9 Μαρτίου 2025

Ποιος κρατάει τα κλειδιά του Αιγαίου;

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος – 18/02/2025 – SLpress
 
Το Αιγαίο και το ελληνικό αρχιπέλαγος είναι ένα από τα πιο θαυμαστά φυσικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα του πλανήτη μας. Τα πολλά νησιά του καθιστούν εύκολη την επικοινωνία της μίας ηπειρωτικής ακτής με την άλλη, λειτουργώντας ως γέφυρα από την Αττική και την Πελοπόννησο ως την Μικρά Ασία, μέσω Κυκλάδων, Κρήτης και Δωδεκανήσων. Η Τρωική εκστρατεία, ο πρώτος και ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός και οι Περσικοί πόλεμοι μαρτυρούν την κίνηση του Ελληνισμού προς την μικρασιατική ακτή, αλλά και τις δυσκολίες στην άμυνα των ιωνικών πόλεων και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου από την Ασία.
 
Ο χώρος του Αιγαίου κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, πέρασε στο Βυζάντιο και στη συνέχεια κατακερματίστηκε από τους Βενετούς και τις δυνάμεις της Δ’ Σταυροφορίας. Τούτη η χαοτική διάσπαση δεν κράτησε πολύ, καθώς οι Οθωμανοί Τούρκοι αργά αλλά σταθερά κατέκτησαν όλες τις ιταλικές κτήσεις (Εύβοια 1470, Ρόδος 1522, Χϊος 1566, Κρήτη 1669 κλπ). Τούτη η ομοιομορφία “έσπασε” με την Ελληνική επανάσταση και την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στην Πελοπόννησο, την Στερεά και τις Κυκλάδες. 
 
Οι Έλληνες ήταν αναγκασμένοι να διεκδικήσουν την εθνική τους ολοκλήρωση βήμα προς βήμα, ξεκινώντας από ένα μικρό και ασθενές κράτος. Για πρώτη φορά μετά από πολλούς αιώνες, ο ενιαίος συγκοινωνιακά, οικονομικά και γεωφυσικά χώρος του Αιγαίου διαλύθηκε. Αυτό προκάλεσε αναταραχή στο διεθνές σύστημα της εποχής, καθώς το Αιγαίο αποτελούσε τμήμα του θαλασσίου συστήματος Μεσογείου και Ευξείνου Πόντου, με τα άλλα τρία σκέλη να είναι ο Ελλήσποντος (Δαρδανέλια), η Προποντίδα (Μαρμαράς) και ο Βόσπορος. 
 
Η μεγάλη Βρετανία ειδικά, εξαρτιόταν από την οθωμανική κατοχή των Στενών ώστε να παρεμποδίσει την κάθοδο της Ρωσίας στις “θερμές θάλασσες”. Το δόγμα περί εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ερχόταν σε αντίθεση με την ελληνική Μεγάλη Ιδέα. Για αυτό άλλωστε παλιότερα σχέδια διαμελισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως το “ελληνικό σχέδιο” της Μεγάλης Αικατερίνης (τέλη 18ου αι.) και το σχέδιο του Γάλλου πρωθυπουργού Πολινιάκ (1829), προέβλεπαν μία Ελληνική αυτοκρατορία με έδρα την Κωνσταντινούπολη, κυρίαρχο και των δύο πλευρών της θάλασσας. Το 1820, σε υπόμνημά του προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προέβλεπε ως αναπόφευκτη την πτώση των Τούρκων, και πρότεινε ένα νέο Ελληνικό κράτος στα Βαλκάνια και την Μικρά Ασία το οποίο θα αναλάμβανε την ανάσχεση της ρωσικής επέκτασης προς την Μεσόγειο. 
 
Το όνειρο της ελληνικής Αιγηίδος 
 
Με τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (1912-13), οι άθλοι του Βασιλικού Ναυτικού υπό το θωρηκτό “Αβέρωφ” οδήγησαν στις νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου και την απελευθέρωση όλων σχεδόν των νησιών του Αιγαίου. Η πολιορκία των Στενών του Ελλησπόντου (που είχαν επιχειρήσει το 1911-12 οι Ιταλοί και θα επαναλάμβαναν ατυχώς το 1915 οι Αγγλογάλλοι) απειλούσε την ίδια την Κωνσταντινούπολη, ενώ οι Οθωμανοί αμέσως σκέφθηκαν πως τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος κλπ) θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως εφαλτήρια μεταγενέστερης ελληνικής επέκτασης στην Μικρά Ασία. 
 
Για αυτό, και μετά το τέλος των Βαλκανικών πόλεμων, οι Τούρκοι αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την μεταβίβαση των νησιών στην Ελλάδα και ξεκίνησαν πρόγραμμα ναυτικών εξοπλισμών για να ανατρέψουν την ελληνική θαλάσσια κυριαρχία. Τους πρόλαβε όμως ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος. 
 
Πρέπει να θυμόμαστε, βέβαια, ότι η δυτική μικρασιατική ακτή του Αιγαίου εξακολουθούσε να κατοικείται σε μεγάλο βαθμό από Έλληνες, ενώ ανθούσαν πόλεις όπως η Σμύρνη και το Αϊβαλί. Εκτός από εθνολογικά και ιστορικά επιχειρήματα, οι Έλληνες επικαλούνταν και την βοήθεια της γεωγραφίας για τις διεκδικήσεις τους. Πολύ χρήσιμη στάθηκε η έννοια της “Αιγηίδος”, όρου του Γερμανού επιστήμονα Alfred Philippson, ο οποίος τόνισε το γεωλογικό και περιβαλλοντικό συνεχές μεταξύ των δύο ακτών του Αιγαίου. 
 
Σε βιβλία της εποχής, τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου θεωρούνταν κομμάτι της “Νησιωτικής Μικράς Ασίας”. Όταν, μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, ήρθε η ώρα της Συνθήκης των Σεβρών, η ελληνική διπλωματική αντιπροσωπεία χρησιμοποίησε το γεωγραφικό αυτό σχήμα προς όφελός της. Επειδή ο ελληνικός πληθυσμός δεν αποτελούσε την πλειονότητα στην όλη περιφέρεια της Σμύρνης, προστέθηκε στους σχετικούς πίνακες ο πληθυσμός των παραπλήσιων νησιών (Λέσβος, Χίος), καθώς θεωρήθηκε πως τα νησιά ήταν ηπειρωτική προέκταση της Μικράς Ασίας, ενώ ήταν και οικονομικά συνδεδεμένα με την απέναντι ακτή. 
 
Το Αιγαίο σε θέση άμυνας 
 
Τι ειρωνεία! Τότε η Ελλάδα ήταν αναθεωρητική δύναμη, και η Τουρκία προσπαθούσε να διατηρήσει τα κεκτημένα (status quo). Αργότερα, με την ήττα στην Μικρασιατική εκστρατεία, την κατάπτωση της Μεγάλης Ιδέας, των ξεριζωμό του Ελληνισμού από την Ιωνία και εσχάτως την κατεχόμενη Κύπρο, οι ρόλοι άλλαξαν. Χρησιμοποιώντας το αυτό γεωλογικό επιχείρημα, πως οι νήσοι του ανατολικού Αιγαίου είναι γεωλογικές προεκτάσεις της μικρασιατικής υφαλοκρηπίδας, από την δεκαετία του 1970 και ύστερα η Τουρκία προσπάθησε να θεμελιώσει κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο, με στόχο την διχοτόμηση της ελληνικής θάλασσας. 
 
Από την άλλη, την θέση κυματοθραύστη έναντι της ρωσικής κυριαρχίας στον Εύξεινο Πόντο, που κάλυπτε το Οθωμανικό κράτος και που ευελπιστούσε να υποκαταστήσει η Ελληνική αυτοκρατορία του Μαυροκορδάτου, καλύπτει η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και έπειτα οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αντικαταστήσει την Βρετανία ως ωκεάνια ναυτική δύναμη. Η απολύτως κομβική θέση του συστήματος Αιγαίο-Στενά, μαζί με τις δύσκολες σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας, καθιστούν τόσο σοβαρά ζητήματα όπως το εύρος των χωρικών υδάτων, η χάραξη ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, οι τουρκικές απαιτήσεις για αποστρατικοποίηση κλπ. Η ιστορική ατυχία του Ελληνισμού, να μην μπορέσει να ενώσει τις δύο ακτές του αρχαίου ελληνικού κόσμου, άφησε την γεωγραφία του Αιγαίου μετέωρη. 
 
Είναι εύστοχη η παρομοίωση του Δημήτρη Σταθακόπουλου, που δείχνει την Ελλάδα και την Τουρκία ως τα δύο μισά μίας κλειδαριάς: “Ο μηχανισμός της κλειδαριάς είναι η Τουρκία. Ο αφαλός της κλειδαριάς, η Ελλάδα/ Κύπρος. Το ένα δεν λειτουργεί χωρίς το άλλο” [1]. Όσο όμως η Τουρκία συνεχίζει την επεκτατική και αναθεωρητική πολιτική της, η αντίφαση δεν μπορεί να αρθεί, ούτε το Αιγαίο να βρει την φυσική του ενότητα. Πρόκληση λοιπόν και καθήκον την ελληνικής άμυνας είναι να εξουδετερώσει τις αδυναμίες αυτής ακριβώς της εκκρεμότητας. Η γεωγραφία προκαθορίζει πολλά στην διεθνή πολιτική, αλλά εν τέλει η ανθρώπινη προσαρμογή σε αυτήν είναι που κινεί την ιστορία 
 
Παραπομπές 
 
[1] “Βίλνιους-Νέα Υόρκη-Θεσσαλονίκη και πολύ μακριά η Χάγη;”, Δικηγορική Επικαιρότητα, τ. 158, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2023, σελ. 36. 
 
Ενδεικτική Βιβλιογραφία 
 
– Ιωάννης Κωτούλας, Ιστορία της Ελληνικής Γεωπολιτικής, Λειμών, Αθήνα 2021.
– Σπύρος Πλουμίδης, Μυστήρια της Αιγηίδος, Εστία, Αθήνα 2016.
– Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Πατάκης, Αθήνα 2015.
– Γεώργιος Κ. Θεοδωρίδης, Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και η δράση του: Από την Ανατολή στη Δύση και από τη Δύση στην Επανάσταση (1791-1821), διδακτορική διατριβή, Πάντειο, Αθήνα 1998.
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 2:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.