Γράφει ο Δρ Γεώργιος Μούρτος*
Στο κείμενο που ακολουθεί, καταγράφω κάποιες σκέψεις με αφορμή συνεχείς ερωτήσεις που δέχομαι ως προς τα αίτια της παρατεταμένης κρίσης, τη σοβαρότητα της κατάστασης και το δέον γενέσθαι στα ελληνοτουρκικά (Ε/Τ).
«Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις», έλεγαν οι αρχαίοι, γι΄ αυτό ξεκινώ με δύο ορισμούς, ώστε να οδηγηθούμε στην κατανόηση των γραφομένων.
Πόλεμος: εκδηλώνεται με τρεις τρόπους. Ο πρώτος εμφανίζει μια πολυμορφία, όπως: έντονη εχθρική ρητορική, έξαρση εθνικισμού, απειλές (casus belli), αξιώσεις (γκρίζες ζώνες), τετελεσμένα (τουρκολιβυκό μνημόνιο), αμφισβητήσεις κυριαρχίας (χωρικά ύδατα), αναθεωρητισμό (Συνθήκη Λωζάνης), μονομερείς ενέργειες (παραβάσεις-παραβιάσεις), μεγαλοϊδεατισμό (νεοοθωμανισμός), πολιτισμική αμφισβήτηση (Αγια Σοφιά), συνοριακές εντάσεις (υποκίνηση αθρόων προσφυγικών ροών) και, γενικότερα, με παρατεταμένο εχθρικό κλίμα και στρατιωτική στόχευση εναντίον συγκεκριμένης χώρας.
Ο δεύτερος, και γνωστότερος, είναι η ένοπλη σύρραξη και, ο τρίτος, η συνεχής εχθρότητα μετά την όποια (α-)συμφωνία, όπως: βίαιος εκπατρισμός από τις πατρογονικές εστίες, εμμονή στα τετελεσμένα (Κυπριακό), ανυποχώρητη στάση (Παλαιστινιακό), αθέτηση των συμφωνηθέντων με χαρακτηριστικές περιπτώσεις την κατάφωρη παραβίαση της Συμφωνίας των Βερσαλλιών (1919) από τη Γερμανία που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και την αθέτηση του άρθρου 14 της Συμφωνίας της Λωζάνης (1923) από την Τουρκία, που προβλέπει αυτοδιοίκηση στην Ίμβρο και στην Τένεδο.
Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι ο κρατικός ελληνισμός (Ελλάδα και Κύπρος) είναι σε κατάσταση πολέμου με την Τουρκία, εδώ και δεκαετίες. Παρόλα αυτά, Αθήνα και Λευκωσία υιοθέτησαν πολιτικές που επιβεβαιώνουν τον ορισμό του κατευνασμού, όπως: η «Κύπρος είναι μακράν», μειώσεις στρατιωτικής θητείας και εξοπλισμών, αποδόμηση της πολεμικής βιομηχανίας, ΜΟΕ για το Αιγαίο αλλά όχι για τα Μικρασιατικά παράλια, φοβική και όχι ανταποδοτική πολιτική, δέκτες και όχι παραγωγοί ασφάλειας, πολιτικές αποεθνικοποίησης για να επιτευχθεί συναίνεση, δαιμονοποίηση του πολέμου αλλά όχι της επίθεσης, θεοποίηση του πολιτικού (αν-)ορθολογισμού.
Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ): Στην Ελλάδα και την Κύπρο δεν υφίσταται θεσμικός φορέας, όπως το ΣΕΑ, που θα είναι επιφορτισμένος με την καλλιέργεια στρατηγικής κουλτούρας. Αμφότερες, εμμένουν στον διορισμό αμφιβόλου αποτελεσματικότητας συμβούλων που έχουν για κύριο σκοπό την ομοιομορφία των απόψεων, που αγγλιστί αποδίδεται με τον όρο “groupthink”. Συμβούλων, δηλαδή, που διακονούν σχολές σκέψης, οι οποίες χρεώνονται με τις συνεχείς αποτυχημένες επιλογές της συναίνεσης, της διπλωματίας savoir vivre και της γεωπολιτικής «σεμνοτυφίας». Με τον τρόπο αυτό, ακυρώνεται ο κλασικός ρόλος του ΣΕΑ που είναι η επεξεργασία των πληροφοριών που προέρχονται από τους επιφορτισμένους με την εξωτερική πολιτική και εθνική ασφάλεια φορέων του κράτους (υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας, Υπηρεσίες Πληροφοριών) και η υποβολή ρηξικέλευθων προτάσεων υπό μορφή τεκμηριωμένων επιλογών, προς την πολιτειακή ηγεσία της χώρας. Πρόκειται για το αποκαλούμενο «Scowcroft model”, από το όνομα του βετεράνου στρατηγού με διδακτορικό στις Διεθνείς Σχέσεις, που υπήρξε ο μοναδικός σύμβουλος εθνικής ασφάλειας με θητεία σε δύο διαφορετικούς Προέδρους των ΗΠΑ.
Το έλλειμμα
Η αδυναμία ορθής ερμηνείας των ως άνω δύο ορισμών, οδηγεί στα αδιέξοδα της χωρίς τέλος Ε/Τ συγκρουσιακής πορείας. Και τούτο, διότι επιχειρείται η θεραπεία, πριν τη διάγνωση. Η θεραπεία, δηλαδή, της πρόσκτησης εισαγόμενων εξοπλιστικών συστημάτων. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι η ανεπάρκεια εξοπλισμών, όπως διδάσκει η ιστορία. Άλλωστε, ο διαχρονικός ελληνισμός ταυτίστηκε με την πενία, τη λειψανδρία και την εξοπλιστική ανεπάρκεια, έχοντας να αντιμετωπίσει παντοδύναμες αυτοκρατορίες, τις οποίες πάντα κέρδιζε. Και τούτο, διότι διέθετε μια στρατηγική κουλτούρα που είχε διαποτίσει ολόκληρη την κοινωνία, δηλαδή, το στοιχείο που λείπει παντελώς από τον κρατικό ελληνισμό. Και για να έχει στρατηγική κουλτούρα μια χώρα πρέπει να καλλιεργήσει κριτική σκέψη σε κάθε πτυχή δραστηριότητας: σχολική-πανεπιστημιακή-στρατιωτική εκπαίδευση, διπλωματία, άμυνα, πολιτισμός, Εκκλησία, Τύπος, διανόηση.
Αντ΄ αυτής, η Ελλάδα και η Κύπρος υιοθέτησαν το υποκατάστατό της· τον νομικισμό με βάση το διεθνές δίκαιο (ΔΔ). Νομικοί, δικαστικοί, συνταγματολόγοι αναδείχθηκαν οι ευαγγελιστές αυτής της νέας «θεότητας», καταλαμβάνοντας τις πολιτειακές και πολιτικές δομές του κράτους. Δεν έχουν ληφθεί, ωστόσο, υπόψη τα ευλογοφανή: Πρώτον, ενώ υπάρχει ΔΔ δεν υπάρχει διεθνής αστυνομία να το επιβάλλει, γεγονός που ακυρώνει την αποτελεσματικότητά του και, δεύτερον, η διεθνής πρακτική αρχαιόθεν είναι η ισχύς και η αποφασιστικότητα που διαμορφώθηκε μέσα από μια κοινή διεθνολογική γλώσσα, τη θουκυδίδεια lingua franca. Ο κρατικός ελληνισμός εθίστηκε στην ομιλία μιας ακατάληπτης γλώσσας με συνέπεια οι φορείς του να μη γίνονται κατανοητοί από τους τρίτους.
Τα αποτελέσματα της εν λόγω α-γλωσσίας είναι ορατά και έχουν αποβεί καταστροφικά σε όλο το φάσμα των εθνικών θεμάτων:
Κυπριακό: οι τριμελείς συμφωνίες Ζυρίχης & Λονδίνου (1959) που επέβαλαν την «εξαρτημένη ανεξαρτησία», η Κύπρος κείται μακράν, απόσυρση S300, σχέδιο Ανάν, καλλιέργεια εξωελληνικής νοοτροπίας που οδηγεί στη σιγκαπουροποίηση της Κύπρου, ήτοι στη δημιουργία ξεχωριστής «κυπριακής» συνείδησης.
Θρακικό: τουρκοποίηση Πομάκων, de facto αποδοχή του παράνομου και διορισμένου από την Άγκυρα μουφτή Θράκης, ανεξέλεγκτος ρόλος του Τουρκικού Προξενείου, κέντημα της Θράκης με τη μεγαλύτερη πυκνότητα τζαμιών διεθνώς, αλλοιώνοντας την ελληνική φυσιογνωμία της.
Αιγαιακό: casus belli, γκρίζες ζώνες, παραβάσεις-παραβιάσεις ρουτίνας, δραστηριότητες τουρκικών ερευνητικών πλοίων στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, de jure αποδοχή της μη πλήρους επήρειας των ελληνικών νησιών, μη οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων, αποδοχή ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο, αυτοχαρακτηρισμοί ως «μονοφάγηδες» που αποκλείουν τους Τούρκους από το «αιγαιακό μενού», η κουλτουριάρικη εκδοχή ότι το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του και αμέτρητες άλλες δηλώσεις στρατηγικής αμεριμνησίας και στρατηγικού αναλφαβητισμού.
Ακόμα και οι επίσημες αντιδράσεις στο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο περιορίζονται στη νομική διάσταση ως παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας και όχι στη στρατηγική, που απαιτεί απάντηση «ισοδύναμων τετελεσμένων». Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Παραβίαση διεθνούς νομιμότητας έχουμε και στην Κύπρο αλλά συρόμαστε πίσω από πρωτοβουλίες νομιμοποίησής της.
Στην άναρχη διάρθρωση του διεθνούς συστήματος, οι όποιες διατάξεις του ΔΔ τίθενται υπό την αίρεση της ισορροπίας ισχύος και την αποφασιστικότητα των εμπλεκομένων μερών. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχει ο «πλανητικός αστυνόμος», η «λύση» επιβάλλεται με δύο τρόπους: με την υποχώρηση του μη αποφασιστικού ή με πόλεμο, σύμφωνα με το δόγμα Κίσινγκερ. Στην εμμονή των Αιγυπτίων για την επιστροφή του κατεχόμενου Σινά, οι Ισραηλινοί επέμεναν στη διατήρηση του, έως ότου ο Κίσινγκερ διεμήνυσε στους πρώτους ότι, για να ενεργοποιηθεί η διπλωματία, απαιτείται η απελευθέρωση έστω «ενός μέτρου κατεχόμενου εδάφους», γεγονός που προκάλεσε τον αιφνιδιαστικό πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, το 1973, από δύο μέτωπα –Αίγυπτο και Συρία- και, ευθύς αμέσως, ενεργοποίησε τη διαδικασία της αιγυπτο-ισραηλινής συμφωνίας ειρήνης, το 1979.
Στρατηγική ανισορροπία
Η διπλωματική ακινησία σε ολόκληρο το φάσμα των Ε/Τ οδηγεί, εξ ορισμού, σε ένοπλη σύρραξη ή σε de jure αποδοχή των τουρκικών αξιώσεων. Αυτή η στασιμότητα, παρά τα γενναιόδωρα ελληνικά δωρήματα, οφείλεται στη στρατηγική ανισορροπία των δύο πλευρών που είναι το προοίμιο της ένοπλης σύρραξης. Και η στρατηγική ανισορροπία διευρύνεται, διότι η ελληνική πλευρά περιορίζεται στο εξοπλιστικό αντιστάθμισμα, παλαιότερα με την αναλογία της δωρεάν αμερικανικής βοήθειας 7:10 και, σήμερα, με την πρόσκτηση πανάκριβων οπλικών συστημάτων. Η στρατηγική ανισορροπία, όπως έχει παγιωθεί, έχει ως ακολούθως:
Τουρκία: παραγωγός σε προϊόντα (εξαγωγική πολεμική & πολιτική βιομηχανία), υπηρεσίες (στρατιωτικές προς τρίτες χώρες, ΝΑΤΟ και μετά τη Μαδρίτη και στην ΕΕ) και ιδέες (πληθωρισμός δεξαμενών σκέψης και στρατηγικών δογμάτων με παγκόσμια αναφορά)· δυναμική εξωστρέφεια (εξαγωγές, drones, αναθεωρητισμός, παγκόσμια ακτίνα δράσης)· πολεμική εμπειρία ολόκληρου του στρατεύματος· πολεμική κουλτούρα· ισλαμοεθνικιστική ελίτ· και από παθητικός επιτήδειος ουδέτερος σε αυτενεργούμενη διεθνή δρώσα.
Ελλάδα: μεταπράτης σε προϊόντα, υπηρεσίες και ιδέες (ετεροπροσδιοριζόμενη και μη αυτόχθονη, παντελής σχεδόν έλλειψη δεξαμενών σκέψης)· status quo χώρα· παθητική εσωστρέφεια (αμυντικό δόγμα, ΜΟΕ, συναίνεση)· γεωπολιτική «σεμνοτυφία» (απροθυμία αξιοποίησης της μοναδικής σε βαρύτητα «ήπιας» ισχύος της: κλασική και πατερική γραμματεία, διασπορά, Εμπορική Ναυτιλία ως η πρώτη παγκόσμια δύναμη, ελληνορθόδοξα Πατριαρχεία, Άγιον Όρος, αυτοκέφαλες ελληνικές Εκκλησίες)· νομικίστικη κουλτούρα· άμυνα και όχι αποτροπή· εξωελληνικής νοοτροπίας πολυπολιτισμική ελίτ· δεδομένη· κήρυκας ψευδο-ειρηνοφιλίας, αφού περιορίζεται στην καταδίκη του πολέμου αλλά όχι της επίθεσης. Η πραγματική ειρήνη είναι συνδυασμός ισορροπίας δυνάμεων και σταθερότητας, γι΄ αυτό δεν ταυτίζεται με την επιδίωξη της δικαιοσύνης. Με άλλα λόγια, προέχει η γεωπολιτική, που δίνει ύψος και βαρύτητα στους μικρούς, και όχι το ΔΔ με κυρίαρχους τους μεγάλους που επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες.
Όταν η αντίληψη της δεδομένης και status quo χώρας εδραιώνεται και μορφοποιείται σε κρατική πολιτική, τότε η χώρα στερεύει σε στρατηγικά αποθέματα και κατατάσσεται στους γεωπολιτικούς παρίες. Σε μια τέτοια κατάσταση, οι κατευναστικές αντιλήψεις θεωρούνται πολιτισμένη συμπεριφορά και νομιμοποιούν υποχωρήσεις ακόμα και έναντι κατά πολύ αδύναμων χωρών, όπως τα Σκόπια και η Αλβανία. Η ελληνική απόκλιση από τη διεθνή πρακτική είναι πλήρης. Αντίστοιχου ή και μικρότερου μεγέθους χώρες, όπως η Ελβετία, το Ισραήλ, οι σκανδιναβικές, οι «ασιατικές τίγρεις», μεσουρανούν στην παγκόσμια οικονομοτεχνολογική κλίμακα, διότι ανέπτυξαν υψηλή στρατηγική κουλτούρα που τις επιτρέπει να διατηρούν ετοιμοπόλεμο πνεύμα από σύνολη την κοινωνία και αυτόφωτη εθνική στρατηγική.
Ο κρατικός ελληνισμός πορεύεται σε αποκλίνουσα πορεία. Η ευρωατλαντική μονομέρεια δρα ανασταλτικά στη γεωπολιτική του εκδίπλωση, αφού τα συμφέροντα των συμμάχων, και δη των «μεγάλων», δεν ταυτίζονται με αυτά της Αθήνας και της Λευκωσίας. Και το σημαντικότερο, η Ελλάδα του μεταπολέμου κινείται στον αστερισμό της πλανητικής στρατηγικής των ΗΠΑ, που καθιέρωσαν το δόγμα του ενιαίου ελληνοτουρκικού χώρου, γνωστό ως η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Στο πνεύμα αυτό, οι σύμμαχοι υιοθέτησαν την πολιτική των ίσων αποστάσεων έναντι του θήτη (Τουρκίας) και του θύματος (ελληνισμός), που νομιμοποιεί τις μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας, η οποία έχει εξελιχθεί σε de facto περιφερειακή ηγεμονική δύναμη, με την Αθήνα να ικανοποιείται με αυτοεπαίνους της πολιτισμένης και πιστής στη συμμαχία χώρας.
Ισοδύναμα τετελεσμένα
Η διεθνής πρακτική αποτελεί πλούσια πηγή παραδειγμάτων ως προς την αντιμετώπιση των αξιώσεων από τρίτους. Φωτεινό παράδειγμα αποφασιστικότητας αποτελεί η μικροσκοπική και άοπλη Ισλανδία που «αναμετρήθηκε» στρατιωτικά με τη θαλασσοκράτειρα και σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ Βρετανία και την κέρδισε στον «πόλεμο του βακαλάου», το 1976.
Τα παραδείγματα της μη ένοπλης απάντησης με την εφαρμογή ισοδύναμων τετελεσμένων βρίθουν, ως αναγνωρισμένη διεθνής πρακτική και απαραίτητο στοιχείο αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης. Στην περίπτωση των Ε/Τ θα μπορούσε να είναι: ο στρατηγικός διάλογος με τους εταίρους των Αμερικανών και των Ισραηλινών, τους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ, η ίδρυση πανεπιστημιακών τμημάτων Κουρδικών και Αρμενικών Σπουδών και Γλώσσας, η γκριζοποίηση των κουρδικών περιοχών στους ελληνικούς χάρτες, η προσθήκη του όρου «Ιρακινό Κουρδιστάν» ως υποσημείωση σε κάθε ΝΑΤΟϊκό εγχειρίδιο, κατά το τουρκικό προηγούμενο με τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας», η αξίωση για καταβολή αποζημιώσεων των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία και η προβολή διεθνώς της ποντιακής γενοκτονίας με βάση τις τεκμηριωμένες επιστημονικά διεθνείς έρευνες, υπερπτήσεις στα μικρασιατικά παράλια, βιβλιογραφική παραγωγή που θα αποδεικνύουν τους Τούρκους ως τους επήλυδες και καταπατητές της περιοχής κ.ο.κ.
Στρατηγική σκέψη
Ο σχεδιασμός και η ενεργοποίηση των ισοδύναμων τετελεσμένων προϋποθέτουν στρατηγική σκέψη, η οποία στον κρατικό ελληνισμό, είναι το ζητούμενο. Οι πρόσφατες συμφωνίες της Ελλάδας με την Ιταλία και την Αίγυπτο αντιστρατεύονται τη λογική της στρατηγικής σκέψης, διότι: διαβρώνουν τις διαχρονικές θέσεις της Ελλάδας αναφορικά με τη μέση γραμμή και την πλήρη επήρεια των νησιών στην οριοθέτηση· δεν ακυρώνουν ούτε καταργούν το τουρκολιβυκό μνημόνιο· νομιμοποιούν την κύρια αξίωση της Τουρκίας περί μειωμένης ΑΟΖ των ελληνικών νησιών, όπως ερμηνεύεται η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία από τον διδάκτορα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και διατελέσαντα σύμβουλο του υπουργού Εξωτερικών της Κύπρου, Νικόλα Ιωαννίδη, σε άρθρο του στην εφημερίδα «Σημερινή της Κυριακής» (16-08-2020).
Ενδεικτικό παράδειγμα οξυνούστατης στρατηγικής σκέψης αποτελεί η αναγγελθείσα πρόθεση του ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου να ενσωματώσει παλαιστινιακά εδάφη, που είχε εγείρει θύελλα αντιδράσεων μεταξύ των Αράβων, διότι στόχευε στον ψυχισμό τους που είναι ταυτισμένος με τη «γη». Με την κίνηση αυτή ο Νετανιάχου επιδίωξε να σπάσει τη διπλωματική ακινησία που χαρακτήριζε τις σχέσεις του Ισραήλ με τις αραβικές χώρες, οι οποίες διακαώς επιθυμούν τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων. Πρόκειται για “brilliant bluff’, όπως χαρακτηρίστηκε, διότι με αντάλλαγμα την αναβολή –ούτε καν ακύρωση- μιας θεωρητικής ενέργειας –την πρόθεση ενσωμάτωσης παλαιστινιακών εδαφών στη Δυτική Όχθη-, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έγιναν το τρίτο αραβικό κράτος, μετά την Αίγυπτο (1979) και την Ιορδανία ((1994), που αποκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, και ακολούθησαν το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν.
Η διπλωματική κίνηση Νετανιάχου, αποδυναμώνει τους Παλαιστινίους αφού, πλέον, η επίλυση του Παλαιστινιακού δεν αποτελεί προϋπόθεση αποκατάστασης των αραβο-ισραηλινών σχέσεων· περιθωριοποιεί την ΕΕ από τη Μέση Ανατολή που εμμένει στην παρωχημένη ιδεαλιστική πολιτική της επίλυσης του Παλαιστινιακού ως προϋπόθεση ειρήνευσης στην περιοχή, και θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός νέου περιφερειακού πόλου ισχύος με αγγλοσαξονική απόχρωση.
Στον εν λόγω πόλο ισχύος πρωταγωνιστεί το Ισραήλ, που εγκαινίασε σειρά πολυμερών συμπράξεων. Εμφανής είναι η αδυναμία των Αθηνών και της Λευκωσίας να υποστηρίξουν μακρόπνοα στρατηγικά σχήματα, η υλοποίηση των οποίων προϋποθέτει εδραιωμένη στρατηγική κουλτούρα. Συνέπεια αυτού του ελλείμματος είναι η ξαφνική όσο και θεαματική ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΑΕ-Τουρκίας.
Τουρκία ως παραγωγός στρατηγικής
Η ελληνική αδυναμία αναδεικνύει σε πρωταγωνιστή της περιοχής τον Ερντογάν, ο οποίος θεωρείται από ηγέτες ισχυρών κρατών ως ένας οξύνους της στρατηγικής σκέψης. Το πρώτο ταξίδι του Ομπάμα ως προέδρου των ΗΠΑ ήταν η Τουρκία του Ερντογάν, ο Τραμπ υποκλινόταν στον «σκακιστή παγκόσμιας κλάσης», όπως τον χαρακτήρισε, ο Μπάιντεν ακύρωσε τον “EastMed” και ικανοποιεί το αίτημα των Τούρκων για την αγορά του προηγμένου F-16, για να τον «ηρεμήσει», ο Πούτιν τον ανήγαγε σε ομοτράπεζο γεωπολιτιστή με τον οποίο μπορεί να συνεννοηθεί επί όλων των ζωτικών θεμάτων της ευρύτερης περιοχής, και ο Γερμανοί δεν κρύβουν την εύνοιά τους.
Το βέβαιο είναι ότι η απομάκρυνση του Ερντογάν από την πολιτική, δεν θα συνοδευτεί με ακύρωση του «ερντογανισμού», που αποτελεί την άλλη όψη του ενιαίου νομίσματος, του νεοοθωμανισμού. Η Τουρκία ήταν και θα παραμείνει παραγωγός στρατηγικής που στοχοποιεί τον κρατικό ελληνισμό, με κίνδυνο ο τελευταίος να καταστεί de facto δορυφόρος της Άγκυρας, όπως τεκμηριώνει στα κείμενά του ο μεγάλος σύγχρονος στρατηγιστής, Παναγιώτης Κονδύλης.
Ελληνικός στρατηγικός αναλφαβητισμός
Το πρόβλημα του κρατικού ελληνισμού είναι ο στρατηγικός αναλφαβητισμός, όταν στον περιβάλλοντα χώρο κυριαρχούν οι οξυνούστατοι στρατηγικοί νόες και οι οξυμένης στρατηγικής κουλτούρας χώρες. Αυτό το έλλειμμα προκαλεί την αδυναμία ανάγνωσης και ερμηνείας των τεκταινομένων. Οδυνηρή συνέπεια της εν λόγω αδυναμίας είναι η παγιωμένη αντίληψη ότι η Τουρκία αποτελεί στρατιωτική και όχι γεωπολιτική απειλή. Η στρατιωτική ερμηνεία οδηγεί στον κατευνασμό και, εμφανώς, ευνοεί την Τουρκία, ενώ η γεωπολιτική αναδεικνύει τον ελληνισμό. Με τη στρατιωτική αντίληψη οι μεγάλοι υποβαθμίζονται σε μικρούς, ενώ με τη γεωπολιτική οι μικροί αναδεικνύονται σε μεγάλους.
Ο μικρομέγαλος όλων των εποχών υπήρξε ο ελληνισμός. Και τούτο, διότι αποτελεί τη μοναδική περίπτωση στην παγκόσμια ιστορία που συνενώνει γεωγραφικά τις τρεις σημαντικότερες ηπείρους (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), καθώς και τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες (εβραϊσμός, χριστιανισμός, ισλαμισμός), και ανέπτυξε τον μοναδικό οικουμενικό πολιτισμό που αρδεύει μέχρι σήμερα ολόκληρη την οικουμένη με τη γλώσσα και τη γραμματεία του. Θλιβερή επιλογή του νέου ελληνισμού είναι η υιοθέτηση της στρατιωτικής αντίληψης που καθιέρωσε την αθρόα παραγωγή στρατηγών, καθηλώνοντας τις ένοπλες δυνάμεις σε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς καριέρας, ενώ η γεωπολιτική αναδεικνύει το χάρισμα των στρατηγιστών. Οι πρώτοι, ταυτίζονται με την ήττα, όπως αποδεικνύει η εμπειρία των ΗΠΑ, οι οποίες ανέπτυξαν ένα γραφειοκρατικό μηχανισμό μαμούθ, το «στρατιωτικό-βιομηχανικό-ακαδημαϊκό σύμπλεγμα», αδυνατώντας, ωστόσο, να επιτύχουν, μεταπολεμικά, έστω και μία νίκη σε όλες τις στρατιωτικές εμπλοκές τους. Η ίδια αναποτελεσματικότητα χαρακτηρίζει την ισχυρότερη στρατιωτική συμμαχία όλων των εποχών, το ΝΑΤΟ, που ηττήθηκε στις δύο “out of area” εμπλοκές του, στο Αφγανιστάν και τη Λιβύη, και αδυνατεί να εξομαλύνει τις σχέσεις κρατών-μελών του.
Εν αντιθέσει, οι στρατηγιστές, έχουν ταυτιστεί ιστορικά με τον ελληνισμό: από τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους, τον Μεγαλέξανδρο ως τον κορυφαίο στρατηγιστή όλων των εποχών, μέχρι τους ολιγογράμματους Ήρωες των απελευθερωτικών αγώνων.
Εν κατακλείδι: οι στρατηγοί αντιπροσωπεύουν το «πολύ», που είναι εξωελληνικό γνώρισμα, ενώ οι στρατηγιστές το «ευ», που χαρακτηρίζει τον διαχρονικό ελληνισμό. Και εδώ έγκειται η σύγχρονη ελληνική τραγωδία, η οποία υποστασιάζει τη μετάπτωση από το «ευ» στο «πολύ»· από το κάλλος στον όγκο, από την παιδεία της κριτικής σκέψης στην εκπαίδευση των «προσόντων» και τη βιομηχανία παραγωγής πτυχίων, από την πενία που ενεργοποιεί την αποφασιστικότητα –σε αντιδιαστολή με την φτώχεια που οδηγεί στην επαιτεία-, στην υπερκατανάλωση που οδηγεί στον ωχαδερφισμό, από τη στρατηγική οξυδέρκεια και την ενεργητική αποτροπή (άμυνα+επίθεση) στον παθητικό ρόλο της άμυνας και των ηθικο-νομικίστικων φληναφημάτων, από τον πολίτη/οπλίτη στον ένστολο ειδικό/εμπειρογνώμονα και στην υπερπαραγωγή αξιωμάτων και διακοσμητικών μεταλλίων άνευ αντικρίσματος σε αριστεία και ανδρεία.
Η λυτρωτική λύση
Η μακρόχρονη πορεία του ελληνισμού είναι ταυτισμένη με την τραγωδία. Και η ελληνική τραγωδία έχει δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα: την καταστροφή –Πελοποννησιακός πόλεμος, άλωση και λεηλασία Βυζαντίου από τους σταυροφόρους το 1204 και τους Τούρκους το 1453, Μικρασιατική, Κυπριακό-, αλλά και τη λύτρωση. Η λύτρωση έρχεται όχι ως θείο δώρο με παθητικό τρόπο αλλά με ενεργητικό μέσα από την προσπάθεια, όταν τα παθήματα γίνονται μαθήματα, όπως μας νουθετεί ο Αισχύλος στην τραγωδία του «Αγαμέμνων» (στιχ. 176-178): «τον φρονείν βροτούς οδώσαντα, τον πάθει μάθος θέντα κυρίως έχειν», σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη: «Αυτός, ο Ζευς, το δρόμο χάραξε της φρονιμάδας μέσα απ΄ τη νομοτέλεια: το πάθος μάθος».
Η λύτρωση, μετά την καταστροφή, ανανεώνει τον ελληνισμό και τον αναδεικνύει από μικρό σε μεγάλο. Σε αντίθεση με τη νεοελληνική παθητικότητα που ενσαρκώνεται στην αντίληψη περί του μικρού και αδύναμου, της «ψωροκώσταινας», ο Πλούταρχος (Ηθικά 2D) επιμένει να μας νουθετεί: «Σταγόνες μεν γαρ ύδατος πέτρας κοιλαίνουσιν» (Οι σταλαγματιές του νερού δημιουργούν βαθουλώματα και διαβρώνουν τους βράχους). Και ο Μένανδρος (Γνώμαι μονόστιχοι) μας αφυπνίζει και μας προτρέπει: «Ως μέγα το μικρόν εστιν, εν καιρώ δοθέν» (Πόσο μεγάλο γίνεται το μικρό, αν δοθεί την κατάλληλη στιγμή).
Σήμερα, είναι η πιο κατάλληλη εποχή, η τραγωδία να μετατραπεί σε λύτρωση, διότι συγκροτείται μια νέα γεωπολιτική αρχιτεκτονική, στην οποία ο ρόλος του μικρού είναι καθοριστικός και δυνάμει ο ρόλος του μικρομέγιστου Ελληνισμού. Αρκεί να το πιστέψουμε!
*Επίτιμος καθηγητής Στρατηγικής του βρετανικού Πανεπιστημίου Plymouth, αφυπηρέτησε πρόσφατα, μετά μια υπηρεσιακή, σε διάφορες θέσεις του «βαθέως κράτους», και ακαδημαϊκή πορεία σαράντα χρόνων. Πολυταξιδευτής σε κάθε γωνιά του πλανήτη, με πλούσιο και πρωτοποριακό συγγραφικό έργο, υπήρξε συνεργάτης του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου σε θέματα εκκλησιαστικής διπλωματίας και εθνικών θεμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου