16 Οκτωβρίου 2020

Νικόδημος ο Αγιορείτης: Πνευματικός ευεργέτης των Ελλήνων

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
 
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), κατά τον ιστορικό μας Κωνσταντίνο Σάθα, «κατατάσσεται πρεπόντως μεταξύ των λογιωτέρων του καιρού του, πάντων υπέρτερος κατά την φιλοπονίαν ο χαλκέντερος αναδειχθείς, τα δε πολυάριθμα αυτού συγγράμματα ουκ ολίγον συνετέλεσαν εις κραταίωσιν της Ορθοδοξίας, ωφελείας ανυπολογίστου του ημετέρου έθνους πρόξενα γενόμενα» (Κων. Σάθα «Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων (1453-1821), Εν Αθήναις, 1868, Εκδ. Ι. Χιωτέλλη, σελ. 626).
 
Η προσφορά του στο Έθνος, μαζί με τον Μακάριο τον Νοταρά και τους άλλους ταπεινούς λογίους μοναχούς, τους επιλεγομένους Κολλυβάδες, είναι ανεκτίμητη. Την ώρα που οι περισσότεροι Έλληνες λόγιοι ασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, εκείνοι ασχολήθηκαν με την πνευματική και πατερική Παράδοση των Ορθοδόξων Ελλήνων. Όπως γράφει ο Σάθας ο ΄Αγιος Μακάριος ο Νοταράς παρέδωσε προς επιθεώρηση στον Άγιο Νικόδημο την «Φιλοκαλία», ήτοι κείμενα πατέρων της Εκκλησίας ησυχαστικής παράδοσης, που γράφτηκαν από τον τέταρτο έως τον 15ο αιώνα. Εκείνος συνέθεσε το προοίμιο και συνοπτικά τους βίους των σε αυτήν περιεχομένων συγγραφέων. Μεταξύ αυτών οι Άγιοι Αντώνιος ο Μέγας, Θεόδωρος Στουδίτης, Εφραίμ ο Σύρος, Συμεών ο Νέος Θεολόγος, Νικήτας Στηθάτος και Γρηγόριος ο Σιναΐτης. Το έργο εκδόθηκε το 1782 και έκτοτε ωφελεί πνευματικά όσους το μελετούν.  
 
Άλλο, παρόμοιο, σπουδαίο έργο, που ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης επεξεργάσθηκε και εξέδωσε, ήταν ο «Ευεργετινός», που θεωρείται η πληρέστερη συλλογή αποφθεγμάτων των Ασκητών Πατέρων της Ερήμου. Το έργο συνεγράφη από τον λόγιο μοναχό Παύλο τον 11ο αιώνα και ο Άγιος Νικόδημος το εξέδωσε το 1783 στην Βενετία. Στα έργα του επίσης είναι η επιμέλεια και η έκδοση των έργων των Αγίων Συμεών του Νέου Θεολόγου και Γρηγορίου του Παλαμά. Τα έργα του Αγίου Νικοδήμου είναι τόσα που μόνον αυτά θα γέμιζαν την σελίδα. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να δει τους τίτλους τους, στο έργο του Κων. Σάθα. Σημειώνεται ότι έγραψε τη σημαντική και ογκωδέστατη εργασία του σε περίπου 23 χρόνια (1782 – 1805) με πρωτόγονες γραφίδες σε κακή ποιότητα χάρτου και σε δύσκολες συνθήκες, στο Άγιον Όρος.  
 
Ο Άγιος Νικόδημος γεννήθηκε στην Νάξο και από τα παιδικά του χρόνια φάνηκε ο πόθος του να καρεί μοναχός και η εξαιρετική του επίδοση στα γράμματα στα σχολεία που πήγε, στη Νάξο και στη Σμύρνη, καθώς και στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Μοναχός εκάρη το 1775. Ο Κων. Σάθας έτσι περιγράφει τον Άγιο Νικόδημο: «Ήταν ο μακάριος, τον τρόπον απλούς και ανεξίκακος, το ήθος γλυκύς και χαρίεις, ακτήμων και λίαν απερίσπαστος» (Αυτ. σελ. 625). Ήταν δε τόσης δυνατότητος η μνήμη του, ώστε είχε αποστηθίσει ολόκληρη την Αγία Γραφή και γνώριζε απέξω πλείστες μαρτυρίες και γνώμες πατέρων και θυμόταν σε ποια συγγράμματα θα τις εύρισκε.  
 
Σημαντική προσφορά του στο υπόδουλο Έθνος ήταν το ότι συγκέντρωσε με επιμέλεια κείμενα από διαφόρους συγγραφείς και συνέγραψε το «Νέον Μαρτυρολόγιον, ήτοι μαρτυρία των νεοφανών μαρτύρων των μετά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως μαρτυρησάντων». (Σημ. Έχει εκδοθεί από τον Εκδ. Οίκο «Αστήρ», Αθήνα). Για πρώτη φορά εκδόθηκε το 1794 «δια συνδρομής Φιλοχρίστων και Φιλομαρτύρων Χριστιανών, των εν τη Δυτική Ευρώπη πραγματευομένων».
 
Καθ’ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής τυραννίας πλείστοι ήσαν οι Έλληνες που μαρτύρησαν, γιατί δεν δέχθηκαν να γίνουν μουσουλμάνοι, ή παρασυρθέντες με διάφορους τρόπους στο Ισλάμ μετάνιωσαν και δήλωσαν στους αλλόθρησκους τυράννους ότι ήσαν Χριστιανοί. Η ύπαρξη, τα βασανιστήρια και ο θάνατος των μαρτύρων ήταν μια συνεχής υπόμνηση στους σκλαβωμένους Έλληνες της διαφορετικότητάς τους από τους Οσμανήδες. Αυτές οι θυσίες και το αίμα των Νεομαρτύρων διατήρησαν ζωντανή την ιδιοπροσωπία των Ελλήνων και οδήγησαν στην Επανάσταση του 1821.
 
Ο Άγιος Νικόδημος εξηγεί ότι για πέντε λόγους έγραψε τους βίους των επί οθωμανικής τυραννίας Νεομαρτύρων: Ο πρώτος ήταν για να ανακαινιστεί η Ορθόδοξη Πίστη των σκλαβωμένων, ο δεύτερος για να μένουν αναπολόγητοι οι αλλόπιστοι μουσουλμάνοι, ο τρίτος για να είναι αυτοί που χύσανε το αίμα τους για τον Χριστό δόξα και καύχημα της Εκκλησίας και έλεγχος και καταισχύνη στους τυράννους, ο τέταρτος για να είναι παραδείγματα υπομονής σε όλους τους Ορθοδόξους Χριστιανούς, οι οποίοι τυραννούνταν κάτω από τον βαρύ ζυγό της αιχμαλωσίας και πέμπτος για να είναι θάρρος και παρακίνηση να μην αποστούν της πίστης τους οι Χριστιανοί, αλλά να είναι έτοιμοι για το μαρτύριο και αυτοί.  
 
Πρώτο νεομάρτυρα που αναφέρει στο πόνημά του ο Άγιος Νικόδημος είναι ο εκ Τραπεζούντας του Πόντου Άγιος Ιωάννης ο εν Ασπροκάστρω (Σημ. Σήμερα Άκερμαν στην Ουκρανία). Μαρτύρησε το 1492. Όταν οι Τούρκοι του έταξαν αξιώματα και πλούτη αν αλλαξοπιστούσε, εκείνος σήκωσε τα χέρια και τα μάτια στον ουρανό και είπε σε επήκοο τους: « Μη γένοιτο Κύριέ μου να σε αρνηθώ ποτέ. Εγώ χριστιανός γεννήθηκα και χριστιανός θέλω να αποθάνω». Μετά από αιώνες, το 1821, τον λόγο του Τραπεζούντιου Ιωάννη επανέλαβε ο Αθανάσιος Διάκος. Στην αρχή και στο τέλος της τουρκοκρατίας η ίδια πίστη, ο ίδιος ηρωισμός, τα ίδια λόγια. Χωρίς διαφωτισμό φυσικά.  
 
Το 1520, πριν από πεντακόσια χρόνια, την 1η Νοεμβρίου, μαρτύρησαν ο από την Καστοριά Οσιομάρτυρας Ιάκωβος, μαζί με δύο μαθητές του, τους Ιάκωβο διάκονο και Διονύσιο μοναχό. Ήταν πλούσιος, μοίρασε τα πλούτη του – τριακόσιες χιλιάδες γρόσια – στους πτωχούς, πήγε στο Άγιον Όρος και εκάρη μοναχός στη Μονή Δοχειαρίου. Βγήκε από το Όρος και κήρυξε στις περιοχές της Αιτωλίας και Μετεώρων. Πλήθος χριστιανών έτρεχε σε αυτόν για να ακούσουν το κήρυγμά του, κάτι που έκανε τον αρχιερέα της Άρτας Ακάκιο να τον φθονήσει και να προδώσει το έργο του στους εξουσιαστές.
 
Οι Οθωμανοί δεν έχασαν την ευκαιρία. Τον φυλάκισαν και τον βασάνισαν. Μετά τα βασανιστήρια ερώτησαν τον Άγιο για τον Χριστό και τον Μωάμεθ και εκείνος τους είπε ότι ο Χριστός είναι ο τέλειος Θεός και ο τέλειος άνθρωπος και ότι ο Μωάμεθ δεν είναι προφήτης, αλλά πολέμιος του Χριστού και Θεού. Τότε συνέχισαν τα βασανιστήρια μέχρι θανάτου και νεκρό τον κρέμασαν, μαζί με τους δύο μαθητές του.  
 
Έλληνες λόγιοι προσέφεραν στους υπόδουλους Έλληνες τις γνώσεις τους, ο Άγιος Νικόδημος τους γνώρισε την Ορθόδοξη πνευματικότητα. Όπως γράφει ο Χρήστος Γιανναράς τροφοδότησε το υπόδουλο Γένος με θεμελιώδη κείμενα πνευματικής και πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας. Προσθέτει επίσης ότι οι Κολλυβάδες δεν αντέταξαν στον δυτικής προέλευσης νεωτερισμό μιαν αντίπαλη ιδεολογία, αλλά ένα λόγο υπαρκτικής αφύπνισης στις ουσιώδεις και πρωταρχικές ανάγκες του ανθρώπου, όπως τις φώτισε το ήθος και η εμπειρία των Πατέρων της εκκλησιαστικής Παράδοσης. (Χρ. Γιανναρά «`Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα», Εκδ. «Δόμος», Αθήνα, 2006, σελ. 188 – 189).
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 11:00 π.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.