Σήμερα, σχεδόν τριάντα χρόνια από την έκδοση της “Σύγκρουσης των Πολιτισμών”, είναι ηλίου φαεινότερο ότι έννοιες όπως ταυτότητα, ιδεοπροσωπία, πολιτισμική συνείδηση και θρησκευτικές αξίες έχουν επιστρέψει δυναμικά, επηρεάζοντας σαφώς και το διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Η θέση του Χάντινγκτον ότι η αναζήτηση ταυτότητας σε καθεστώς παγκοσμιοποίησης θα έστρεφε τους ανθρώπους στον ιδιαίτερο πολιτισμό τους (πολιτισμική συσπείρωση), ο οποίος καθορίζεται κυρίως από τη θρησκεία τους, φαίνεται να δικαιώνεται, ιδιαίτερα στους μουσουλμάνους.
Ενώ όμως η αναζήτηση ταυτότητας προκάλεσε την επιστροφή στις κοινές και θρησκευτικές αξίες στον ισλαμικό, σινικό και μερικώς στον ορθόδοξο πολιτισμό, ισχυροποιώντας έτσι την εσωτερική συνοχή τους, στον δυτικό κόσμο αυτή η αναζήτηση οδήγησε στον κατακερματισμό των κοινωνιών. Εκεί οδήγησαν τα επιταχυνόμενα παρακμιακά πολιτισμικά φαινόμενα, ο ισοπεδωτικός δικαιωματισμός, η μηδενιστική κουλτούρα της άρνησης και της αφύπνισης, ο πολιτισμικός σχετικισμός και η αναζήτηση “νέων ταυτοτήτων”, που δεν σχετίζονται με παραδοσιακές ή χριστιανικές ιδέες.
Οι δυναμικές μειονότητες με πρόσβαση στις εξουσιαστικές δομές επιβάλλουν στην κοινωνική πλειονότητα συγκεκριμένες ομαδικές ταυτότητες στη βάση του φύλου, της καταγωγής ή του σεξουαλικού προσανατολισμού. Πολλοί ισχυρίζονται μάλιστα ότι όλα αυτά «ξυπνούν μνήμες ύστερων ρωμαϊκών συνθηκών», με πρόδηλη την παρακμή και την κοινωνική αποσύνθεση.
Εκείνο που επίσης θεωρείται σήμερα αδιαμφισβήτητο είναι ότι οι προβλέψεις Χάντινγκτον για τον κλιμακούμενο πολιτισμικό ανταγωνισμό της Δύσης με τον ισλαμικό και σινικό πολιτισμό, αλλά και με την ορθόδοξη Ρωσία, αποτελούν πραγματικότητα που έχει προσλάβει και πολεμικά χαρακτηριστικά. Το βλέπουμε στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή, στο Σουδάν κ.α. ενώ στα Βαλκάνια η σύγκρουση μουσουλμάνων και ορθοδόξων μοιάζει να είναι προς το παρόν εν υπνώσει, αλλά μπορεί να ξεσπάσει οποιαδήποτε στιγμή.
Πολιτισμικά στρατόπεδα
Προφανώς, όπως παραδεχόταν και ο Χάντινγκτον, είναι αναμενόμενο να δημιουργούνται προσωρινές συμμαχίες κοινών συμφερόντων μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών στρατοπέδων, όπως για παράδειγμα μεταξύ Κίνας, Ρωσίας και Ιράν ή ευρύτερα των BRICS, η πιο στενή συνεργασία Ιαπωνίας-ΗΠΑ, λόγω αυξανόμενης απειλής από την Κίνα, ή ακόμη και καθαρά οπορτουνιστικές συνεργασίες μεταξύ ινδουιστικών και βουδιστικών πολιτισμών με τη Δύση. Πιο ρευστά είναι τα πράγματα σε Αφρική και Λατινική Αμερική, κυρίως λόγω της οικονομικής τους αδυναμίας, αλλά και του μεταναστευτικού, που αποτελεί υπαρξιακό κίνδυνο για όλη τη Δύση.
Σε κάθε περίπτωση όμως, επειδή οι ΗΠΑ θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να ανταγωνιστούν οικονομικά την Κίνα, θα υποχρεωθούν να συνδυάσουν και άλλες δυνάμεις για να την αναχαιτίσουν ή τουλάχιστον να την περιορίσουν. Ο Χάντινγκτον αναφέρονταν σε τρία σενάρια αντιμετώπισης της αναδυόμενης σε υπερδύναμη Κίνας. Στην καλύτερη περίπτωση, θα πρόκειται για μια “Ψυχρή Ειρήνη”, επιλεκτικής συνεργασία σε κάποιους λίγους τομείς ή στην λιγότερο ευνοϊκή περίπτωση για ένα νέο “Ψυχρό Πόλεμο”, όπου ο ένας θα προσπαθεί να βλάψει τον άλλο, χωρίς όμως στρατιωτικά μέσα.
Στο χειρότερο σενάριο υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθεί ένας πόλεμος με αντιπροσώπους, όπως συμβαίνει ήδη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και των δυτικών συμμάχων της, ή ακόμη και απευθείας. Η διεθνής συγκυρία δείχνει πάντως ότι σε συνθήκες στρατικοποίησης της παραγωγής το σενάριο ενός ευρύτερου νέου μεγάλου πολέμου, δεν μπορεί πλέον να αποκλειστεί. Και το ζήτημα του Ταϊβάν παραμένει πάντα ένα άλυτο ζήτημα και εν δυνάμει αφορμή ακόμη για μια μελλοντική σύγκρουση Κίνας-ΗΠΑ.
Το ενδιαφέρον είναι ότι πολιτισμικές διαφορές παρατηρούνται σήμερα και μέσα στα ίδια πολιτισμικά στρατόπεδα, όπως για παράδειγμα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, ενώ ήδη τα τελευταία χρόνια σημειώνεται πολιτισμική απόκλιση μέσα στα ίδια τα ευρωπαϊκά κράτη, όπως μεταξύ ανατολικής και δυτικής Γερμανίας, αλλά και εντός των ΗΠΑ, όπως φαίνεται στη διαμάχη δύο κόσμων μεταξύ Τραμπ και Χάρις για την επόμενη αμερικανική προεδρία.
Μεταναστευτικό και cleftstate
Όπως φαίνεται ιδιαίτερα στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου οι θεωρίες Χάντινγκτον δεν αφορούσαν μόνο στη διεθνή πολιτική και τους μεταβαλλόμενους καταμερισμούς ισχύος μεταξύ πολιτισμικών στρατοπέδων, αλλά και τις επερχόμενες κοινωνικές αλλαγές στη βάση απειλητικών για τη Δύση δημογραφικών μετατοπίσεων, λόγω του μεταναστευτικού. Ο ίδιος τόνιζε πως αυτές θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν άμεσα και σθεναρά, διαφορετικά το αποτέλεσμα θα είναι η αποσταθεροποίηση των εθνικών κρατών και η γενική απορρύθμιση, που οδηγεί όπως είναι αναμενόμενο στην «αλλοίωση της πολιτικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας των ευρωπαϊκών κρατών».
Η συνεχιζόμενη μαζική μετανάστευση προς τις ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής μεταναστών από χώρες με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές, κυρίως της Αφρικής και της Ασίας, μπορεί να λειτουργεί –σύμφωνα με τον Χάντινγκτον– αποσταθεροποιητικά όχι μόνο μέσω πιθανών τρομοκρατικών χτυπημάτων με πολιτισμικά χαρακτηριστικά (ισλαμική τρομοκρατία), αλλά κυρίως λόγω της σταθερής άρνησης πολλών μεταναστών να ενσωματωθούν οικειοθελώς στις κοινωνίες των χωρών υποδοχής που έχουν διαφορετικά από τα δικά τους πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους μουσουλμάνους για τους οποίους η θρησκεία και η φυλή έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από το κράτος ή το έθνος.
Εάν στα παραπάνω προστεθούν και «ανταγωνιστικά κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, όπως είναι τα επιδόματα, τα εργασιακά, η κατοικία κλπ τότε είναι πολύ πιθανό μελλοντικά οι χώρες υποδοχής να κινδυνεύσουν να μεταμορφωθούν σε “cleftstate” (διχασμένα κράτη) (σελ. 177). Ακόμα και χώρες που αυτοαναγορεύονται σε γέφυρες που ενώνουν δυο διαφορετικές πολιτισμικές οντότητες, δεν είναι στην ουσία παρά διχασμένες χώρες, όπως η Τουρκία ή το Μεξικό (βλ. “πολιτισμική σχιζοφρένεια”).
Δημογραφία
Για τον Χάντινγκτον πάντως ήταν σαφές: «Αν η δημογραφία είναι το πεπρωμένο, οι κινήσεις των πληθυσμών είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας» (σελ. 254). Οι συνέπειες της “ιεραποστολικής μανίας” των ΗΠΑ να εξολοθρεύσουν στρατιωτικά τις “εστίες του κακού” διεθνώς και οι επιπτώσεις ενδογενών παραγόντων, όπως η υπεργεννητικότητα και η ελλειμματική παραγωγή σε συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου, η φτωχοποίηση όλο και μεγαλύτερων πληθυσμών σε Ασία και Αφρική κ.α. είναι σήμερα προφανείς. Εκατομμύρια μετανάστες-πρόσφυγες από αυτές τις εστίες (Συρία, Ιράκ, Αφγανιστάν κ.α.) στρέφονται προς την “ευημερούσα” Δύση, την ώρα που το «Σύμφωνο του ΟΗΕ για τη Μετανάστευση» ουσιαστικά δείχνει και τον ασφαλή δρόμο πρόσβασης προς το ήδη κλονιζόμενο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Έτσι, μια ακόμη πρόβλεψη του Χάντινγκτον φαίνεται να επιβεβαιώνεται με δραματικό τρόπο, με άμεσο κίνδυνο δημιουργίας μελλοντικά όντως ευρωπαϊκών cleftstate. Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε σημείο ιστορικής καμπής, καθώς σε συνθήκες υποχώρησης πρέπει να αποτρέψει τη δημιουργία “διχασμένων κρατών”. Γι’ αυτό και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες δεν το κρύβουν ότι έχουν φτάσει ήδη στα όρια των αντοχών τους κι αλλάζουν προς το αυστηρότερο τη μεταναστευτική τους πολιτική.
Προϋπόθεση, όμως –ως ζήτημα επιβίωσης για την Ευρώπη– παραμένει η επιστροφή στις θεμελιώδεις αρχές του δυτικού πολιτισμού ως κυρίαρχης κουλτούρας στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Μια αναγκαία στροφή που θα σηματοδοτεί την έξοδο από τα δεδομένα συνθηκολόγησης σε αλλότριους και επιθετικούς πολιτισμούς, όπως το ριζοσπαστικό Ισλάμ και η άμεση εγκατάλειψη αποτυχημένων οπορτουνιστικών και ιδεοληπτικών μεταναστευτικών πολιτικών, όπως της μερκελικής περιόδου (βλ. Willkommenskultur).
Δέκα χρόνια μετά αυτές είναι η βασική αιτία που αλλάζει μεταξύ άλλων και ο ευρωπαϊκός κομματικός χάρτης με την μεγάλη άνοδο “ακραίων” κομμάτων και την πλήρη αμφισβήτηση παραδοσιακών πολιτικών δυνάμεων. Θα πρόκειται όμως όντως για μια γιγαντιαία προσπάθεια, ανάλογη με αυτήν περασμένων πολέμων, με το κύριο βάρος να πέφτει στις πλάτες των νεότερων γενεών. Διαφορετικά, αργά ή γρήγορα, το Finis Europe θα αποτελεί ένα ακόμη ιστορικό ενδεχόμενο.
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου