Απόδοση στα ελληνικά: Απολλόδωρος - Ben Pile | 17 Μαΐου 2012
Πριν από σαράντα χρόνια, δύο ιδέες σχετικά με τη σχέση της ανθρωπότητας με τον φυσικό κόσμο κέντρισαν το ενδιαφέρον των πλουσιότερων και με τη μεγαλύτερη επιρροή ανθρώπων. Η πρώτη ήταν ότι οι απαιτήσεις ενός αυξανόμενου πληθυσμού έπαιρναν από τον πλανήτη περισσότερα από όσα μπορούσαν να αντικατασταθούν από φυσικές διαδικασίες. Η δεύτερη, σχετική ιδέα, ήταν ότι υπάρχουν φυσικά «όρια στην ανάπτυξη». Αυτές οι δύο αναδιατυπώσεις του μαλθουσιανισμού είχαν ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί ότι η ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας πρέπει να περιοριστεί, προκειμένου να διατηρηθεί η βιωσιμότητα του πλανήτη.
Οι φόβοι για την πιθανότητα μιας παγκόσμιας περιβαλλοντικής καταστροφής και τις ανθρώπινες συνέπειές της, όπως τις περιέγραψαν νεο-Μαλθουσιανοί όπως ο Paul Ehrlich – συγγραφέας της προφητείας του 1968, The Population Bomb (Η Βόμβα του Υπερπληθυσμού) – και της Λέσχης της Ρώμης (Club of Rome) – ένα φόρουμ συζήτησης για πολιτικούς, διπλωμάτες και ερευνητές υψηλού επιπέδου – αποτέλεσαν το έδαφος πάνω στο οποίο ιδρύθηκαν διάφορες οργανώσεις υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Το 1972, ο ΟΗΕ πραγματοποίησε τη Διάσκεψη για το Ανθρώπινο Περιβάλλον και ξεκίνησε το περιβαλλοντικό του πρόγραμμα, το UNEP. Το 1983, ιδρύθηκε η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED, γνωστή και ως Επιτροπή Brundtland, από το όνομα της προέδρου της, της Νορβηγίδας πολιτικού Gro Harlem Brundtland), η οποία δημοσίευσε τα πορίσματά της το 1987 στο Our Common Future. (Το Κοινό μας Μέλλον). Γνωστή και ως Έκθεση Brundtland, έγινε η «βίβλος» της «βιώσιμης ανάπτυξης».
Αφού καθιέρωσε τη βιώσιμη ανάπτυξη ως επιτακτική ανάγκη της παγκόσμιας πολιτικής, δημιουργήθηκαν περισσότερες οργανώσεις και προγράμματα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για την υλοποίησή της. Το 1992, πραγματοποιήθηκε στο Ρίο η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, η πρώτη «Διάσκεψη Κορυφής για τη Γη», η οποία οδήγησε στην Agenda 21 «σχέδιο για έναν βιώσιμο πλανήτη», στις συμβάσεις του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα, καθώς και στη δημιουργία της Επιτροπής του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (UNSCD). Έκτοτε, έχει αναπτυχθεί ένα ολόκληρο οικοσύστημα παγκόσμιων, εθνικών, κυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων, με σκοπό την προώθηση και την εφαρμογή της στενότερης ενοποίησης της παραγωγικής ζωής του ανθρώπου με τη γνώση για το περιβάλλον: την τήρηση των «ορίων της ανάπτυξης». Η πιο αξιοσημείωτη από αυτές είναι η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Αλλαγές (UNFCCC), στο πλαίσιο της οποίας επιδιώκεται μια παγκόσμια συμφωνία για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Σαράντα χρόνια μετά, αυτές οι καταστροφικές προβλέψεις δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου έχει αυξηθεί κατά 10 χρόνια και ο αριθμός των βρεφών που πεθαίνουν πριν από την ηλικία των πέντε ετών έχει μειωθεί από 134 ανά χίλια σε 58. Έτσι, ο ανθρώπινος πληθυσμός έχει σχεδόν διπλασιαστεί και το παγκόσμιο ΑΕΠ έχει τριπλασιαστεί. Είμαστε περισσότεροι, είμαστε πιο υγιείς, πιο πλούσιοι και καλύτερα τρέφονται. Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ των ισχυρισμών των υποστηρικτών του πολιτικού περιβαλλοντισμού και της πραγματικότητας. Γιατί λοιπόν οι ηγέτες του κόσμου θα συναντηθούν τον επόμενο μήνα στο Ρίο, στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη;
Η διάσκεψη, γνωστή ως Rio+20, έχει ως στόχο να συγκεντρώσει «παγκόσμιους ηγέτες, μαζί με χιλιάδες συμμετέχοντες από κυβερνήσεις, τον ιδιωτικό τομέα, ΜΚΟ και άλλες ομάδες» για να «διαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μειώσουμε τη φτώχεια, να προωθήσουμε την κοινωνική ισότητα και να διασφαλίσουμε την προστασία του περιβάλλοντος σε έναν όλο και πιο πυκνοκατοικημένο πλανήτη, ώστε να φτάσουμε στο μέλλον που θέλουμε». Αλλά αυτοί οι φαινομενικά ευγενείς στόχοι κρύβουν κάποια επαίσχυντα μέσα. Δεν είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε πώς θα είναι «το μέλλον που θέλουμε» συμμετέχοντας σε δημοκρατικές διαδικασίες. Αντίθετα, οι «παγκόσμιοι ηγέτες» από κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και ΜΚΟ θα το αποφασίσουν για εμάς χωρίς εμάς.
Τι θα συμβεί, λοιπόν, αν δεν πιστεύουμε ότι η έμφαση στην «βιωσιμότητα» είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της φτώχειας και της ανισότητας; Τι θα συμβεί αν πιστεύουμε ότι η πρόοδος στον κόσμο έχει επιτευχθεί, παρά το γεγονός ότι δεν είναι «βιώσιμη»; Και τι θα συμβεί αν πιστεύουμε ότι οι Μεγάλοι και οι Καλοί δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να εξυπηρετούν τους εαυτούς τους με αυτή τη νέα μορφή πολιτικής;
Φυσικά, δεν υπάρχει καμία ευκαιρία για την έκφραση τέτοιων ιδεών. Η διάσκεψη Rio+20 θα είναι μια συνάντηση για την επέκταση της εμβέλειας των υπερεθνικών θεσμών που ήδη βρίσκονται πέρα από τον δημοκρατικό έλεγχο. Η συνάντηση αποκλείει εκ σχεδιασμού τη συμμετοχή του κοινού. Και οποιοσδήποτε «παράνομος» «παράγοντας» καταφέρει να παρευρεθεί στη συνάντηση μπορεί να περιμένει να γίνει παρίας. Ο περιβαλλοντισμός είναι μια μορφή πολιτικής που υπάρχει ξεχωριστά από το λαό. Επιφανειακά στοχεύει στην επίλυση των προβλημάτων που υποτίθεται ότι είναι πέρα από την εμβέλεια της κανονικής πολιτικής, όπως η φτώχεια, υποσχόμενος να καλύψει τις απλές μεταβολικές ανάγκες των φτωχότερων ανθρώπων του κόσμου.
Ωστόσο, αυτή η υπόσχεση έχει το τίμημά της. Στη συνάντηση της Στοκχόλμης το 1972 συζητήθηκε η «ανάγκη για νέες έννοιες κυριαρχίας, που δεν θα βασίζονται στην παραίτηση από τις εθνικές κυριαρχίες, αλλά σε καλύτερους τρόπους άσκησής τους συλλογικά και με μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης για το κοινό καλό». Με άλλα λόγια, ο κόσμος μπορεί να τραφεί, να ντυθεί και να στεγαστεί με κόστος την αυτονομία.
Αυτή η παραίτηση από την αυτονομία είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, το επιχείρημα των οποίων έχει συνοψιστεί σε ένα κομψό σλόγκαν: τα παγκόσμια προβλήματα χρειάζονται παγκόσμιες λύσεις. Για παράδειγμα, προσπαθώντας να κατανοήσει γιατί ο σκεπτικισμός απέναντι στις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή φαίνεται να αντιστοιχεί σε μια συντηρητική πεποίθηση, ο Damian Carrington της εφημερίδας Guardian πρόσφατα εξέφρασε την άποψη: «Το πρόβλημα είναι ότι τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα απαιτούν παγκόσμια δράση, που σημαίνει συνεργασία, αν δεν θέλουμε να υπάρχουν ελεύθεροι επιβάτες. Αυτό συνεπάγεται διεθνείς συνθήκες και κανονισμούς, οι οποίοι για ορισμένους στη δεξιά ισοδυναμούν με κομμουνισμό».
Ο ισχυρισμός αυτός είναι γελοίος για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων και το γεγονός ότι δεν χρειάζεται να είναι κανείς «δεξιός» για να είναι σκεπτικός απέναντι στις διεθνείς συνθήκες και κανονισμούς. Κάποιος μπορεί επίσης να αντιταχθεί στη δημιουργία ισχυρών πολιτικών θεσμών και πολιτικών με ευρεία εμβέλεια απλώς και μόνο επειδή η δημιουργία τους δεν ήταν δημοκρατική.
Ένας άλλος λόγος μπορεί να είναι ότι οι έννοιες «παγκόσμιος» και «βιωσιμότητα» είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ασαφείς. Σε ποιο βαθμό τα «παγκόσμια προβλήματα» είναι πραγματικά παγκόσμια; Και σε ποιο βαθμό η «βιώσιμη» παραγωγή και δράση μπορούν πραγματικά να αντιμετωπίσουν προβλήματα όπως η φτώχεια και η ανισότητα; Η φτώχεια δεν είναι, στην πραγματικότητα, πρόβλημα υπερβολικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, αλλά ανεπαρκούς εκμετάλλευσης. Και η φτώχεια δεν είναι παγκόσμιο πρόβλημα, αλλά κατηγορηματικά τοπικό, στο οποίο ένας πληθυσμός είναι απομονωμένος από τον υπόλοιπο κόσμο.
Μπορούμε να εξηγήσουμε τη φτώχεια και την ανισότητα με τους όρους που προτιμούν οι περιβαλλοντολόγοι μόνο αν αποδεχτούμε τη θεωρία των ορίων της ανάπτυξης και το παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος που απορρέει από αυτήν. Με άλλα λόγια, ότι υπάρχουν όρια σε ό,τι μπορούμε να πάρουμε από τον πλανήτη και ότι μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα της φτώχειας μόνο αν μοιράσουμε αυτούς τους περιορισμένους πόρους πιο δίκαια. Ένα τέτοιο επιχείρημα για τη μείωση και την αναδιανομή των πόρων έχει ως αντίδραση την αντικατάσταση του επιχειρήματος για τη δημιουργία περισσότερου πλούτου.
Ωστόσο, μέχρι σήμερα, τα επιχειρήματα ότι υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη, ότι υπάρχει μια βέλτιστη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του πλανήτη και ότι η βιομηχανική κοινωνία είναι «μη βιώσιμη» δεν έχουν βρει υποστήριξη στην πραγματικότητα. Οι προβλέψεις των νεο-Μαλθουσιανών στη δεκαετία του '60 και του '70 διαψεύστηκαν από την αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου. Και τώρα υπάρχει μια αυξανόμενη αναγνώριση ότι το φαινόμενο που τονίζεται περισσότερο από τους περιβαλλοντολόγους – η κλιματική αλλαγή – έχει υπερεκτιμηθεί. Ο επιστήμονας που πρότεινε ότι η ζωή στη Γη μπορεί να λειτουργεί ως αυτορυθμιζόμενο σύστημα, ο James Lovelock, έχει αποστασιοποιηθεί από τις πιο ακραίες συνέπειες της υπόθεσής του. Ενώ ο Lovelock κάποτε προέβλεπε την «εκδίκηση της Γαίας», σε μια σύντομη συνέντευξη για το MSNBC.com αναφέρθηκε στο καταστροφικό του έργο και επέκρινε άλλους, όπως τον Al Gore, για την υπερβολική έμφαση που δίνουν σε καταστροφικές αφηγήσεις. Αυτό αποτελεί από μόνο του μια αξιοσημείωτη μεταστροφή, αλλά αντανακλά ένα ευρύτερο φαινόμενο: την ωρίμανση της ασυνέπειας του περιβαλλοντισμού.
Θέματα όπως τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και η πυρηνική ενέργεια έχουν προκαλέσει τριβές και τη δημιουργία φατριών εντός του πράσινου κινήματος. Οι προφητείες καταστροφής, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, το λιώσιμο των παγετώνων και των παγωμένων καλυμμάτων, οι πόλεμοι για τους πόρους, οι μαζικές εξαφανίσεις και το οικονομικό και κοινωνικό χάος έχουν αναβληθεί από το άμεσο μέλλον – πρώτα για δεκαετίες, μετά για αιώνες, και τώρα ίσως ακόμη και για χιλιετίες, στερώντας από το κίνημα την επείγουσα φύση του και αναγκάζοντας τα μέλη του να αναζητήσουν (χωρίς να τα καταφέρουν) πιο ρεαλιστικές διατυπώσεις του περιβαλλοντισμού. Οι συναντήσεις για την επίτευξη μιας παγκόσμιας συμφωνίας για την κλιματική αλλαγή κατέληξαν σε αναταραχή και πικρές αλληλοκατηγορίες αντί για αρμονία και ένα λαμπρό πράσινο μέλλον. Μπορεί λοιπόν η συνάντηση Rio+20 να αντιστρέψει την τάση και να καταλήξει σε συνεκτικούς στόχους για την παγκόσμια περιβαλλοντική πολιτική;
Φαίνεται απίθανο να το καταφέρει. Αν και η συνάντηση έχει ως στόχο να προσφέρει «το μέλλον που θέλουμε», αποδεικνύεται ότι αυτό που «θέλουμε» είναι πιο δύσκολο να προσδιοριστεί από ό,τι είχε ελπίσει ο ΟΗΕ. Ακόμη και όταν εμείς – οι απλοί άνθρωποι – αποκλειστήκαμε από τις προπαρασκευαστικές συναντήσεις για τον καθορισμό της ατζέντας της διάσκεψης, οι διαπραγματευτές από 193 χώρες δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε αυτό που ήθελαν. Όπως και στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα, αποδεικνύεται ότι οι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικά συμφέροντα και θέλουν διαφορετικά πράγματα. Και οι άλλοι παράγοντες – οι μη υπεύθυνες, μη εκλεγμένες και μη δημοκρατικές ΜΚΟ – φαίνονται έτοιμοι να κάνουν σκηνή. Για παράδειγμα, η φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam παραπονέθηκε ότι «οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν ή επιτρέπουν τις συνομιλίες για να υπονομεύσουν τα καθιερωμένα ανθρώπινα δικαιώματα και τις συμφωνημένες αρχές, όπως η ισότητα, η προφύλαξη και η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»».
Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Η «βιωσιμότητα» δεν έχει καμία σχέση με την επίτευξη «αυτού που θέλουμε», αλλά, αντίθετα, με τη μεσολάβηση των επιθυμιών μας, τόσο υλικών όσο και πολιτικών. Κατά συνέπεια, ο στόχος της συνάντησης του Ρίο δεν είναι τόσο η εξεύρεση μιας «βιώσιμης» σχέσης μεταξύ της ανθρωπότητας και του φυσικού κόσμου, όσο η εξεύρεση μιας ασφαλούς βάσης για το πολιτικό κατεστημένο. Η ατζέντα της διάσκεψης Ρίο +20 είναι η συζήτηση για «αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, ενέργεια, βιώσιμες πόλεις, επισιτιστική ασφάλεια και βιώσιμη γεωργία, νερό, ωκεανούς και ετοιμότητα για καταστροφές». Και πάλι, ίσως πρόκειται για ευγενείς στόχους. Αλλά η παροχή των βασικών αναγκών της ζωής, η δημιουργία ευκαιριών για θέσεις εργασίας και ο σχεδιασμός των πόλεων είναι πραγματικά έργο ειδικών μορφών πολιτικής και υπερεθνικών οργανισμών;
Η ιδέα ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι ή ότι ο φυσικός κόσμος είναι τόσο εύθραυστος που αυτά τα πράγματα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθούν από την κανονική, δημοκρατική πολιτική, έρχεται σε αντίθεση με τα γεγονότα. Θα ήταν ευκολότερο να λάβουμε πιο σοβαρά υπόψη τους περιβαλλοντολόγους και τα περιβαλλοντικά προγράμματα του ΟΗΕ αν εκατομμύρια άνθρωποι διαδήλωναν με πανό που ζητούσαν «χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο» και «λιγότερη δημοκρατία». Αντ' αυτού, μόνο μια μικρή ελίτ υποστηρίζει την ατζέντα της βιωσιμότητας, και μόνο ένα μικρό τμήμα αυτής της ελίτ έχει το δικαίωμα να συζητά τι σημαίνει «βιωσιμότητα». Μας ζητείται να δεχτούμε ως αληθινές τις ισχυρισμούς τους ότι υπηρετούν το «κοινό καλό». Αλλά δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των καθεστώτων των καλοπροαίρετων δικτατοριών και των τυραννιών.
Η βιωσιμότητα είναι μια ασταθής έννοια. Και οι υποστηρικτές της είναι επιπόλαιοι με τα επιστημονικά στοιχεία και αγνοούν το πλαίσιο και την εξέλιξη της ατζέντας της βιωσιμότητας, πιστεύοντας ότι είναι απλώς θέμα «επιστήμης» και όχι πολιτικής. Η αλήθεια για τη «βιωσιμότητα» και τη συνάντηση στο Ρίο τον επόμενο μήνα είναι ότι δεν είναι η σχέση μας με τον φυσικό κόσμο που επιθυμεί να ελέγξει, αλλά οι ανθρώπινες επιθυμίες, η αυτονομία και η κυριαρχία. Γι' αυτό το λόγο, το 1993, η Λέσχη της Ρώμης δημοσίευσε την έκθεσή της με τίτλο: The First Global Revolution («Η Πρώτη Παγκόσμια Επανάσταση»), που συντάχθηκε από τον ιδρυτή και πρόεδρο της λέσχης, Alexander King, και τον Bertrand Schneider. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, για να ξεπεραστούν οι πολιτικές αποτυχίες, ήταν απαραίτητο να εντοπιστεί «ένας κοινός εχθρός ενάντια στον οποίο μπορούμε να ενωθούμε». Ωστόσο, στην καταπολέμηση αυτού του εχθρού – «η υπερθέρμανση του πλανήτη, η έλλειψη νερού, η πείνα και άλλα παρόμοια» – οι συγγραφείς προειδοποίησαν ότι δεν πρέπει να «συγχέουμε τα συμπτώματα με τις αιτίες». «Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι προκαλούνται από την ανθρώπινη παρέμβαση στις φυσικές διεργασίες και μόνο μέσω της αλλαγής στάσεων και συμπεριφορών μπορούν να ξεπεραστούν. Ο πραγματικός εχθρός, λοιπόν, είναι η ίδια η ανθρωπότητα».Ο Ben Pile είναι ο συντονιστής του Oxford Salon. Διατηρεί το blog Climate Resistance.
Δικτυογραφία:
The real enemy is humanity itself' - spiked
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου