Δημογραφική και Ιστορική Ανασύνθεση
Η Ανατολία και η Μεσοποταμία υπήρξε για χιλιετίες κοιτίδα πλουραλισμού και πολιτισμικής συνύπαρξης. Από τα οροπέδια της Αρμενίας έως τα παράλια του Αιγαίου και τις κοιλάδες της Μεσοποταμίας, η συνύπαρξη Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων αποτέλεσε θεμέλιο του ανατολικού χριστιανισμού και της ευρύτερης πολιτιστικής ακτινοβολίας της περιοχής.
Η έλευση της οθωμανικής κυριαρχίας και αργότερα του τουρκικού εθνικισμού μετέβαλαν ριζικά αυτήν τη δημογραφική πραγματικότητα. Από τα μέσα του 15ου(σχεδόν με την ανακάλυψη της Αμερικής) έως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ακόμα και μέχρι πρόσφατα, οι πολιτικές εξόντωσης, εκτοπισμού και αφομοίωσης εξάλειψαν σχεδόν ολοκληρωτικά τις αυτόχθονες χριστιανικές κοινότητες.
Αρμένιοι: Εξόντωση μιας πατρίδας
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο αρμενικός πληθυσμός της Δυτικής Αρμενίας και της Κιλικίας αριθμούσε περίπου 4,5 έως 5 εκατομμύρια ψυχές (βλ. R. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, 1997), ενώ οι εκτιμήσεις για τον μεσαιωνικό αρμενικό πληθυσμό που βασίζονται κυρίως σε φορολογικά αρχεία, χρονικά της εποχής και πριν την εισβολή των Μογγόλων υπολογίζεται σε 4-5 εκατομύρια.
Κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας του 1915–1923, πάνω από 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι εξοντώθηκαν, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες και παιδιά εξισλαμίστηκαν και ενσωματώθηκαν βίαια στον υπό διαμόρφωση τουρκικό εθνικό κορμό.
Αλλά δεν ήταν μόνο η Γενοκτονία:
Τον 13ο – 15ο Αιώνα με την πτώση του Βασιλείου της Κιλικίας(1375) είχαμε χιλιάδες θύματα, εξισλαμίσεις και καταστροφές αρμενικών πόλεων από τους σελτζούκους τούρκους.
Από το 1514-1517 έχουμε αναφορές για σφαγές 20.000 Αρμενίων και πυρπολήσεις σπιτιών σε αρμενικά χωριά κοντά στο Βάν και το Ερζερούμ κατά την εκστρατεία του Σουλειμάν του μεγαλοπρεπούς.
Από το 1603-1618 έχουμε σφαγές 20.000-30.000 Αρμενίων και εκτοπισμούς στο Ναχιτσεβάν και στη Νέα Τζουλφά.
Από το 1650-1750 έχουμε τοπικές σφαγές και φορολογικές εκστρατείες κατά αρμενικών χωριών γύρω από το Βάν, το Ερζερούμ και το Μπιτλίς.
Από το 1771-1780 οθωμανικά στρατεύματα εξοντώνουν πάνω από 10.000 Αρμενίους ύποπτους «φιλορωσισμού» στο Κάρς στο Ερζερούμ και στο Βαγαρσαπάτ (σημερινό Ετσμιατζίν).
Από το 1822-1829 στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου έχουμε μαζικές σφαγές 25.000-30.000 Αρμενίων, εκτοπισμούς και καταστροφή αρμενικών χωριών στο Βαν, το Ερζερούμ και το Κάρς.
Από το 1850-1860 έχουμε 10.000 νεκρούς σε τοπικές σφαγές και εξισλαμίσεις από Κούρδους φυλάρχους με την ανοχή των Οθωμανών στο Μπιτλίς το Μούς και το Χαρπούτ.
Από το 1877-1878 έχουμε πάνω από 25.000 Αρμενίους νεκρούς στο νέο Ρωσοτουρκικό πόλεμο με δεκάδες καμένα χωριά.
Από το 1880-1881 οργανωμένες επιθέσεις των Οθωμανών στο Σασούν με πάνω από 5.000 Αρμενίους νεκρούς.
Από το 1894-1896 σφαγές 200.000-300.000 Αρμενίων από τον Σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ Β’ με την βοήθεια του στρατού και μουσουλμανικών όχλων στις πόλεις Σασούν, Μπιτλίς, Ερζερούμ, Βάν, Σεβάστεια, Τραπεζούντα, Ντιγιαρμπακίρ.
Το 1896 μετά τη κατάληψη της Οθωμανικής τράπεζας από 26 Αρμενίους που ήθελαν την διεθνή αναγνώριση του Αρμενικού ζητήματος και την ειρηνική διαδήλωση Αρμενίων στις 26 Αυγούστου 1896, που ζητούσαν εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, 10.000 Αρμένιοι σφαγιάστηκαν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης από τον τουρκικό όχλο και την αστυνομία. Η Σφαγή της Κωνσταντινούπολης (1896) και η Σφαγή των Χανίων (1896) δεν είναι δύο άσχετα γεγονότα, αλλά δύο κρίκοι της ίδιας αλυσίδας οθωμανικής πολιτικής. Πιεσμένη από τις αρμενικές εξεγέρσεις και τη διεθνή καταδίκη των γεγονότων αλλά χωρίς καμία στρατιωτική παρέμβαση από την Αγγλία και την Γαλλία, η Οθωμανική αυτοκρατορία με τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ μετέφερε το επίκεντρο της κρίσης προς την Ελλάδα και την Κρήτη για να αποφορτίσει την εσωτερική και διεθνή πίεση.
Το 1904 εκστρατεία «τιμωρίας» από οθωμανικά στρατεύματα και νέα σφαγή Αρμενίων χωρικών στο Σασούν με 10.000 θύματα.
Το 1909 η πρώτη μεγάλη σφαγή των Νεότουρκων, προοίμιο της Γενοκτονίας του 1915 στα Άδανα με 20.000-30.000 θύματα.
Το 1912-1914 στοχευμένες εκκαθαρίσεις Αρμενίων με πρόσχημα στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Ανατολία με 10.000 θύματα.
Το 1915 η Γενοκτονία των Αρμενίων με πάνω από 1.500.000 θύματα
Το 1922 15.000–20.000 Αρμένιοι σφαγιάστηκαν μέσα σε λίγες μέρες. Οι περισσότεροι από όσους απέμειναν εκτοπίστηκαν ή πνίγηκαν προσπαθώντας να διασωθούν.Πριν την καταστροφή, στη Σμύρνη ζούσαν περίπου 25.000–30.000 Αρμένιοι.
Το 1955 στα Σεπτεμβριανά οι Αρμένιοι δεν έμειναν αλώβητοι. Η αρμενική συνοικία στα Ταταύλα, όπου ζούσαν Αρμένιοι και Έλληνες, λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε.Η εκκλησία του Αγίου Στέφανου (Սուրբ Ստեփանոս) δέχτηκε επίθεση, τα αρχεία αναφέρουν καταστροφή εικόνων και αρχειοθηκών. Περίπου 30 αρμενικά καταστήματα και αρμενικά σπίτια καταστράφηκαν.Τουλάχιστον 3–5 Αρμένιοι πολίτες δολοφονήθηκαν (σύμφωνα με τον ιστορικό Dilek Güven και αρμενικές ενοριακές πηγές).
Το 1988-2023 στο Αρτσάχ(Ναγκόρνο-Καραμπάχ) Κατά την διάρκεια αυτών των χρόνων με τους 2 πολέμους στο Αρτσάχ, πάνω από 13.000 Αρμένιοι έχασαν την ζωή τους, και πάνω από 120.000 Αρμένιοι του Αρτσάχ αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς μετά την εθνοκάθαρση που έκαναν οι Αζέροι. Το Αρτσάχ υπήρξε συνέχεια της αρμενικής ιστορικής παρουσίας στη νότια Καύκασο. Μετά τον πόλεμο του 2020 και κυρίως το 2023, η στρατιωτική πίεση του Αζερμπαϊτζάν σε συνεργασία με την Τουρκία οδήγησε σε μαζική εκδίωξη του πληθυσμού (120.000 Αρμένιοι), καταστροφή υποδομών και διάλυση του κράτους. Αν δεν είχαν προηγηθεί οι γενοκτονίες, το Αρτσάχ δεν θα ήταν απομονωμένη περιοχή αλλά τμήμα ενιαίου αρμενικού κράτους.
Σύμφωνα με δημογραφικές προσομοιώσεις (A. N. Movsesian, Demography and Memory, 2018):
Σενάριο 1o. Σήμερα, αν ο αρμενικός λαός εκτιμάται ότι αριθμεί περίπου 9 με 10 εκατομμύρια παγκοσμίως και δεν είχαν συμβεί οι εκτοπισμοί και οι αφομοιώσεις και η αύξηση του πληθυσμού ήταν 1% ετησίως οι δημογραφικές μελέτες εκτιμούν ότι ο σημερινός Αρμενικός πληθυσμός θα ήταν μεταξύ 15 και 20 εκατομυρίων.
Σενάριο 2ο. Ενώ αν ο αρμενικός λαός εκτιμάται ότι αριθμεί σήμερα 11 έως 12 εκατομμύρια παγκοσμίως και δεν είχαν συμβεί οι σφαγές, οι εκτοπισμοί και οι αφομοιώσεις και η αύξηση του πληθυσμού ήταν φυσιολογική, κατά 1,3–1,5% ετησίως (ρυθμός ανάλογος με της Δυτικής Ευρώπης) οι Αρμένιοι θα έφταναν πιθανότατα τα 25 έως 30 εκατομμύρια, με ένα σημαντικό ποσοστό εγκατεστημένο στις ιστορικές τους πατρίδες στη Δυτική Αρμενία.
(Οι αυξήσεις των πληθυσμών είναι ιστορικά υποθετικές και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες)
Η απώλεια δεν είναι μόνο αριθμητική, είναι απώλεια μιας ολόκληρης γεωγραφίας, πολιτισμού και ιστορικής συνέχειας που διαμόρφωνε την καρδιά της Ανατολίας.
Ελληνες: Ο αφανισμός της Ανατολής
Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης αποτελούσε έναν από τους αρχαιότερους και πολυπληθέστερους πληθυσμούς της περιοχής.
Από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη έως την Καππαδοκία, υπολογίζεται ότι ζούσαν περισσότεροι από 4-5 εκατομμύρια Έλληνες στα μέσα του 15ου αιώνα (R. Clogg, A Concise History of Greece, 1992), ενώ ακόμα και στις αρχές του 20ού αιώνα εκατομμύρια διατηρούσαν ισχυρή παρουσία σε πόλεις και παράλια.
Οι διωγμοί του 1914–1923, οι σφαγές του Πόντου και της Ιωνίας, καθώς και η αναγκαστική “ανταλλαγή πληθυσμών” μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (1923), οδήγησαν στην εξόντωση ή τον εκτοπισμό περισσότερων από 2,5 εκατομμυρίων Ελλήνων της Ανατολής. Ένα μέρος τους, κυρίως γυναικόπαιδα, εξισλαμίστηκαν και απορροφήθηκαν στην τουρκική κοινωνία. Για να τα δούμε όμως πιο αναλυτικά:
Το 1354-1453 Δεκάδες χιλιάδες θύματα από τις βίαιες μετακινήσεις, εξανδραποδισμούς και εξισλαμισμούς στη Θράκη, στη Μικρά Ασία και στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1453 σφαγή ~40.000 άμαχου πληθυσμού μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και την λεηλασία επί 3 ημέρες.
Το 1460-1479 εξόντωση ελληνικών πληθυσμών που αντιστάθηκαν, με ~30.000 θύματα στον Μοριά την Ήπειρο και την Εύβοια.
Το 1565-1733 κατά τον πόλεμο των Οθωμανών με τους Ενετούς πάνω από 50.000 σφαγές και εκτελέσεις Ελλήνων Χριστιανών στα νησιά του Αιγαίου και ιδίως στην Λευκωσία(1570) και στην Κρήτη (1645-1669).
Το 1550-1571 πάνω από 20.000 σφαγιάστηκαν, γυναίκες και παιδιά πουλήθηκαν ως δούλοι κατά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς.
Το 1770 Οθωμανικά στρατεύματα και Τουρκαλβανοί εξοντώνουν πάνω από 20.000 Έλληνες κατά τα Ορλωφικά στην Πελοπόννησο (Μάνη, Τρίπολη, Μυστρά).
Το 1821-1829 μαζικές σφαγές Ελλήνων κατά την Επανάσταση του 1821 με πάνω από 300.000 νεκρούς (Σφαγή της Χίου το 1822, ~42.000 νεκροί, Κωνσταντινούπολη, σφαγή των Ψαρών το 1824 με 15.000 νεκρούς).
Το 1866 στην Κρήτη με πάνω από 1.000 νεκρούς με βίαιη καταστολή της επανάστασης και των αμάχων με το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου.
Το 1896-1897 200-300 νεκροί στα Χανιά με σφαγές και λεηλασίες παράλληλα με τις σφαγές Αρμενίων, ως αντιπερισπασμός του Σουλτάνου Χαμίτ.
Το 1909 στα Άδανα πάνω από 1.000 Έλληνες σφαγιάστηκαν.
Το 1914-1923 κατά την Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής (Πόντος, Ιωνία, Καππαδοκία, Θράκη) πάνω από 700.000 Έλληνες σφαγιάστηκαν και εκτοπίστηκαν με πορείες θανάτου, εκτελέσεις, τάγματα εργασίας, κάψιμο της Σμύρνης. Ανάμεσα τους και οι 353.000 Έλληνες του Πόντου (Αμισός, Κερασούντα, Τραπεζούντα).
Το 1922 στο ολοκαύτωμα της Σμύρνης πάνω από 100.000 Έλληνες σφαγιάστηκαν από τις κεμαλικές δυνάμεις με την πυρπόληση ελληνικών συνοικιών.
Το 1955 στην Κωνσταντινούπολη με τα Σεπτεμβριανά είχαμε 30 νεκρούς και 5.000 ελληνικά καταστήματα, 70 εκκλησίες και οικίες σε Πέρα, Ταταύλα, Γαλατά, Μπεσίκτας κ.ά. κατεστραμμένα.
Σενάριο 1ο. Αν δεν είχαν συμβεί αυτές οι γενοκτονίες και η μαζική έξοδος και η υποθετική αύξηση του πληθυσμού ήταν φυσιολογική, κατά 1,3–1,5% ετησίως (ρυθμός ανάλογος με της Δυτικής Ευρώπης) ο ελληνισμός θα αριθμούσε σήμερα 80 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους, καθιστώντας τη Μικρά Ασία χώρο με καθαρή ελληνική πλειοψηφία.
Σενάριο 2ο. Αν δεν είχαν συμβεί αυτές οι γενοκτονίες και η μαζική έξοδος και η υποθετική αύξηση του πληθυσμού ήταν 1% για την περίοδο 1450-1900 και 1,3 για την περίοδο από 1900-2025, ο ελληνισμός θα αριθμούσε σήμερα 15-17 εκατομμύρια ανθρώπους.
(Οι αυξήσεις των πληθυσμών είναι ιστορικά υποθετικές και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες)
Η σημερινή πληθυσμιακή πραγματικότητα, με περίπου 13 εκατομμύρια Έλληνες σε όλο τον κόσμο, αποτυπώνει το μέγεθος της ιστορικής απώλειας.
Ασσύριοι: Το ξεχασμένο Sayfo
Οι Ασσύριοι, ένας από τους αρχαιότερους λαούς της Μεσοποταμίας, αποτελούσαν στα τέλη του 19ου αιώνα μια ακμάζουσα κοινότητα περίπου 350 έως 400 χιλιάδων ανθρώπων στην ανατολική Ανατολία.
Κατά τα έτη 1915–1918, η οθωμανική αυτοκρατορία εξαπέλυσε το λεγόμενο Sayfo ( στα Αραμαϊκά σημαίνει «σπαθί», και η χρήση της αναφέρεται σαν ένα πολιτισμικό και ιστορικό σύμβολο, που κρατά ζωντανή τη μνήμη της γενοκτονίας των Ασσυρίων μέσα στις κοινότητές τους), τη Γενοκτονία των Ασσυρίων.
Περισσότεροι από 250 έως 300 χιλιάδες εξοντώθηκαν, ενώ δεκάδες χιλιάδες άλλοι εξαναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν ή να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους.
Σήμερα, οι Ασσύριοι αριθμούν περίπου 200 με 250 χιλιάδες. Αν δεν είχαν υποστεί τη Γενοκτονία, ο πληθυσμός τους θα ξεπερνούσε το 1 εκατομμύριο, με παρουσία από τη λίμνη Βαν έως τη Νινευή.
Οι Χριστιανοί των Βαλκανίων
Οι Βαλκανικοί πληθυσμοί (ιδίως Σέρβοι και Βούλγαροι) υπέστησαν επίσης εκτεταμένες σφαγές, διωγμούς και εξισλαμισμούς κατά την οθωμανική περίοδο.
Παρότι οι απώλειές τους δεν υπήρξαν τόσο καθολικές όσο των Αρμενίων και των Ελλήνων, αποτέλεσαν ένα κρίσιμο κομμάτι της ευρύτερης πολιτικής εκκαθάρισης που στόχευε στην αποχριστιανοποίηση της περιοχής.
Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για εκατοντάδες χιλιάδες θυμάτων και μακροχρόνιες πληγές στην εθνοθρησκευτική σύνθεση των περιοχών αυτών.
Η Τουρκική Δημογραφική Μεταμόρφωση
Η Τουρκία του 16ου αιώνα αριθμούσε περίπου 3 έως 4 εκατομμύρια Οθωμανούς Μουσουλμάνους (McCarthy, Population of the Ottoman Empire and Turkey, 1500–1927).
Σήμερα ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 88 εκατομμύρια.
Η ραγδαία αυτή αύξηση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα φυσικής αναπαραγωγής, αλλά και της συστηματικής ενσωμάτωσης και αφομοίωσης μη τουρκικών πληθυσμών.
Εκατοντάδες χιλιάδες Αρμένιοι, Έλληνες και Ασσυροί, ιδίως γυναίκες και παιδιά, αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν τουρκική ταυτότητα και ισλαμική πίστη, συμβάλλοντας έτσι στη δημογραφική «άνθηση» του κεμαλικού κράτους.
Υπολογίζεται ότι το 10–15% του σημερινού πληθυσμού της Τουρκίας έχει μη τουρκική, χριστιανική ή μικτή καταγωγή, και αυτό δεν είναι απλώς υπόθεση. Στηρίζεται σε συνδυασμό ιστορικών, δημογραφικών και γενετικών δεδομένων που έχουν προκύψει τις τελευταίες δεκαετίες, και είναι ένα γεγονός που εξηγεί σε βάθος την εσωτερική εθνοτική πολυπλοκότητα της χώρας (O. Sancar, Hidden Armenians: Identity and Memory in Turkey, 2015).
Συνολική Εκτίμηση
Αν δεν είχαν πραγματοποιηθεί οι γενοκτονίες, οι εκτοπισμοί και οι αφομοιώσεις, η σημερινή Ανατολία και η ευρύτερη περιοχή της Μεσοποταμίας θα παρουσίαζαν ριζικά διαφορετική δημογραφική και γεωπολιτική εικόνα. Η τουρκική πλειοψηφία θα ήταν μειοψηφία, και η περιοχή θα διατηρούσε τον ιστορικό πολυπολιτισμικό της χαρακτήρα, με κυρίαρχη την παρουσία των χριστιανικών εθνών της Ανατολής.
Οι γενοκτονίες και οι εκτοπισμοί των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας δεν αποτελούν παρελθόν, αλλά καθοριστικό στοιχείο του παρόντος. Η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας δεν είναι μόνο ηθική υποχρέωση. Είναι προϋπόθεση για μια δίκαιη και σταθερή τάξη στον Καύκασο, στη Μικρά Ασία και στη Μεσόγειο.
“Η χειραψία χωρίς αλήθεια δεν είναι πράξη ειρήνης, είναι τελετουργία λήθης”
Η Ελλάδα και η Αρμενία, δύο έθνη που σήκωσαν στους ώμους τους το βάρος της γενοκτονίας, φαίνεται σήμερα να κινούνται προς μια “νέα εποχή” σχέσεων με την Τουρκία η πρώτη και με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν η δεύτερη, χωρίς να έχουν προηγουμένως απαιτήσει το αυτονόητο. Την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η Τουρκία δεν έχει ποτέ αναγνωρίσει τα εγκλήματα που συγκλόνισαν τη Μικρά Ασία και τον Καύκασο στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η γενοκτονία των Αρμενίων, των Ελλήνων του Πόντου και της Ιωνίας, και των Ασσυρίων, παραμένει απαγορευμένος λόγος στην τουρκική δημόσια σφαίρα.
Οι θύτες όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, αλλά αποτέλεσαν το θεμέλιο της τουρκικής κρατικής ταυτότητας.
Η σύγχρονη Τουρκία οικοδομήθηκε πάνω στη σιωπή των νεκρών, στην αρπαγή περιουσιών και στη διαγραφή πολιτισμών.
Όταν λοιπόν η Αθήνα και το Γερεβάν τείνουν χείρα φιλίας, χωρίς να έχουν προηγουμένως θέσει θέμα ιστορικής δικαίωσης, το μήνυμα είναι σαφές: “η λήθη θεωρείται αποδεκτή, η αλήθεια θεωρείται εμπόδιο”
Η Ελλάδα επιδιώκει “θετική ατζέντα” με την Άγκυρα, αποσιωπώντας πλήρως την ιστορική μνήμη των γεγονότων και της Κύπρου.
Η Αρμενία του Πασινιάν, με το επιχείρημα της “ειρήνης στον Νότιο Καύκασο”, προσπαθεί να εξομαλύνει τις σχέσεις με Τουρκία ενώ αυτή δεν έχει αναγνωρίσει την Γενοκτονία, και με το Αζερμπαϊτζάν ενώ το Αρτσάχ έχει ήδη αδειάσει από τον αρμενικό του πληθυσμό.
“Η χειραψία χωρίς αλήθεια δεν είναι πράξη ειρήνης, είναι τελετουργία λήθης.”
Δεν χρειάζονται άλλες ευκαιρίες “επαναπροσέγγισης”, χρειάζεται να λογοδοτήσουν, τουλάχιστον στην ιστορική συνείδηση των λαών που πλήγωσαν.
Η Ελλάδα και η Αρμενία δεν επιδιώκουν σύγκρουση οφείλουν όμως να επιδιώξουν δικαίωση.
Γιατί χωρίς δικαίωση, η ειρήνη δεν είναι παρά μια ανακωχή με το ψέμα.
ΣΧΟΛΙΟ
Οπως έλεγε χαρακτηριστικά κι ο αείμνηστος καθηγητής της Παντείου Νεοκλής Σαρρής: "Η Τουρκία δεν έχει ιστορία αλλά ποινικό μητρώο".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου