόφωνους της Ανατολικής Ουκρανίας, οι υπόλοιποι Ουκρανοί δεν συμμερίζονται τις δηλώσεις αδελφότητας, έστω και εάν υπάρχουν μικτοί γάμοι και σχέσεις.
 
Κλείνοντας, καταφανώς οι δύο ηγέτες γεφύρωσαν τις σχέσεις τους και έδειξαν με τροχιοδεικτικά ποιος κάνει κουμάντο στις διεθνείς γεωπολιτικές σχέσεις. Τα είδαν μεν οι Ουκρανοί και οι Ευρωπαίοι, καθώς και τα διεθνή όργανα, τα άκουσαν όμως και Κινέζοι, Ινδοί, καθώς και τρίτες χώρες, εμπόλεμες ή μη, όπως και ο αραβικός κόσμος. Η ιστορία είναι παρούσα και ενεργή.
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 12:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , , ,

1 σχόλιο:

Νικόλαος είπε...

Το πρόβλημα με το κατά τα άλλα ενημερωτικό άρθρο είναι ότι παρουσιάζει περίπου ως νομοτελεια τις εξωτερικές στυγνές επεμβάσεις:
"13ος–15ος αι.: ...οι ουκρανικοί χώροι εντάχθηκαν σε Λιθουανία/Πολωνία – άρχισε να “σπάει” η ενιαία εμπειρία των Ρώς".
Υποβαθμίζει δηλαδή τη βίαιη καταστολή κυρίως των Ρκαθολικών εις βάρος των ορθοδόξων με την Ουνία κ.ο.κ. και σπεύδει στο συμπέρασμα του τύπου "τί να κάνουμε, ότι έγινε, έγινε ".
Όσο δε για τη διάκριση ότι από τον ενιαίο κόσμο των Ρως προέκυψαν οι...Ρώσοι και οι άλλοι, έχει πάρει διαζύγιο από τη λογική.
Ο δε μεγάλος λιμός του 32-33 αν και σταλινικός, ούτε λίγο ούτε πολύ χρεώνεται μέσω συμψηφισμών στους κακούς Ρώσους επίσης.

22 Αυγούστου, 2025 09:42

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.