18 Ιουλίου 2019

Άντρες βαρβάτοι: Τα γένια στο Βυζάντιο

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
διεθνολόγος 

Σήμερα θα μιλήσουμε για τρίχες.

Η γενειάδα, η ανδρική τριχοφυΐα στο πρόσωπο γενικά, έχει ιστορία όσο μακρά όσο ο άνθρωπος. Όπως και η κόμμωση ή η ενδυμασία, από εποχή σε εποχή η σημασία, η εμφάνιση και ο συμβολισμός της αλλάζει, ακολουθώντας τις αισθητικές και ηθικές επιταγές κάθε κοινωνίας. Σήμερα για παράδειγμα είναι αναμενόμενο οι περισσότεροι άνδρες, ειδικά οι νέοι, να αφήνουν έστω λίγο μούσι, ενώ πριν 20-30 χρόνια κάτι τέτοιο θα ήταν περίεργο ή συνδεδεμένο με συγκεκριμένες υποκουλτούρες. Κάποτε ήταν της μόδας το σκέτο μουστάκι, σήμερα όμως προκαλεί γέλιο. 

Στην αρχαία Ελλάδα η γενειάδα ήταν σύμβολο ανδρικής δύναμης και αξιοπρέπειας – όχι τυχαία, αφού αναπτύσσεται στην εφηβεία, την μετάβαση δηλαδή από την παιδικότητα προς την ενηλικίωση. Πάμπολλες παραστάσεις, σε αγγεία και αγάλματα, δείχνουν πως οι Έλληνες περιποιούντο τη γενειάδα τους, την στόλιζαν και την καλλώπιζαν. Στην Ιλιάδα, η μητέρα του Αχιλλέως Θέτις ζητά από τον Δία να ορκιστεί στα γένια του, κάτι που καθιστά την υπόσχεση του απολύτως ιερή και απαραβίαστη.

Το ξύρισμα της γενειάδας διαδόθηκε στον ελληνικό κόσμο από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους Μακεδόνες, καθώς θεωρήθηκε πως την ώρα της μάχης το μούσι λειτουργεί ως λαβή για τον αντίπαλο. Ως τότε το ξύρισμα θεωρείτο ένδειξη πένθους. Την περίοδο εκείνη προκύπτει και η ταύτιση της γενειάδας – όπως είπαμε σύμβολο ηλικίας και ωριμότητος – με τους διανοητές, αφού οι φιλόσοφοι της εποχής συνήθως αρνούντο να ξυριστούν.

Το αντίθετο συνέβαινε με τους Ρωμαίους. Αν και εκείνοι αρχικά είχαν στάση όπως τον Ελλήνων, από τον 3ο αιώνα το ξύρισμα άρχισε να διαδίδεται και να θεωρείται απολύτως απαραίτητο για μία αξιοπρεπή εμφάνιση. Λέγεται ότι ο πρώτος σημαίνων Ρωμαίος που ξυρίστηκε ήταν ο Σκιπίων ο Αφρικανός, ο στρατηγός που νίκησε τον Αννίβα στον Β’ Καρχηδονιακό Πόλεμο. Την εποχή εκείνη, η διαφορά μεταξύ ξυρισμένου και αξυρίστου μεταφράστηκε ως διακριτικό σημάδι ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Έλληνες αντιστοίχως.

Πρώτος αυτοκράτορας που άφησε γενειάδα ήταν ο Αδριανός, ίσως ως σημάδι του φιλελληνισμού του. Έπειτα από εκείνον η τάση αυτή θα διατηρηθεί από πολλούς διαδόχους, μέχρι ο Μέγας Κωνσταντίνος να επαναφέρει το ξυρισμένο look. Με εξαίρεση τον Ιουλιανό, η γενειοφόρος εμφάνιση θα εγκαταλειφθεί μέχρι τον 7ο αιώνα. Ο σφετεριστής του θρόνου Φωκάς άφησε μούσια θέλοντας να κρύψει μία ουλή στο πρόσωπο του. Από εκεί και ύστερα όλοι οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ανεξαιρέτως ήταν γενειοφόροι, μέχρι τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο εννέα αιώνες μετά. Μάλιστα ο Κώνστας Β’ (641-668) απέκτησε το προσωνύμιο «Πωγωνάτος», δηλαδή ο μούσάτος.

Την «βυζαντινή» εποχή η γενειάδα τονίστηκε ακόμη περισσότερο ως σημάδι ανδροπρέπειας. Εκείνη την περίοδο σημαντικό ρόλο στην αυλική διακυβέρνηση έπαιζαν οι ευνούχοι, οι οποίοι λόγω της αναπηρίας τους δεν παρήγαγαν τεστοστερόνη άρα δεν έβγαζαν γένια. Η ύπαρξη γενειάδας λοιπόν αποδείκνυε πως ο εν λόγω άνδρας ήταν ανατομικά πλήρης. Για αυτό μέχρι σήμερα ο αρρενωπός λέγεται και «βαρβάτος» (barbatus, λατ. Γενειοφόρος).

Ακόμη και ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας αφιέρωσαν χωρία των γραπτών τους για να εξυμνήσουν την ευπρέπεια και τον συμβολισμό της γενειάδας στον άνδρα. Λέγει ο Ιερός Αυγουστίνος, σχολιάζοντας τον 133ο Ψαλμό:

«Το μούσι υποδεικνύει τον θαρραλέο. Το μούσι διακρίνει τους ωρίμους άνδρες, τους ένθερμους, τους ενεργητικούς, τους σθεναρούς. Στο βαθμό που όταν περιγράφουμε έναν τέτοιον άνδρας λέμε, αυτός είναι βαρβάτος» 

Κατά τον ύστερο Μεσαίωνα στην Δύση άρχισε να επανέρχεται η ξυρισμένη εμφάνιση, πρώτα από τον κλήρο και ύστερα στους λαϊκούς. Η τάση αυτή συνδέθηκε με την επιβολή της αγαμίας των ιερέων, δήλωνε έτσι την θυσία της ανδρικής τους αναπαραγωγικής δυνάμεως. Και πάλι η παρουσία ή όχι γενειάδας χώριζε τον Έλληνα από τον Λατίνο. Για την διάκριση αυτή μας έχουν σωθεί μερικές αστείες ιστορίες.

Τον 15ο αιώνα ο ενωτικός μητροπολίτης της Τραπεζούντος, Βησσαρίων, βρήκε καταφύγιο την παπική αυλή όπου έφθασε στον βαθμό του καρδιναλίου. Ο Βησσαρίων έμεινε στην ιστορία για το έργο του ως λογίου και προστάτη των γραμμάτων, αλλά και για τα μούσια του. Προερχόμενος την ανατολή, αρνείτο να ξυρίσει τη γενειάδα του όπως οι άλλοι καθολικοί ιεράρχες. Το 1455 συνεκλήθη κονκλάβιο για την εκλογή νέου πάπα, με τον Βησσαρίωνα να είναι από τους πιο ισχυρούς υποψηφίους. Σε ένα κρίσιμο σημείο της διαβουλεύσεως ένας καρδινάλιος, αντίπαλος του Βησσαρίωνος, σηκώθηκε και αγόρευσε εναντίον του: 

«Θα διαλέξουμε για Πάπα, την κεφαλή της Λατινικής Εκκλησίας, έναν Έλληνα, έναν παρείσακτο; Ο Βησσαρίων έχει ακόμα γένια – και όντως θα γίνει ο αρχηγός μας! Πόσο κακόμοιρη είναι, σε αυτήν την περίπτωση, η Λατινική μας Εκκλησία, αν δεν μπορούμε να βρούμε άξιο άνδρα για εκείνη, αλλά πρέπει να καταφύγουμε σε έναν Έλληνα, και μάλιστα σε έναν που μέχρι χθες επιτίθετο στην Ρωμαϊκή πίστη!» 

Ο Βησσαρίων έχασε για μικρή διαφορά. Αλλά αυτή δεν ήταν η τελευταία φορά που ο πώγων του δημιούργησε προβλήματα. Το 1470 εστάλη ως απεσταλμένος του πάπα στη Γαλλία, σε μία περίοδο τεταμένων σχέσεων μεταξύ των δύο δυνάμεων. Ο Γάλλος βασιλιάς τον υποδέχθηκε με πολύ ψυχρό και δυσμένη τρόπο, χωρίς να χάσει την ευκαιρία να τον προσβάλει… για τα γένια του. «Οι Έλληνες ανέκαθεν ήταν βάρβαροι» είπε μπροστά στους αυλικούς του, κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με το βαρβάτος. Ο Βησσαρίων έφυγε ταπεινωμένος, πέθανε δε λίγο αργότερα.

πηγή



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 12:30 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.