Ο Πλάτων (427 π.Χ. – 347 π.Χ.), έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ένας μεγαλοφυής εχθρός της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, φαίνεται όμως ότι η παρακμή και η αμφισβήτηση της Δημοκρατίας αρχίζει πολύ πιο νωρίς. Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος (6ο αιώνας π.χ.), εκπρόσωπος της Ιωνικής Σχολής και ένας από τους σημαντικότερους προσωκρατικούς φιλόσοφους, βλέποντας ήδη ότι η Δημοκρατία κατέληγε συχνά στην αναρχία παραιτήθηκε από την, λόγω της αριστοκρατικής του καταγωγής, μεγάλη θέση που κατείχε μέσα στη Πόλη και αποτραβήχτηκε στο ιερό της Αρτέμιδος (Έφεσος) για να απομονωθεί στη έργο του. Η κοινότητα των Πυθαγορείων φαίνεται να είχε ολιγαρχικές τάσεις καθώς σκοπός τους ήταν η δημιουργία σοφών και ενάρετων ανδρών οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν την διακυβέρνηση των Πόλεων. Η συζήτηση όμως περιστρέφεται γύρω από τον Πλάτωνα, ίσως επειδή ήταν ο σημαντικότερος (μαζί με τον Αριστοτέλη) από τους στοχαστές της εποχής του. Ήταν ένας πληγωμένος αριστοκράτης και δικαιολογημένα εχθρός αυτών που θανάτωσαν τον δάσκαλό του.
Οι μεγαλύτεροι πολιτικοί στοχαστές του 4ου αιώνα (Πλάτων, Αριστοτέλης, Ισοκράτης, Ξενοφώντας) προσπαθούν να ταξινομήσουν τις υπάρχουσες πολιτείες σε τρεις θεμελιώδης τύπους και να τις κρίνουν. Η Δημοκρατία είναι η κυβέρνηση των φτωχών, του Δήμου και η Ολιγαρχία των πλουσίων. Οι έμποροι, εφόσον ο πλούτος τους δεν προέρχεται από την γη αλλά από την χειρωνακτική εργασία, περιφρονούνται και από τους δημοκρατικούς αλλά και από τους ολιγαρχικούς και τους θεωρητικούς. Θα πρέπει εδώ να υπενθυμίσουμε την κρίση που περνάει η Αθηναϊκή Δημοκρατία κατά τον 4ο αιώνα, απόρροια του Πελοποννησιακού Πολέμου, η οποία είναι προφανώς και η αιτία γέννησης του Πολιτικού Στοχασμού στη Αρχαία Ελλάδα.
Δημοκρατία.
Η κυριαρχία του «απαίδευτου» Δήμου που κατά τον 4ο αιώνα ταυτίζεται όλο και περισσότερο με τους φτωχούς. Ο ταξικός χαρακτήρας της την οδηγεί στην αναρχία και την καταπάτηση των νόμων. Το πλήθος δεν μπορεί να καθορίσει το δίκαιο και το άδικο, το καλό από το κακό. Οι άρχοντες και γενικότερα αυτοί που ασκούν τα δημόσια αξιώματα πλουτίζουν εκμεταλλευόμενοι τα ταμεία της Πόλης και οι πολίτες λόγω των μισθών (Εκκλησιαστικός, Ηλιαστικός κλπ) συνηθίζουν στην αεργία επιβαρύνοντας την Πόλη.
Ο Ξενοφώντας βαθύς θαυμαστής του Σπαρτιάτικου καθεστώτος καταδικάζει απόλυτα τη Δημοκρατία. Μάλιστα θεωρεί ότι η παιδεία του Πολίτη πρέπει να είναι κατεξοχήν στρατιωτική. Το ίδιο και ο Ισοκράτης ο οποίος όμως δεν καταδικάζει την αρχή της Δημοκρατίας, υποστηρίζει όμως ένα καθεστώς αληθινής ισότητας που τιμά και τιμωρεί τον καθένα ανάλογα με της αξία του, που η Αρχοντιά φυλάσσεται για τους πλούσιους ώστε να μην είναι πλέον μέσο πλουτισμού και οι νόμοι θα είναι αντικείμενο σεβασμού από όλους.
Ο Αριστοτέλης προβληματίζεται με την ποσοτική ανωτερότητα του πλήθους απέναντι του ατόμου και διερωτάται πώς είναι δυνατό ένα πλήθος κατώτερων και «απαίδευτων»ανθρώπων όταν είναι ενωμένο σαν σύνολο να είναι καλύτερο από τους σπουδαίους άντρες της Πόλης. Πιστεύει ότι οι πολλοί, το πλήθος οδηγείται στη διαφθορά ευκολότερα από τους λίγους. Παρότι δεν δέχεται την απόλυτη ισότητα συμφωνεί με την λαϊκή κυριαρχία και την συμμετοχή του λαού στην Εκκλησία και στις δημόσιες αποφάσεις αλλά κρατά τα δημόσια αξιώματα και τις Αρχοντιές για τους πλούσιους. Για την αποφυγή της κατάχρησης της εξουσίας τα δημόσια αξιώματα με μεγάλη ισχύ θα πρέπει να έχουν μικρή διάρκεια και αντίστροφα. Τέλος πιστεύει ότι η Δημοκρατία έχει το πλεονέκτημα της σταθερότητας καθώς ο δήμος που είναι η πλειοψηφία δεν επαναστατεί ποτέ εναντίων του εαυτού του. Ο φτωχός Πολίτης μένει προσκολλημένος στα κτήματά του και δεν αρέσκεται σε αλλαγές.
Ολιγαρχία.
Διακρίνονται δυο ολιγαρχικές τάσεις, η μετριοπαθής (δημοκρατία με αποκλεισμό ορισμένων κοινωνικών ομάδων όπως οι θήτες που είναι έτοιμοι να πουλήσουν την Πόλη για μία δραχμή και συμμέτοχη στην Εκκλησία μόνο για Ιππείς και Οπλίτες) και η ριζοσπαστική. Οι θεωρητικοί μετριοπαθείς όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και ο Ισοκράτης στηρίζονται στην αρετή και την παιδεία, οι ριζοσπαστικοί – ολιγαρχικοί όπωςο Κριτίας ταυτίζονται με τους Σοφιστές και την αριστοκρατία – πλουτοκρατία και πιστεύουν στην φύση, στο δίκαιο του ισχυρότερου, στη δύναμη και στο χρήμα.
Ο Ισοκράτης νοσταλγεί την εποχή που πολλοί ζούσαν από την εργασία της γης και υπηρετούσαν σαν οπλίτες. Ο Πλάτων στους νόμους προτείνει τους κλήρους έτσι ώστε όλοι οι Πολίτες να είναι τουλάχιστον εύποροι χωρικοί. Κατά τον Αριστοτέλη η Κυβέρνηση Οπλιτών είναι το καλύτερο Πολίτευμα. Παρότι είναι αντίθετος με την εργασία της γης (θεωρεί ότι είναι αντάξια μόνο των δούλων και των μέτοικων) στην πραγματικότητα οι χωρικοί δεν θα έχουν ελεύθερο χρόνο να τρέχουν σε συνελεύσεις, δεν θα έχουν βιοποριστικά προβλήματα και επομένως την ανάγκη είσπραξης των μισθών και οι λιγοστοί νόμοι που θα ψήφιζαν θα είχαν νόημα και ισχύ.
Κατά τον Κριτία ο δυνατός και ο ισχυρός μπορεί να περιφρονεί τους νόμους. Η πλουτοκρατία όμως συγχέεται με την αριστοκρατία και ο πλούτος γίνεται κριτήριο ανόδου στην εξουσία. Εδώ υπάρχει η ολοκληρωτική καταδίκη από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη που στην ιδεατή Πολιτεία η επικερδής απασχόληση είναι απαγορευμένη για τους πολίτες που σκοπός τους είναι η απόκτηση της αρετής μέσω της παιδείας. ΟΑριστοτέλης προτείνει να δίνονται τα ανώτερα αξιώματα στους πλούσιους εκλεγμένους όμως από τον Δήμο ο οποίος όμως μπορεί εύκολα να κατευθυνθεί από δημαγωγούς και κόλακες. Τελικά η ολιγαρχικός χαρακτήρας της πόλης κατά την πολιτική σκέψη του 4ου αιώνα στηρίζεται αποκλειστικά στην διοίκηση της Πόλης από ανθρώπους που διαθέτουν παιδεία και είναι απαλλαγμένοι από βιοποριστικά προβλήματα Κατά τον Πλάτωνα ο Φιλόσοφος γίνεται πλέον ο μόνος άξιος Πολιτικός, ικανός να κυβέρνηση την Πόλη.
Μοναρχία.
Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά αριθμεί 4 είδη βασιλείας, των ηρωικών χρόνων (Ομηρική Μοναρχία) που ο βασιλιάς ήταν και ο στρατηγός, δικαστής και ο απόλυτος θρησκευτικός άρχοντας, των Βαρβάρων που είναι κληρονομική και στηρίζεται στον δεσποτισμό και στην εκ φύσεως δουλεία άρα απαράδεκτη για τον Έλληνα Πολίτη, η Αισυμνητεία η αλλιώς αιρετή βασιλεία και τέλος αυτή των Λακεδαιμόνιων που είναι μία κληρονομική στρατηγεία. Δεν καταδικάζεται η Μοναρχία/Τυραννία, καταδικάζεται ο Τύραννος που αποφασίζει μόνος του με βάση μια υπεροχή που δεν στηρίζεται στην παιδεία και στην πνευματική και ηθική ανωτερότητα. Οι μετριοπαθείς (μαζί και ο Ξενοφώντας) υποστηρίζουν ότι για να σωθεί η Πόλη θα πρέπει η εξουσία να ανατεθεί στον ανώτερο (όχι φυσικά αλλά πνευματικά) άνθρωπο. Η ισότητα της Δημοκρατίας είναι απατηλή. Η έκφραση της Βασιλικής Μοναρχίας φαίνεται στον Βασιλιά Φιλόσοφο της «Πολιτείας»του Πλάτωνα χωρίς όμως να αγνοεί τους κινδύνους που κρύβει η ανάθεση της υπερβολικής εξουσίας σε ένα και μόνο άνθρωπο.
Όπως πίστευαν η Πόλη και το Πολίτευμα χαρακτηρίζονται από το σεβασμό στους νόμους. Κατά τον Πλάτωνα οι νόμοι που φτιάχτηκαν από τη πλήθος, αποτέλεσμα περισσότερο πρακτικής παρά επιστημονικής και φιλοσοφικής γνώσεως μπορούν να καταπατηθούν ευκολότερα, δεν έχουν κανένα νόημα και δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν από τον Φιλόσοφο. Άρα για την αλλαγή την υπάρχουσας νομοθεσίας ο κυρίαρχος νομοθέτης πρέπει και μπορεί να είναι πάνω από τους νόμους. Ο Πολιτικός είναι σοφός και όχι πλούσιος και αποστολή του είναι να κάνει καλύτερους τους συμπολίτες του. Μπορεί λοιπόν να παραβαίνει τους κατεστημένος νόμους και να τους κάνει καλύτερους. Στην ορθή Πολιτεία ο Πολιτικός-Φιλοσοφος έχει απόλυτη εξουσία και μπορεί να αλλάξει τους νόμους που δεν ανταποκρίνονται πλέον στην πραγματικότητα της στιγμής. Ο Πλάτων δεν πιστεύει στην φυσική ανωτερότητα, παρά μόνο στην ανωτερότητα που αποκτάται μέσω της παιδείας.
Από την άλλη πλευρά ο Ισοκράτης πιστεύει στη φυσική ανωτερότητα και θεωρεί αδικία να θεωρούμε ίσους αυτούς που υπερέχουν τόσο πολύ από τους άλλους. Συμφωνεί με τον Πλάτωνα στο ότι η καλλιέργεια και η παιδεία οδηγεί στην αρετή αλλά άνθρωποι εξαιρετικά προικισμένοι είναι δυνατόν να κάποια στιγμή να εμφανιστούν. Πιστεύει ότι οι νόμοι είναι αναγκαίοι για ανθρώπους που είναι ίσοι στην καταγωγή και στις δυνατότητές τους ενώ για τους ανώτερους ανθρώπους δεν υπάρχει νόμος, είναι οι ίδιοι ο νόμος του εαυτού τους. Ομοίως ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι το ιδεώδες υπάρχει μόνο στην μετριότητα.
Μπορεί να μεταβιβαστεί αυτή η ανωτερότητα; Η ανωτερότητα (φυσική, ηθική ή διανοητική) είναι προσωπική, καρπός μακρόχρονης παιδείας και είναι αμεταβίβαστη. Κατά τον Αριστοτέλη ένας από τους λόγους της εξασθένησης της μοναρχικής εξουσίας είναι και η μεταβίβαση της εξουσίας. Ο Ισοκράτης όμως πιστεύοντας στην φυσική ανωτερότητα, στον άνθρωπο τον προικισμένο από την μοίρα, πιστεύει ότι όπως η φύση ή μια θεότητα προίκισε έναν άνθρωπο το ίδιο μπορεί να προικίσει και μια οικογένεια.
Οι μεγαλύτεροι λοιπόν θεωρητικοί της εποχής παρουσιάζονται ως οπαδοί της μοναρχίας με τη βασιλεία την καλύτερη Πολιτεία με προϋπόθεση όμως την ηθική και πνευματική τελειότητα του Μονάρχη. Κάποιες μοναρχικές τάσεις, παρότι ο λαός είναι δύσπιστος στους μνηστήρες της τυραννίας, εκδηλώνονται και στα λαϊκά στρώματα με τον ενθουσιασμό για ορισμένους πολιτικούς άντρες όπως ο Περικλής και ο Αλκιβιάδης. Ο λαός όμως παρότι έχει περιέλθει στην μεγαλύτερη εξαθλίωση κατά τον 4ο αιώνα παραμένει προσκολλημένος στην Δημοκρατία και αντίθετος σε ό,τι του υπενθυμίζει την τυραννία των Πεισιστρατιδών.
karavaki.wordpress.com
το είδαμε ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου