Έναν σοφό, αλλά όχι τόσο γνωστό ποιητή – κωμωδιογράφο των ελληνιστικών χρόνων, τον Αθηναίο Μένανδρο (342-292 π.Χ), προβάλλει με το πολύ ενδιαφέρον και κομψότατης έκδοσης βιβλίο της η αξιόλογη φιλόλογος Ευαγγελία Βαλάτα – Τσιάμα. Έγραψε πάνω από εκατό έργα – κωμωδίες. Από αυτά διασώθηκαν λίγα σε σπαράγματα και δύο ολόκληρα, «Ο δύσκολος» και «Οι επιτρέποντες». Και όμως αυτός ο «δύσκολος» στην ανακάλυψη ποιητής έχαιρε της εκτίμησης μεγάλων λογοτεχνών και ιστορικών και μας άφησε σπουδαία κληρονομιά από γνωμικά του.
Ο Μένανδρος έζησε στην Αθήνα – μεταξύ Κηφισιάς και Φρεαττύδας – υπό διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν πια δεν υπήρχε Δημοκρατία σε αυτήν. Λόγω του πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος η γραφή του Μενάνδρου ήταν διαφορετική από αυτή του Αριστοφάνη, όμως και οι δύο – με τον τρόπο τους – ήθελαν το καλό της πόλης τους. Όπως γράφει η Ευαγγελία Βαλάτα – Τσιάμα η ποίηση του Αριστοφάνη και των άλλων εκπροσώπων της παλαιάς Αττικής κωμωδίας ήταν κατ’ εξοχήν πολιτική, με την έννοια ότι αντλούσε τη θεματολογία της από την τρέχουσα επικαιρότητα της πόλης: πολιτική, κοινωνική, φιλοσοφική, αλλά και λογοτεχνική. Η νέα Αττική κωμωδία με τον Μένανδρο ήταν απολιτική, με την έννοια ότι σπάνια γίνεται αναφορά σε πρόσωπα της σύγχρονής του πολιτικής εξουσίας. Επίσης ο Μένανδρος απομακρύνθηκε από την αμιγή Αττική διάλεκτο. Απευθυνόμενος στο επί των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου δημιουργηθέν κοσμοπολίτικο κοινό και για να μετακενώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα μηνύματά του, υιοθέτησε τη διαμορφούμενη τότε Ελληνιστική κοινή διάλεκτο.
Μπορεί να χάθηκε το μέγιστο μέρος του έργου του Μενάνδρου, όμως μένει η, ανά τους αιώνες εκτίμηση μεγάλων λογίων. Ο Πλούταρχος, τον 2ο μ.Χ. αιώνα, γράφει η Ευαγγελία Βαλάτα – Τσιάμα, φαίνεται να τον θαυμάζει απεριόριστα, για το ύφος και το ήθος του. Στα νεότερα χρόνια, τον 19ο αιώνα, ο Γερμανός ποιητής και φιλόσοφος Γκαίτε είχε γράψει στον φίλο του Γιόχαν Πέτερ Έκερμαν: «Εκτός από τον Σοφοκλή, δεν αγαπώ κανέναν άλλο σαν τον Μένανδρο».
Ως δείγματα της γραφής και της φιλοσοφίας του Μενάνδρου αναφέρονται δύο μικρά αποσπάσματα από τα έργα του «Ο δύσκολος» και «Οι επιτρέποντες». Πρώτα, σχετικά με τον «Δύσκολο». Στο τέλος του έργου μονολογεί ο Κνήμωνας, ο «δύσκολος» γέρος αγρότης:
«Ένα ήταν το λάθος μου, ίσως: Νόμιζα πως σε όλα εγώ είχα αυτάρκεια, πως δεν είχα την ανάγκη κανενός. Τώρα που είδα πως το τέλος της ζωής είναι κοντά και αναπάντεχο, το νιώθω πως γελιόμουνα σε αυτό… Αλλά βλέποντας τον κόσμο, πώς περνά κι έχει στο νου όλο στο άτιμο το κέρδος, τόσο μου είχε το μυαλό πια θολώσει, που έλεγα ότι, μα τον Ήφαιστο, ποτέ άνθρωπος του ανθρώπου του άλλου δεν θα θέλει το καλό. Να πού σκόνταφτα. Μα τώρα μ’ έκαμε να δω το φως ο Γοργίας, με το να κάμει πράξη ανθρώπου ευγενικού». (Σημ. Μενάνδρου «Ο δύσκολος ή ο Μισάνθρωπος», Έμμετρη μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου, Έκδοση Εταιρείας Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, σελ. 84).
Από τους «Επιτρέποντες» και από το βιβλίο της Ευαγγελίας Βαλάτα – Τσιάμα, αναφέρεται μέρος από το τέλος του έργου, όταν ο δούλος Ονήσιμος απευθυνόμενος στον «επιτρέποντα» γέρο Σμικρίνη και εμμέσως στο κοινό λέγει:
«Ο φίλος ονομάζει το κακό ανάγκη. Ποιος λοιπόν τον καταστρέφει αν όχι ο χαρακτήρας του; Όμως τώρα πού’ χεις βαλθεί να κάνεις μιαν αδικία, σε γλίτωσεν η τύχη σου και βρίσκεις τις ατυχίες εκείνες ξελυμένες κι όλους να΄ χουν φιλιώσει. Γι’ αυτό το λέω να μη σε ξαναδώ να δείχνεις τόση φούρια, Σμικρίνη…».
Η σοφία του Μενάνδρου δεν φαίνεται μόνο από τα έργα του, που διασώθηκαν και από τα αποσπάσματα των έργων του, που ανακαλύφθηκαν. Αποδεικνύεται και από τα γνωμικά του, που διασώθηκαν και λέγονται σε όλο τον κόσμο. Η Ευαγγελία Βαλάτα – Τσιάμα αναφέρει τα κυριώτερα. Ο Απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή του (ιε΄, 33) φαίνεται ότι γνώριζε το έργο του Μενάνδρου, αφού δανείζεται από το έργο του «Θαΐς» τον στίχο «Φθείρουσι ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί». Άλλα, που εξακολουθούν να μνημονεύονται, είναι το «Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται», το «Δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού», το «Παιδεία γαρ εστί βακτηρία βίου», το «τα δάνεια τους ελευθέρους δούλους ποιεί», το «φοβού το γήρας, ου γαρ έρχεται μόνον» και, ίσως το σημαντικότερο, «Ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άνθρωπος ή» και άλλα.
Είναι πολύ σημαντικό, το προ ολίγου χρόνου εκδοθέν από τις εκδόσεις «Μένανδρος» βιβλίο της Ευαγγελίας Βαλάτα – Τσιάμα, γιατί είναι ευκολοδιάβαστο και δίνει με μεταδοτικότητα και με ακρίβεια στον αναγνώστη του να αντιληφθεί το ήθος του ποιητή Μενάνδρου και την αξία του έργου του. Κηφισιώτισσα η ίδια θέλησε και πέτυχε να προβάλλει τον αρχαίο και λίγο γνωστό στο ελληνικό κοινό μεγάλο συμπολίτη της.-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου