Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΩΣ ΙΚΑΝΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ ΜΑΣ.

Του Δημήτρη Μπάκα 

ΠΡΟΟΙΜΙΟ.

Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον, σκέπτεται, αισθάνεται και ενεργεί καθοδηγούμενος από την ορμή της αυτοσυντήρησης και της αυτοεπιβεβαίωσης, που συνιστούν τις δυο βασικές όψεις του εαυτού του και απαιτούν την ταυτόχρονη ικανοποίησή τους αναφύοντας ποικίλες ανάγκες, επιθυμίες και ενδιαφέροντα. 

Η ελευθερία και η ολβιότητά μας εξαρτάται από το βαθμό εναρμόνισης του εσωτερικού μας κόσμου μέσα στα όρια της «χωρητικότητας» του φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος. Οι προσαρμοστικές ικανότητες συνιστούν τις αρετές μας.

Η ανάδυση και η ανάπτυξη των αρετών μας είναι το βασικό έργο της Παιδείας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.

«Το συμπαντικό κοσμοείδωλο έχει ανατραπεί πλήρως από τις σύγχρονες Επιστήμες. Η Φυσική με τις θεωρίες Σχετικότητας, Κβαντική, χάους… κλπ έφερε στο φως απίθανα νέα στοιχεία, που η Νευτώνεια Φυσική και η Ευκλείδεια Γεωμετρία αδυνατούν να ερμηνεύσουν. Το Σύμπαν έπαψε πλέον να θεωρείται μια τεράστια μηχανή και γίνεται πλέον αντιληπτό, ως ένας τεράστιος «νους»… Έννοιες, όπως αυτές του «παρόντος», του «μέλλοντος» και του «παρελθόντος» δεν έχουν πλέον επιστημονικό νόημα. Το «εδώ» είναι «παντού» και το «τώρα» ταυτίζεται με το …«χθες» και το «αύριο»!![Δανέζης και Θεοδοσίου,: Επιστήμη και Νέος Πολιτισμός]. 

Μια απροσδιοριστία, που ο ανθρώπινος νους αδυνατεί πλέον να συλλάβει. 

Η Κοινωνία της εποχής μας έχει λάβει «μαζικό» χαραχτήρα, ο οποίος αναδίδει μια απέραντη πολυπλοκότητα. Πλήρης ατομοκρατία. «Ελεύθεροι» ονομαστικά, αλλά πρακτικά δέσμιοι των ανεξάντλητων επιλογών που μας επιβάλλονται, χωρίς συνήθως να το αντιλαμβανόμαστε. Η μόνη βεβαιότητα είναι η αβεβαιότητα. Οι ειδικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν. Νιώθουμε απομονωμένοι, αν και ζούμε σε πολυάνθρωπες κοινότητες.

Κυριαρχούν η ανασφάλεια και ο φόβος, ενώ η ευτυχία παραμένει όνειρο απατηλό. 

Ο Άνθρωπος οντολογικά έχασε την έννοια ως το μοναδικό «δημιούργημα καθ΄ εικόνα και ομοίωση του Δημιουργού του». Καθόσον:

Η γενετική μας φέρνει κοντά στην κατηγορία του απλού ζώου χωρίς πλέον σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρώπινων και λοιπών έμβιων όντων!

Οι γνωσιακές επιστήμες προτείνουν μια συνθήκη εγκεφάλου-υπολογιστή= μηχανή!

Η μοριακή διατείνεται μία συνέχεια της ίδιας ύλης, ζωντανής και ανθρώπινης! Τελικά ο άνθρωπος λογίζεται είτε, ως αριθμός, είτε ως «πράγμα» εμπορίας και κέρδους!.

Και διερωτόμαστε μαζί με τον Πασκάλ: « Τι είδους χίμαιρα είναι ο άνθρωπος;.. Δόξα και κάθαρμα του σύμπαντος! Ποιος θα ξεκαθαρίσει αυτό το μπέρδεμα;» 

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ:

• Ανάγκη: [αγκών, αγκαλιά] προκαλεί περίσφιξη, στενοχώρια, δυσφορία και άγχος.
• Επιθυμία: θέλω από καρδιάς δηλ.« θέτω στην καρδιά μου κάτι», που μου λείπει.
• Αξία{<άγω}: Μια νοητή σχέση{συνάφεια} υποκειμένου και αντικειμένου, που υποδηλώνει μια ισοδύναμη σπουδαιότητα και προκαλεί το ενδιαφέρον. Ως ελκυστής υπέχει θέση ιδανικού-κινήτρου για πράξη,..Ορθότερη διατύπωση με απαρέμφατο πχ: συνέχθειν, συμφιλείν=[αγαπάν].
• Αγαθό: είναι το αντικείμενο, στο οποίο πραγματώνεται η αξία.
• Αρετές <αραρίσκειν>: είναι δυνάμεις που αναδύονται από αρμονικά συστήματα[δέσμες] αξιών. Συνιστούν τις ικανότητες προσαρμογής μας. Οι αρετές και οι αξίες συνιστούν τα βασικά στοιχεία δόμησης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Αποκτούνται με την έξη. Κάθε αρετή είναι ολκή και αξιογόνος αλκή, που καθιστά εφικτή τη γεφύρωση των αναγκών με τα αγαθά.
• Ανάδυση: Είναι ανώτερες ιδιότητες, που προέρχονται από την αλληλοεπίδραση και σύνθεση διαφόρων στοιχείων του όλου. Δεν ανάγονται, αποκλειστικά, στις ιδιότητες των συστατικών. Δεν είναι εποικοδομήματα.. Πχ: το άρωμα ως ανάβλυσμα ενός λουλουδιού. Η μελωδία μιας μουσικής σύνθεσης. Η μαγεία που εκπέμπουν τα χρώματα ενός ωραίου πίνακα. Η αύρα ενός προσώπου.
• Ολιστική αντίληψη: θεωρεί ότι τα μέρη επηρεάζονται μεταξύ τους και ταυτόχρονα επηρεάζουν το ΟΛΟ και δεν μπορούν να εξετασθούν μεμονωμένα. Η αναγωγική σκέψη [αίτιο και αιτιατό] θεωρούσε το ΟΛΟΝ ως απλό άθροισμα των μερών του. Ο ολιστική σκέψη, στηρίζεται στη γραμμική αλλά και την αναλογική και ολογραμμική μέθοδο προσεγγίζει τελειότερα τον Λόγο, ο οποίος δεν συμπίπτει ούτε με τη γλώσσα ούτε με την λογική, αλλά εκφράζει την καθολικότητα και τη βαθύτερη ουσία της θεμελιώδους τάξεως. Παράδειγμα ολιστικής σκέψης: στην ιατρική η αναγώγιμη σκέψη εστιάζεται στη συμπτωματολογία, ενώ η ολιστική στην ρίζα της ασθένειας.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ [HOMO EDUCANDUS].

Παιδεία είναι επίδραση της μιας γενεάς στην επόμενη και αφορά στη διαιώνιση εκείνων των αρετών που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση και βελτίωση του ανθρώπινου είδους. Ο homo sapiens αποκτώντας αρετές μέσω της παιδείας καθίσταται homo educandus και προάγεται σε homo faber. 

Η Παιδεία συνιστά ανθρώπινη μοναδικότητα. Τα άλλα έμβια βελτιώνουν τις ικανότητές τους με την εκπαίδευση, αλλά μόνον ο άνθρωπος με τη συνειδητότητά του μεθοδεύει την αγωγή του με βάση τις αξίες του και τις εμπειρίες των προγόνων του.

Η Παιδεία δρα αθροιστικά συσχετίζοντας όλες τις πηγές ανθρώπινης προσωπικότητας: Φιλοσοφία, Επιστήμες, Θρησκεία, Τέχνη, Κοινωνία…

Διακρίνεται: Στην «Εκπαίδευση»: ήτοι την απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων και

την «Καλλιέργεια» που στοχεύει στην ανάδειξη και αποδοχή αξιών και την ευαισθησία.

Πραγματώνεται σε δύο φάσεις: την Παιδαγωγία και [την βίου] Ανδραγωγία.

ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΩΣ ΡΙΖΩΜΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤΗΤΑΣ. 

Παιδεία = αγωγή στην Αρχαία Ελλάδα σήμαινε την πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου και τον πολιτισμό. Αποσκοπούσε στην παροχή γνώσεων και στη διάπλαση του χαρακτήρα. Ήταν, δηλαδή, ακραιφνώς ολιστικής αντιλήψεως.

«Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα , πάντα τ’ αγαθά φέρει». [Σωκράτης]. 

Η Ολιστική Παιδεία επενεργεί στο σύνολο των πτυχών της ανθρώπινης φύσεως, ήτοι σε ολόκληρο το φάσμα ανθρώπινων ενεργημάτων: σκέπτεσθαι, συναισθάνεσθαι, διασκεδάζειν, δημιουργείν, θρησκεύεσθαι, στοχάζεσθαι, συνυπάρχειν… 

Το φιλοσοφικό σύστημα αξιών, το οποίο προσπάθησε να καθιερώσει ο άνθρωπος και το οποίο θα τον εξανθρώπιζε, δυστυχώς, πνίγεται μέσα στην πλεονεξία εκείνων που θεωρούν τον άνθρωπο, ως αντικείμενο για εμπορική εκμετάλλευση.

Η ανθρώπινη προσωπικότητα δομείται με το σύστημα των αξιών. Επιβάλλεται μια κοπερνίκεια στροφή των αξιών μας, προς μια ισορροπημένη πολυμερή συγκρότηση με ύπατη αξία την ανθρωπινότητα. Για «Παιδεία προς την αληθή μορφήν του ανθρώπου, αυτό τούτο το ανθρώπινον είναι»[Werner Jaeger]. 

Η Ολιστική Παιδεία επιβάλλεται από την υπέρ-πολυπλοκότητα που προκαλεί την αβεβαιότητα, το άγχος, το φόβο και την απαισιοδοξία. 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ. 

Βασικές αρχές δόμησης:

• Τρεις κύριες απαιτήσεις κάθε μορφής: Στερεότητα, αισθητική και λειτουργικότητα .
• Το «μέτρον άριστον», ό,τι, δηλαδή, αρμόζει, στη κάθε περίπτωση, που προκύπτει από μια ολιστική θεώρηση των αξιών.
• Η χρυσή τομή [αναλογία], η οποία δίνει τη βέλτιστη λύση, καθόσον τα μέρη διατηρούν τον χαραχτήρα τους χωρίς να καταστρέφεται το όλο και δημιουργούνται συνθήκες ολιστικής[holistic] σύνθεσης με την ιδανική αρτίωση μορφής και ουσίας.

Ρυθμιστικές αξίες:

• Η Αλήθεια, ως αστερισμός γνώσεων, [κυρίως αφορά στον αντικειμενικό Κόσμο].
• Το Κάλλος, ως αστερισμός συναισθημάτων,[ αφορά στον εσωτερικό μας κόσμο ].
• Το Αγαθό, ως αστερισμός ηθικής, δικαιοσύνης, καλοσύνης[ συνάνθρωποι].
• Η πεποίθηση, ως ολιστική σύνθεση[gestalt] των παραπάνω αξιών.

Αρμονική σύνθεση των αξιών και ανάδυση των αρετών. 

Ο εγκέφαλος είναι ενιαίος και λειτουργεί ολιστικά αναδύοντας την πνευματική ενέργειά του. Μόνο για τη δική μας κατανόηση τον διακρίνουμε σε θυμικό, γνωστικό και πρακτικό χώρο. Υπάρχει πάντοτε μια διαρκής και αμφίδρομη ώσμωση.

Ο άνθρωπος με τον πλούσιο εγκέφαλό του από την πρώτη επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, με διαρκείς και άπειρες δοκιμές, ορθού- λάθους «μορφώνει» - εικόνες, ιδέες, παραστάσεις. Τις παγιώνει [δημιουργώντας συνάψεις στον εγκέφαλό του] σταδιακά σε γνώμες, απόψεις, γνώσεις και πεποιθήσεις. Έτσι αθροιστικά χτίζει τα «πιστεύω» του.

Ο σπόρος της ανθρώπινης πνευματικότητας λαμβάνει «μορφή» με τις τρεις θεμελιώδεις αξίες, την αλήθεια, το κάλλος και το αγαθό, που αντιστοιχούν αντίστοιχα στην στερεότητα, αισθητική και λειτουργικότητα και κρυσταλλώνεται, ως αξία του «πιστεύειν». Τούτο συνιστά ένα ΟΛΟ, με εσωτερική αρμονικότητα και με δυνατότητα αρμονικής σύνδεσης με το περιβάλλον του. Λειτουργεί ως ένα στοιχειώδες πνευματικό modulus πολλαπλασιάζεται σύμφωνα με την αρχή αυτο-ομοιότητας της Φύσεως και αναπτύσσει ολόκληρο το σύστημα των αρετών μας. 

Αρχική δύναμη εκκίνησης του κάθε πνευματικού μας ενεργήματος είναι το ενδιαφέρον[ με ύπατο τον έρωτα]. 

Ιδανικός στόχος και ελκυστής είναι το διαρκές πρόταγμά μας και ύπατη αξία μας ο ανθρωπισμός [ανθρωπιά] προς μία υπέρτατη πραγματικότητα.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΡΕΤΕΣ.

Οι αρετές είναι αναδύσεις από αρμονικές συνθέσεις αξιών με βάση τη χρυσή αναλογία και προτεραιότητα κατά περίπτωση στην αλήθεια, ομορφιά κα αγαθότητα.

Οι βασικές αρετές μιας ανθρώπινης προσωπικότητας είναι:

• Η αυτοεκτίμηση, που προϋποθέτει την αυτογνωσία.
• Η ενσυναίσθηση [empathy]. Η αρετή να διεισδύει πνευματικά, νοερά και αισθητικά, στο είναι του άλλου. Βασική προϋπόθεση ανάπτυξης σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων.
• Η αντίληψη της πραγματικότητας. Η αρετή προσέγγισης των αληθινών συνθηκών. Δυστυχώς λόγω της πολυπλοκότητας των θεμάτων δεν είναι πάντοτε δυνατή η άμεση σύγκριση της «αλήθειας» με το «ψέμα». Συνήθως συγκρίνουμε μια «αλήθεια» με μια άλλη «αλήθεια» και έτσι προκαλείται σύγχυση.
• Η αρετή της καλαισθησίας. [αρμονία του θυμικού, ευαισθησία]. Ο χώρος των συναισθημάτων είναι η πηγή της κινητήριας δύναμης και βούλησης της συνείδησης. Για την ανθρώπινη προσωπικότητα, το συναίσθημα είναι, ό,τι το καύσιμο για τον καυστήρα. Όλες αξίες της ζωής αναφύονται στο συναισθηματικό κόσμο μας και στεριώνουν στην συνείδησή μας.
• Η αρετή του πράττειν το αγαθό. Η ύπατη [κατά πολλούς] Αρετή. Το απόλυτο αγαθό δεν συλλαμβάνεται μόνον με την νόηση. Είναι πρόταγμα, που αναδύεται από την αξιογόνο συνείδηση και έχει πολλαπλά ριζώματα στην παιδεία, γενετική και κουλτούρα.
• Η αρετή του συνυπάρχειν [amae].

Είναι η ικανότητα για αρμονική συμμετοχή, ώστε ένα απλό άθροισμα να μεταστοιχειωθεί σε ενιαίο «όλο». Τότε το όλον λαμβάνει μορφή, νέο δικό του περιεχόμενο και ιδιότητες. Το συνονθύλευμα μετουσιώνεται σε ομάδα, Οικογένεια, Κοινωνία, Έθνος και Πατρίδα. Τότε νοιώθουμε τον άλλο, ως εαυτό. Είναι τότε που νοιώθουμε το υπέροχο συναίσθημα, ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο, στο οποίο επιθυμούμε, αλλά και εκείνο μας αγκαλιάζει, ως μέλος του [amae].

• Αναδυόμενες αρετές: Η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, η ελπίδα, η ευγένεια, η φρόνηση, η εγκράτεια, το θάρρος, η δικαιοσύνη, η μεγαλοθυμία, η ταπεινότητα, η καλή πίστη, η γενναιοδωρία, το χιούμορ… η ΑΓΑΠΗ [ φιλία, ανιδιοτελής αγάπη].

ΣΚΕΨΕΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:

• Ο ορυμαγδός των πληροφοριών-«διαφημίσεων» αμβλύνει την νοητική μας αντίληψη.
• Η στρέβλωση του ωραίου σε «πρόκληση» παραμορφώνει την αισθητική μας.
• Η μηδενιστική ηθική στάση προκαλεί βδελυγμία και το «αγαθό» είναι ασαφές.
• Οι πεποιθήσεις και τα «πιστεύω» μας κρυσταλλώνονται στον εγγύς ατομικό ορίζοντα και είναι κατά κανόνα εσφαλμένες.
• Η ασύμμετρη οικονομική ανάπτυξη προκαλεί ασταθείς ισορροπίες στην κοινωνική λειτουργία. Μια ολιστική ανάπτυξη, ως ανάδυση από ένα αρμονικό κοινωνικό –πολιτικό- πολιτισμικό-οικονομικό –εθνικό- θρησκευτικό και δημοκρατικό λαϊκό κλίμα απαιτεί και μέλη μορφωμένα με βάση την ολιστική Παιδεία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ, ΩΣ ΠΡΟΤΑΣΗ.

Η ολιστική δόμηση, ως «ρυθμιστικό ιδεώδες» έχει απόλυτη συμβατότητα με την εξειδικευμένη παιδεία, την οποία και υπηρετεί λυσιτελώς, συνιστά την ύψιστη τέχνη της Ζωής, καθόσον αποσκοπεί στην ύπατη αξία την ανθρωπινότητα.

Είναι η συστηματική, ευρεία και σε βάθος ολιστική καλλιέργεια του ανθρώπινου είναι. Είναι το άλγημα σύνθεσης των ευγενών αξιών μας, που μορφοποιεί το αληθινότερο, ωραιότερο και αγαθότερο έργο τέχνης της Πλάσης, τον Άνθρωπο.

Είναι το εφαλτήριο όλων των αρετών του για να αντιμετωπισθούν οι δυσκολίες της ζωής, που πάντοτε ανακύπτουν. 

Θαρρούμε ότι δεν πρέπει να «ανοίγουν» μόνον «καφέ», των οποίων την ψυχαγωγική προσφορά τους δεν παραγνωρίζουμε, αλλά θεωρούμε ως επιτακτικό καθήκον της κοινωνίας μας την οργάνωση σε κάθε Κοινότητα Ιδρυμάτων, Φόρουμ και Ανοιχτών Πανεπιστημίων Ολιστικής Παιδείας, τα οποία με μεθοδευμένο και γόνιμο διάλογο να αναπτύξουν και στην Ελλάδα το θεσμό της Ανδραγωγίας.

Χωρίς την Ανδραγωγία δεν έχει καμιά ελπίδα επιτυχίας η Παιδαγωγία. Η αγωγή είναι πρώτιστα πράξη, από την οποία αναδύεται το ενδιαφέρον για μίμηση. Η δική μας πράξη είναι αυθεντική, όταν αναδύεται από την ατομική και κοινωνική συνειδητή πεποίθηση, ότι: Η ολιστική παιδεία συνιστά την ικανή και αναγκαία συνθήκη ανάδυσης όλων των αρετών.

Επειδή έχουμε την πεποίθηση ότι:

• Ο πλέον πρόσφορος ορίζοντας μέριμνάς μας είναι η Πατρίδα.
• Το πιο κρίσιμο έλλειμμά της είναι η Ολιστική Παιδεία μας, από το οποίο αναδύονται η στρεβλή εγωκεντρική νοοτροπία μας και ο επικίνδυνος λαϊκισμός.
• Μόνον τα προγράμματα των ΑΣΕΙ θεμελιώνουν Ολιστική Παιδεία.

Θεωρούμε καθήκον μας την ίδρυση:

ΦΟΡΟΥΜ [Ακαδημίας] ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ.

Δημήτρης Μπάκας

Ιαν, 2015.

Δείτε την επίσημη θέση της Εκκλησίας μας για την Ολιστική Παιδεία και τα λοιπά ολιστικά ΕΔΩ κι ΕΔΩ 

Share