16 Οκτωβρίου 2022

Αλεξάνδρεια Εσχάτη: Η άγνωστη ελληνιστική πόλη στο τέλος της πολιτισμένης οικουμένης

Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη (Alexandria Ultima ή Alexandria Eskhata), ήταν ελληνιστική πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, τον Αύγουστο του 329 π.Χ. ως έδρα για το βορειότερο μακεδονικό στρατόπεδό του στην Κεντρική Ασία. Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη κατασκευάστηκε στο νοτιοδυτικό τμήμα της κοιλάδας Φεργκάνα, (Fergana Valley) στη νότια όχθη του ποταμού Ιαξάρτη (Syr Darya), στη θέση της πόλης σημερινής Xουτζάντ (Khujand), που βρίσκεται στο Τατζικιστάν. 
 
Ο Μέγας Αλέξανδρος, έχτισε ένα τείχος μήκους έξι χιλιομέτρων (6 Km), γύρω από την πόλη, που σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, ολοκληρώθηκε μόνο σε περίπου είκοσι (20) ημέρες. Αφού ο Αλέξανδρος διέσχισε την οροσειρά του Ινδικού Καυκάσου, έφτασε στη Σογδιανή και στην πόλη Μαρακάντα (σημερινή Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν). Από εκεί συνέχισε βορειοανατολικά και, όταν έφτασε στον Ιαξάρτη ποταμό, αμυντικοί λόγοι τον ανάγκασαν να ιδρύσει μια πόλη, το 329 π.Χ., την οποία εποίκισε με ντόπιους και Έλληνες μισθοφόρους που είχε μαζί του. Είναι πολύ πιθανό μετά το θάνατό του η πόλη να άλλαξε όνομα από τον επόμενο κυρίαρχο της, τον Σέλευκο το Νικάτορα.
 
Όπως και στις άλλες ελληνικές πόλεις, με παρόμοια χαρακτηριστικά (δηλαδή: ελληνιστικό φυλάκιο στην Κεντρική Ασία), που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, εγκαταστάθηκαν βετεράνοι (συνταξιούχοι ή τραυματίες) του Μακεδονικού Στρατού. Η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη βρισκόταν περίπου τρακόσια χιλιόμετρα (300 Km) βόρεια της πόλης Αλεξάνδρεια η επί του Ώξου της Βακτρίας ή Βακτριανής, μέσα σε εδάφη της Σογδιανής και οι κάτοικοι της πόλης είχαν να αντιπαρέλθουν αρκετές αψιμαχίες με τον υπόλοιπο τοπικό πληθυσμό. 
 
Μετά το 250 π.Χ., η πόλη πιθανότατα παραμένει σε επαφή με το Ελληνικό βασίλειο της Βακτριανής, ειδικότερα όταν ο βασιλιάς Ευθύδημος Α΄ της Βακτρίας επεκτείνει τον έλεγχο του στη Σογδιανή. 
 
Η πόλη της Αλεξάνδρειας της Εσχάτης βρίσκεται επίσης περίπου τετρακόσια χιλιόμετρα (400 Km) δυτικά του Λεκανοπέδιου Ταρίμ, σήμερα περιοχή της Σιντσιάνγκ (Xinjiang) στην Κίνα, όπου εδράζεται η περιοχή καταγωγής της λευκής ινδοευρωπαϊκής νομαδικης φυλής Γιουέζχι (Yuezhi ή Rouzhi).Υπάρχουν ενδείξεις ότι ελληνικές αποστολές από την Αλεξάνδρεια Εσχάτη, οδηγήθηκαν ως το Κασγκάρ (Kashgar), στην περιοχή της Σιντσιάνγκ (Xinjiang). 
 
Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Στράβωνα, οι Έλληνες «είχαν επεκτείνει την αυτοκρατορία τους, ακόμη και πιο πέρα από τους Σήρες (Seres) και τους Φρύνες (Phryni)», πρόκειται για τις πρώτες γνωστές – ιστορικά καταγεγραμμένες – εμπορικές ή άλλες επαφές μεταξύ της Κίνας και της Δύσης, τουλάχιστον από την περίοδο γύρω στο 200 π.Χ. 
 
Οι απόγονοι των Ελλήνων στην Φεργκάνα μπορεί να είναι οι αναφερόμενοι ως Μεγάλοι Ίωνες (Dayuan ή Ta-Yuan), που προσδιορίζεται στην κινεζική ιστορική καταγραφή για τη Δυναστεία Χαν, αρχής γενομένης με τις πρεσβείες του Τζανγκ Τσιάν (Zhang Qian), περίπου το 130 π.Χ. Πρόκειται για τους πρωταγωνιστές της πρώτης μεγάλης αλληλεπίδρασης μεταξύ της αστικοποίησης του ευρωπαϊκού και του κινέζικου πολιτισμού, η οποία οδήγησε στο άνοιγμα του εμπορικού δρόμου, που είναι γνωστός ως Δρόμος του Μεταξιού, από τον 1ο αιώνα π.Χ. 
 
Σύμφωνα με την «Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου», που έγραψε ο Ρωμαίος συγγραφέας Κουίντος Κούρτιος Ρούφος, οι απόγονοι των Μακεδόνων βετεράνων στρατιωτών διατηρούσαν ακόμα στοιχεία του ελληνιστικού πολιτισμού τους κατά τη στιγμή της γραφής του, γύρω στο 30 π.Χ. 
 
Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη δεν είναι η τελευταία πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Είναι όμως η πιο βορεινή. Οι περισσότεροι ιστορικοί δέχονται ότι ιδρύθηκε στη νότια όχθη του Ιαξάρτη (Syr Daria), εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Khujand του Τατζικιστάν. 
 
Ο Ιαξάρτης ποταμός ήταν το βόρειο σύνορο της επικράτειας του Αλεξάνδρου. Πέρα από το ποτάμι ήταν οι νομάδες Σκύθες. Ο Αλέξανδρος τους είχε νικήσει αλλά δεν προχώρησε στην περιοχή τους. Και οι Σκύθες κρατούσαν στάση επιφυλακτική. Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη, μας λένε οι ιστορικές πηγές, είχε περίμετρο 6 χιλιόμετρα. Το περιμετρικό τείχος χτίστηκε σε… 20 μόλις μέρες και ήταν πλινθοδομή! Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Σκύθες, βλέποντας ότι οι Έλληνες δημιουργούσαν ολόκληρη πόλη, και μάλιστα οχυρή, ακριβώς στα σύνορα, προσπάθησαν να συγκεντρώσουν στρατό για να εμποδίσουν τα έργα, αλλά η εξαιρετική ταχύτητα με την οποία πραγματοποίηθηκε η ανοικοδόμηση, δεν άφησε περιθώριο επέμβασης… 
 
Η πόλη αυτή, στην οποία ο Αλέξανδρος εκτός από φρουρά είχε εγκαταστήσει παλαίμαχους και τραυματίες, έμεινε ελληνική για 500 χρόνια!… Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο Ηφαιστίων ήταν ειδικός ή είχε με τα χρόνια αποκτήσει εμπειρία σε θέματα επιμελητείας. 
 
Ο Αλέξανδρος ίδρυσε σύμφωνα με τον Πλούταρχο 70 πόλεις και έβαλε τις βάσεις για την δημιουργία του Ελληνιστικού κόσμου αλλά και του Ελληνοβακτριανού και του Ελληνοϊνδικού που θα κυριαρχήσουν στην Ασία για πολλούς αιώνες. Οι πόλεις αυτές ήταν κέντρα οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας με μεγάλη σχέση με το εμπόριο τη βιοτεχνία αλλά και τη γεωργία. 
 
Στην κεντρική Ασία πριν την Ελληνική κατάκτηση υπήρχαν μικρές αγροτικές κοινότητες, αλλά μετά την έλευση των Ελλήνων αρχίζουν να δημιουργούνται πόλεις, οι οποίες ως αποτέλεσμα της τακτικής των Μακεδόνων Βασιλέων να ελέγξουν αποτελεσματικότερα τις αχανείς αλλά και αναξιοποίητες εκείνες εκτάσεις, αρχικά είναι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και αργότερα πνευματικά κέντρα πολιτισμού. 
 
Ο επικεφαλής της Ελληνιστικής πόλης είναι ο Επιστάτης που συνήθως διορίζονταν από το Βασιλιά και ήταν και στρατιωτικός και πολιτικός αρχηγός της πόλης. Η δομή και τα θέσμια των νέων πόλεων έμοιαζαν με αυτά των πόλεων της κλασικής εποχής αλλά παράλληλα τα τοπικά ήθη και έθιμα είχαν και αυτά τη θέση τους. Οι πολίτες των πόλεων κατείχαν τα πολιτικά και στρατιωτικά αξιώματα, είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και κατείχαν εκτάσεις γης που τους είχε παραχωρήσει ο Βασιλιάς. 
 
Ένα βασικό στοιχείο που ξεχώριζε τις νέες πόλεις που συνεχώς αναπτύσσονταν, από τις αγροτικές κοινότητες ήταν η ανάπτυξη της βιοτεχνίας που με τον πλούτο που παρήγαγε ενδυνάμωνε συνεχώς τις ελληνιστικές πόλεις. Το χτίσιμο πόλεων και στρατιωτικών οικισμών βέβαια εξυπηρετούσε πρωτίστως στρατιωτικούς σκοπούς και δευτερευόντως οικονομικούς. Μια ματιά στη γεωγραφική θέση των πόλεων αυτών θα μας πείσει για του λόγου το αληθές. 
 
Οι πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια Εσχάτη ήταν χτισμένες σε θέσεις ιδιαίτερα σημαντικές για το εμπόριο αλλά και για τον αποτελεσματικό έλεγχο των περιοχών αυτών. Η αντίσταση που αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος στη Βακτριανή και τη Σογδιανή υπαγόρευσε τη δημιουργία πόλεων και στρατιωτικών οικισμών σε απόσταση μιας ημέρας η μια από την άλλη έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ο έλεγχος αλλά και η άμυνα από αιφνιδιαστικές επιδρομές πράγμα τόσο σύνηθες άλλωστε στους ηρωικούς κατοίκους εκείνων των ανυπότακτων περιοχών. 
 
Πάντα υπάρχει η διάσταση των απόψεων των ερευνητών αν οι πόλεις αυτές ήταν πραγματικές πόλεις οι στρατιωτικοί οικισμοί- Φρούρια. Ο Τσερικόβερ γράφει πως κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής εποχής ιδρύθηκαν 176 πόλεις από τις οποίες αμφισβητούνται οι 23, ενώ ο Ταρν πιστεύει ότι οι περισσότερες δεν ήταν κάτι παραπάνω από απλά φρούρια. 
 
Οι Ελληνιστικές πόλεις οργανωτικά μοιάζουν με τις πόλεις της κλασικής εποχής αλλά βέβαια δεν είναι πλέον οι ανεξάρτητες πόλεις κράτη με τη δική τους εσωτερική και εξωτερική πολιτική, καθώς ανήκουν στα μεγάλα κράτη των διαδόχων του Αλεξάνδρου. Έχουν όμως Βουλή, Δήμο, διαίρεση πολιτών σε φυλές αλλά και μικτό πληθυσμό καθώς αυτή την εποχή μάλλον αρχίζει μια στενότερη επαφή των Ελλήνων με τους λαούς της Ανατολής. 
 
Ο Αππιανός πιστεύει πως ο Σέλευκος ίδρυσε 55 πόλεις, αριθμός που είναι πολύ κοντά στον αριθμό 70 που παραθέτει ο Πλούταρχος για τις πόλεις που ίδρυσε ο Μ. Αλέξανδρος. Βέβαια οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου μπορεί φαινομενικά να συνέχιζαν το έργο του αλλά αυτοί στηρίζονταν κυρίως στους Έλληνες και λιγότερο στους ντόπιους. Οι πόλεις που αναφέραμε είχαν κυρίως ελληνικό πληθυσμό, ελληνικά θέσμια και ελληνικές συνήθειες. 
 
Κοντά στο Ασχαμπάντ (πρωτεύουσα της Τουρκμενίας, Τουρκμενιστάν) ανακαλύφθηκε η αρχαία Νύσα και η Νέα Νύσα. Η νέα Νύσα ήταν πόλη ενώ η αρχαία Νύσα ήταν φρούριο. Η διάρθρωση της πόλης ήταν: ακρόπολη, κυρίως πόλη, αγροτική περιφέρεια. Υπάρχουν τείχη και πύργοι στις γωνίες και στην ακρόπολη κατοικεί ο Κυβερνήτης, υπάρχει οπλοστάσιο και στρατώνες. 
 
Στη Βακτριανή κοντά στον ποταμό Καφιρνιγκάν βρίσκεται ο κωμόπολη Κέη-Κοπάτ-Σαχ. Εκεί βρέθηκε Ελληνιστική πόλη σε ορθογώνιο σχήμα, τείχη, και πύργους 12 -13 μ. που εξέχουν 6 μέτρα από το τείχος με καθαρή ελληνική επίδραση. 
 
Οι πόλεις των Ελλήνων στην ανατολή ήταν πολύ περισσότερες από ότι μπορεί να φανταστεί κάποιος που δεν έχει μελετήσει επισταμένα την ιστορία της εποχής. Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είπε πως θα έπρεπε να υπάρχουν τουλάχιστον 5.000 γι αυτή την εποχή που ο Ελληνισμός της Ανατολής μεσουρανούσε και μεταλαμπάδευε τον ελληνικό πολιτισμό και τρόπο ζωής στη Μέση Ανατολή, στην κεντρική Ασία και στην Ινδία. 
 
Ας ελπίσουμε η εποποιία αυτή του Ελληνισμού να πάρει τη θέση που της αξίζει στην ελληνική ιστορία γεμίζοντας περηφάνια και νοσταλγία τους ερευνητές και μελετητές της ελληνιστικής εποχής. 
 
ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ ΠΟΙΗΜΑ: 
«Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων—» 
 
Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε 
πως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
A βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται.
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ’ εσαρώθη.
Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας,
κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! 
 
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΒΙΒΛΙΟ «ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΤΥΧΗΣ Ή ΑΡΕΤΗΣ»:
 
«Αν εξέταζες την παιδεία, που επέβαλε ο Αλέξανδρος, θα έβλεπες ότι έμαθε στους Υρκανούς να παντρεύονται και στους Αραχώσιους να καλλιεργούν τη γη, πως έπεισε τους Σογδιανούς να τρέφουν τους γονείς τους και να μην τους σκοτώνουν, τους Πέρσες να σέβονται τις μητέρες τους, αλλά να μην τις παντρεύονται. Ω η θαυμαστή εκείνη φιλοσοφία του, μέσω της οποίας οι Ινδοί προσκυνούν τους ελληνικούς θεούς, κι οι Σκύθες θάβουν τους νεκρούς και δεν τους τρώνε… Πιο ευτυχισμένοι, λοιπόν, είναι αυτοί που υποτάχθηκαν στον Αλέξανδρο από εκείνους που ξέφυγαν την εξουσία του, γιατί αυτών την άθλια ζωή κανείς δεν τη σταμάτησε, ενώ τους άλλους ο νικητής τους να ζουν ευτυχισμένοι τούς ανάγκασε». 
 

http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=71&cat=1
https://www.politeianet.gr/books/9789603980261-ploutarchos-sugchronoi-orizontes-peri-tis-alexandrou-tuchis-i-aretis-194593 

greekhistoryandprehistory

το είδαμε ΕΔΩ




Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 1:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.