Γράφει η Μαρία Τρυγώνη, Hθοποιός
Το κείμενο που ακολουθεί συνέταξε η συγγραφέας Μαρία Τρυγώνη στο πλαίσιο του αφιερώματος του παρόντος ιστολογίου με αφορμή ένα άρθρο-ρετρό του Βαγγέλη Γρηγόρη, δημοσιευμένο στο περιοδικό «ΕΝΑ» πριν από 34 χρόνια (25 Απριλίου 1990, Tεύχος 17, σελ. 28 επ.) με τίτλο «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί!».
Με αφετηρία τις τρέχουσες εξελίξεις πάνω στο ζήτημα της ψηφιακής διακυβέρνησης και με γνώμονα τον deus ex machina (από μηχανής Θεό), δηλ. το κείμενο του Βαγγέλη Γρηγόρη με τίτλο «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί!» (περιοδικό «ΕΝΑ», 25 Απριλίου 1990, Tεύχος 17, σελ. 28 επ.), που εμφανίστηκε έμπροσθεν του διαχειριστή του παρόντος ιστολογίου την καταλληλότερη χρονική στιγμή, σκιαγραφείται ολοένα και πιο ξεκάθαρα ο διττός ρόλος της τεχνολογικής προόδου. Μιας προόδου που μας συστήνεται σαν το Άγιο Δισκοπότηρο της σύγχρονης ζωής, αλλά οι εφαρμογές της, όσο αθώες και εθιστικές προς το κοινό κι αν εμφανίζονται, άλλο τόσο σφίγγουν την μέγγενη γύρω από το λαιμό της ανθρωπότητας, κάθε μέρα κι ένα εκατοστό παραπάνω.
Βέβαια, οι αντιρρήσεις και οι υποδόριες ενστάσεις γύρω από τα ταχύτατα βήματα στον τεχνολογικό τομέα δεν είναι ίδιον μόνο των τελευταίων χρόνων που διανύουμε, «εξοπλισμένων» πολύ προσεκτικά με μερικά άχρηστα κοινωνικά φίλτρα περιθωριοποίησης των αντίθετων απόψεων, οι οποίες δεν βολεύουν τους επίδοξους διαμορφωτές της κοινωνίας μας.
Όπως γίνεται σαφές και στο διορατικό κείμενο που συνέγραψε ο Βαγγέλης Γρηγόρης, σε μια εποχή όπου η ελευθερία του λόγου ήταν εμφανώς απαλλαγμένη από κοινωνικά «ναρκοπέδια» ενδεδειγμένης συμπεριφοράς, ήτοι το 1990, όσο δελεαστική «εφεύρεση» κι αν αποδείχθηκε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, άλλο τόσο κρύβει επιμελώς πίσω του την συνεχώς αυξανόμενη όρεξή του για έλεγχο κάθε είδους δραστηριότητας των απανταχού πολιτών. Σαν το φεγγάρι που έχει μια σκοτεινή κι αθέατη όψη που δύσκολα δύναται να εντοπίσει κανείς, ειδικά όταν η προσοχή των κοινωνιών αιχμαλωτίζεται στον ιστό των διευκολύνσεων που παρέχονται μέσα από την ψηφιακή εμπειρία.
Δείγματα των προθέσεων της τεχνολογίας να γίνει ο «Μεγάλος Αδελφός» που δεν χρειαζόμαστε, και ενώ μας επιβάλλεται ετσιθελιστικά καλλιεργώντας κάθε φορά νέες συνθήκες, ώστε να εισχωρήσει έτι περισσότερον μέσα στην ζωή μας, εμφανίζονταν κατά καιρούς στον παγκόσμιο χάρτη εξ αφορμής της εξέλιξης του συγκεκριμένου επιστημονικού πεδίου.
Ο συγγραφέας του προαναφερθέντος άρθρου μάς παρουσιάζει, λόγου χάριν, την γαλλική πρόθεση να «φακελωθούν» οι πολίτες ψηφιακά σε μια πρώιμη προσπάθεια οργουελιανού ελέγχου. Παρά την αναχαίτιση μιας τέτοιας πρωτοβουλίας από την κοινή (γαλλική) γνώμη του 1990, οι σποραδικές προσπάθειες να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία ως όπλο κυριαρχίας πάνω στο λαό λογικά δεν σταμάτησαν. Άλλωστε, και πριν από το συγκεκριμένο περιστατικό που έλαβε χώρα στην Γαλλία, υπήρχαν ψήγματα προσπάθειας ελέγχου μέσω των καινοτομιών της επιστήμης της πληροφορικής.
Ενδεικτικά θα μεταφερθούμε στις ΗΠΑ του έτους 1987 και στο άρθρο του Ντόναλντ Γκόλντμπεργκ με τίτλο «Οι εθνικοί φρουροί»1, το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό επιστήμης και επιστημονικής φαντασίας με τίτλο «Omni».
Με καθόλου τυχαίο υπότιτλο «Αν σας άρεσε το “1984”, θα αγαπήσετε αυτό που σχεδιάζει ο στρατός», το εκτενές άρθρο που παρατίθεται στο υπ’ αριθμ. 5 τεύχος του Μαΐου 1987 κάνει λόγο για την προσπάθεια του Πενταγώνου να ελέγξει τις πληροφορίες που διατίθενται στο κοινό μέσω της τεχνολογίας, ακόμα κι αν δεν πρόκειται για απόρρητα δεδομένα, αλλά για δεδομένα που βαφτίζονται «ευαίσθητα».
Επίσης εξετάζεται η διάθεση της αμερικανικής κυβέρνησης να δώσει πιο διευρυμένη εξουσία στον στρατό, όσον αφορά την τεχνολογία και τις τηλεπικοινωνίες, σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης, ενώ τίθεται επί τάπητος τι συνιστά έκτακτη ανάγκη και πώς επαναπροσδιορίζεται από κυβέρνηση σε κυβέρνηση η ερμηνεία αυτού του όρου (τυχόν ομοιότητες με από τετραετίας περιστατικά περί εκτάκτου ανάγκης και στρατού είναι σίγουρα... «τυχαίες»).
Στο κείμενό του ο Βαγγέλης Γρηγόρης αναφέρεται και στην πρόφαση της ορθολογικής οργάνωσης και αποτελεσματικής λειτουργίας που βρίσκει η κρατική διοίκηση, προκειμένου να πείσει τους πολίτες να παραδοθούν οικειοθελώς στην αυτοκωδικοποίησή τους.
Με αυτή την μεφιστοφελική προσπάθεια πειθούς συντάσσεται και ένα άρθρο από το ακόμα πιο μακρινό 1984, το οποίο είχε συγγράψει ο Πίτερ Ονιμπένε για λογαριασμό και πάλι του περιοδικού Omni, με τον επίκαιρο τίτλο «Τεχνητή νοημοσύνη»2. Στο υπ’ αριθμ. 2 τεύχος του εν λόγω περιοδικού, που είχε κυκλοφορήσει τον Φεβρουάριο του 1984, παρουσιάζεται λεπτομερέστατα, μεταξύ άλλων, η χρησιμότητα των υπολογιστών ως αρωγών της αμερικανικής εφορίας στην κατάταξη των πολιτών σε καλοπληρωτές ή νομιμόφρονες και ασυνεπείς ή φοροφυγάδες!
Στο όνομα, λοιπόν, της γραφειοκρατικής ευκολίας που μέχρι τότε υπήρξε πονοκέφαλος λόγω του αυξημένου χάρτινου όγκου, οι μαγνητικές ταινίες των υπολογιστών εν έτει 1984 συμπύκνωναν μέσα τους 3 χρόνια φορολογικής συμπεριφοράς των Αμερικανών πολιτών, κάνοντας το έργο της εφορίας πιο γρήγορο και αποτελεσματικό, μειώνοντας κατά πολύ το ομοσπονδιακό έλλειμμα λόγω μαύρου χρήματος.
Στον αντίποδα εκφράζονται κάποιες ανησυχίες σχετικά με την παραβίαση της ιδιωτικότητας και κατά πόσον το σύστημα προσομοιάζει με τον «Μεγάλο Αδελφό», ανησυχίες βέβαια που οι ιθύνοντες φροντίζουν να τις καταρρίψουν, αντιτάσσοντας το επιχείρημα ότι τέτοιες τεχνικές δεν είναι καινούργιες, αλλά εφαρμόστηκαν σε περιορισμένη μορφή παλαιότερα.
Κι αν τα ανωτέρω άρθρα περί των ορίων της πληροφορικής θεωρούνται εύλογο υλικό ενός επιστημονικού περιοδικού, ενώ το ελληνικό άρθρο που αποτέλεσε έμπνευση του αφιερώματος ανακαλύφθηκε κατά θεία οικονομία μέσα σε ένα περιοδικό ποικίλης ύλης, ας κρατήσουμε στο μυαλό μας το γεγονός ότι η τεχνολογική πρόοδος εκείνης της εποχής, δηλ. των δεκαετιών του ΄80 και του ΄90 προκάλεσε τις ίδιες σοβαρές αμφιβολίες με αυτές που εγείρονται τον τελευταίο καιρό για τον προσωπικό αριθμό. Τα μοτίβα συγκλίνουν, καθώς τίθεται εκ νέου στο μικροσκόπιο η ηθική σε σχέση με τις τεχνολογικές εξελίξεις και την ιδιωτικότητα του ανθρώπου.
Η παρέκκλιση έγκειται μόνο στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ως επιπλέον επιχείρημα υπέρ της απεμπόλησης των προσωπικών ελευθεριών μέσω της ψηφιοποίησης εμφανίζεται και η ασφάλεια, που έρχεται να εμπλουτίσει τον κατάλογο των ωφελειών της τεχνολογίας. Η ασφάλεια είναι η νεοσύστατη «Σειρήνα» των τελευταίων 23 χρόνων που φροντίζει μέσω έντονων γεγονότων να δηλώνει παρουσία και να βάζει τους πολίτες εν αγνοία τους στο μονοπάτι της ψηφιακής ρουφήχτρας.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι:
Ο έλεγχος αλλάζει προσωπεία, αλλά δεν αλλάζει κυτταρική δομή. Η σύστασή του μεταβάλλεται ανά δεκαετία και ευκαιριακή δολιότητα, αλλά δεν αποκλίνει ποτέ από τον στόχο του. Επαφίεται λοιπόν στο συλλογικό έμψυχο υλικό, αλλά και σε καθέναν μας προσωπικά να προβάλλει ανάχωμα στον ολετήρα που καλείται ψηφιακός ολοκληρωτισμός.
Σημειώσεις
1 Περιοδικό Omni, Μάιος 1987, σελ. 44-50.
2 Περιοδικό Omni, Φεβρουάριος 1984, σελ. 24.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου