Η ελληνικότητα της Τουρκίας ζει στον χάρτη

Γράφει η Ολγα Μαύρου

 

Ο Τουρκοαρμένιος αντιφρονούντας διανοούμενος Σεβάν Νισανιάν, δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του έναν χάρτη με ανάλυση των τοπωνυμιών 81 πόλεων στην Τουρκία και με τίτλο “Η Τουρκία των Ρωμιών”. Τα περισσότερα τοπωνύμια είναι ελληνικά ή “ρωμέικα”, όπως τα χαρακτηρίζει ο ίδιος, καθώς οι Τούρκοι προτιμούν να αποκαλούν τους Κωνσταντινουπολίτες – και εν γένει τους Έλληνες στη χώρα – Ρωμιούς. Ο λόγος είναι ότι η ρωμαϊκή αυτοκρατορία είναι νεκρή και δεν απειλεί, αλλά η Ελλάδα υπάρχει ακόμη.

 

Να πούμε παρεμπιπτόντως ότι ο 66χρονος Νισανιάν φέρεται να έχει μια καταδίκη συνολικά 17 ετών στην Τουρκία, λόγω των πεποιθήσεών του όπως υποστηρίζει. Όταν κατά την έκτιση της ποινής έλαβε το 2017 άδεια εξόδου (του έδιναν μία ανά τρίμηνο), πήρε ένα ταχύπλοο και βρέθηκε στη Λέσβο, όπου ζήτησε πολιτικό άσυλο. Αφέθηκε να ζήσει ήσυχος στη Σάμο δυο χρόνια, αλλά το 2019 άρχισε η πολιτεία να του κάνει τη ζωή δύσκολη και το 2022 απελάθηκε. Μετά από περιπλανήσεις στην Ευρώπη και στην Αρμενία, κατέληξε να ζει τώρα στο Μαυροβούνιο. 

 

Πρόκειται για μια ιστορία από παράδοξη έως σκοτεινή, όπου κανείς δεν ξέρει τα πραγματικά αίτια της απέλασης και αν ήταν όντως βάσιμα όσα υπαινίσσονταν οι ελληνικές αρχές για το ρόλο του, ή τα σχετικά αφελή περί αγοράς ακινήτων. Πολλές φορές εξάλλου κάνοντας αθώα αυτό που πιστεύουμε, εξυπηρετούμε άλλους παράγοντες άθελά μας. Όπως και να έχει, οι γλωσσολογικές αναλύσεις του έχουν ενδιαφέρον, μια που ο ίδιος είναι λεξικογράφος. 

 

Ως προς την ουσία, δηλαδή το μικρό αυτό λεξικό, όπως είναι γνωστό ήδη πολλά τοπωνύμια απλά μεταφράστηκαν στα τουρκικά για να μην ηχούν ελληνικά ή και άλλαξαν εντελώς με εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ. Οι Κυδωνίες, για παράδειγμα, απέναντι από τη Λέσβο, που είχαν ιδρυθεί από φτωχούς Μυτιληνιούς μετανάστες γύρω στο 1650 μΧ. μεταφράστηκαν σε Aϊβαλί (που σημαίνει τόπος με κυδώνια). Πολλές ονομασίες δεν στάθηκε δυνατόν να αλλάξουν, όπως η Πέργαμος που λέγεται Bergama και η Καλλίπολη Gellibolu ή η Μίλητος, Μilet. Ο συγγραφέας αναφέρεται και σε πολλές πόλεις με αρμενικές ρίζες στην ονομασία τους, αλλά εμείς σταθήκαμε στις ελληνικές. 

 

Ο χάρτης 

 

Ο Νισανιάν τονίζει ότι ο κατωτέρω χάρτης δεν είναι δικό του δημιούργημα και ότι έχει πολλά λάθη, όμως είναι χρήσιμος για δύο λόγους: δείχνει πολλά ελληνικά τοπωνύμια και βοηθάει ως σχετικά σωστός μπούσουλας καθαρά γεωγραφικά, ειδικά τους νεότερους. Ο Νισανιάν αναλύει ο ίδιος τα τοπωνύμια, ως έχουν σήμερα και εξετάζει πόσα είναι τουρκικά αμιγώς και πόσα έχουν κυρίως ελληνική ρίζα.

 

Η Αδριανούπολη, που πήρε το όνομά της από τον Αδριανό, ονομάζεται Edirne (σύντμηση του ελληνικού τοπωνυμίου) –οι Ούγγροι την λένε Ντρινάπολι. Περίπου 80 χιλιόμετρα πιο πέρα είναι οι Σαράντα Εκκλησίες των Βυζαντινών, που ονομάζονταν KırkΚilise (δηλαδή Σαράντα Εκκλησίες στα τουρκικά). Ο Κεμάλ Ατατούρκ έδωσε εντολή να μετονομαστεί σε Kirklareli (των Σαράντα γενικώς και αορίστως).

 

Για την Istanbul των Τούρκων και πολλών άλλων πλέον, η ελληνική ονομασία Κωνσταντινούπολη άντεξε διεθνώς μέχρι και το 1960 ως Constantinople, με εμάς να θέλουμε να θεωρούμε ότι προέρχεται από την φράση “εις την Πόλιν”. Να θυμίσουμε και ένα θλιβερό σχετικά πρόσφατο σχόλιο στην τελευταία ελληνοτουρκική κρίση, όταν Ιταλός “ειδικός” διεθνολόγος έλεγε απογοητευμένος στο Politico “πώς να βγάλεις άκρη με αυτούς που εξακολουθούν να λένε την Istanbul, Κωνσταντινούπολη!” 

 

Απέναντι, ο Πάνορμος προφέρεται Bandirma και η επαρχία Sakarya στα Δαρδανέλλια πήρε την ονομασία της από τον ποταμό Σαγγάριο. H ονομασία της Γιάλοβας, θεωρείται από πολλούς ότι είναι είναι σύνθετη, από τον ελληνικό αιγιαλό και την τουρκική οβά (καθαρός, ομαλός). Ο Νισανιάν αναφέρει oτι η Γιάλοβα είναι χτισμένη πιθανόν στην θέση των αρχαίων Πυλών και της Πυθίας. Από άλλες πηγές ξέρουμε ότι ανήκε στην διοίκηση της Νικομήδειας, και πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923 είχε 1025 κατοίκους εκ των οποίων οι 520 ήταν Έλληνες, 275 Αρμένιοι και οι υπόλοιποι Τούρκοι. Οι Έλληνες την αποκαλούσαν επίσης και Δρέπανο ή Δρεπάνι. 

 

Η τουρκική Μπούρσα είναι η Προύσα, η τέταρτη σε πληθυσμό πόλη της Τουρκίας. Ο Νισανιάν εκτιμά ότι κτίσθηκε κοντά στην αρχαία ελληνική Κίο και ότι η ονομασία έχει πιθανόν σλαβική ρίζα. Εντούτοις Έλληνες γλωσσολόγοι αναφέρουν ότι πήρε το όνομά της από τον βασιλιά Προυσία της Βιθυνίας περίπου το 200 π.Χ. χωρίς κανείς να είναι βέβαιος όμως για την γλώσσα που μιλούσαν τότε οι Βιθυνοί, λαός που εικάζεται ότι ήταν θρακικής προέλευσης. Όπως και να έχει, η ονομασία υπήρχε από το 200 π.Χ. μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια και παρέμεινε με παραφθορά μέχρι σήμερα. 

 

Η Μανίσα είναι η Μαγνησία του Σιπύλου, που είχε αποικισθεί το 900 π.Χ. από ελληνικό φύλο (Μάγνητες) προερχόμενο από το Πήλιο. Εκεί κοντά είναι και το Ινεγκιόλ, παραφθορά της ελληνικής ονομασίας Αγγελόκωμις, βασικό κέντρο της τουρκικής επιπλοβιομηχανίας πλέον, όπως και το Belocome, παραφθορά μάλλον της Βελοκώμης (και Βηλόκωμα), κοντά στο Bilecik. Για το Bilecik ο συγγραφέας πιστεύει ότι η ρίζα είναι σλαβική. Επίσης αναφέρει την Κιουτάχεια (στη βορειοδυτική ασιατική Τουρκία και αυτή), ως ονομασία που προήλθε από την ελληνική πόλη Κοτύαιον ή Κοτυλάειον, που ήταν και πατρίδα του Αισώπου. Οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Κοτύαιουμ/Cotyaeum. 

 

Η Σμύρνη 

 

Η Σμύρνη, για τους Τούρκους Izmir, η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της γείτονος, θεωρείται ως μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Μεσογείου. Στα 5000 χρόνια της ιστορίας της άλλαξε δύο φορές θέση, όχι όμως και όνομα. Η πρώτη Σμύρνη αναφέρεται από τον Στράβωνα ως Παλαιά Σμύρνη και η δεύτερη χτίστηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Με πιέσεις του Κεμάλ Ατατούρκ, όταν κάπως “ξεχάστηκε” η καταστροφή της Σμύρνης που είχε προκαλέσει διεθνή σάλο, οι ξένοι άρχισαν σιγά-σιγά μετά το 1930 να του κάνουν το χατίρι και να την αναφέρουν πλέον ως Izmir αντί για Smyrna που την ανέφεραν έως τότε. 

 

Η Αλικαρνασσός δεν άντεξε στο χρόνο ως ονομασία και λέγεται Bodrum στην Τουρκία, πιθανόν επειδή στην θέση της αρχαίας πόλης οι Ιωαννίτες είχαν χτίσει κάστρο του Αγίου Πέτρου. Από το “Πέτριουμ” φέρεται να κατέληξαν οι Τούρκοι στο Πέτρουμ και Πότρουμ και τελικά στο Bodrum, που σημαίνει πάντως και κελάρι και υπόγειο (μπουντρούμι). 

 

Για την επαρχία Μούγλων ο συγγραφέας γράφει ότι η χριστιανική επισκοπή ονομαζόταν Μόγωλα και στην αρχαιότητα υπήρχε εκεί ένας ελληνικός οικισμός ανάμεσα σε δύο μεγάλες ελληνικές πόλεις της περιοχής. Άλλοι λεξικογράφοι αναφέρουν ότι από την αρχαιότερη ονομασία Μόβωλλα προέκυψε τελικά το μεταγενέστερο αλλά πάντως ελληνικό Μογωλά που κατέληξε στο τουρκικό Μούγλα. Εκεί κοντά είχε γεννηθεί και ο Ηρόδοτος όπως αναφέρει ο Νισανιάν.

 

Στο βορρά και στον Εύξεινο 

 

Στη βόρεια ακτή της Τουρκίας, το Bartin θεωρείται ότι πήρε την ονομασία του από μία αρχαία ελληνική πόλη, την Παρθενία, ή από τον ποταμό Παρθένιο. Ήταν τμήμα του βιλαετίου της Κασταμονής, που με τη σειρά της ονομάζεται πλέον Καστάμονου από τους Τούρκους. Θεωρείται ότι ως τοπωνύμιο προέκυψε από παραφθορά της φράσης “Κάστρα Κομνηνών”, επειδή εκεί είχαν αγοράσει γη οι Κομνηνοί όταν ήρθαν από την Κόμνη.

 

Στον Εύξεινο Πόντο, η Σινώπη, που ιδρύθηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα από Μιλήσιους, προφέρεται Σινόπ. Πήρε το όνομα της από τη νύμφη Σινώπη, τη θυγατέρα του Ασωπού. Και η Σαμψούντα από Μιλήσιους ιδρύθηκε και ονομαζόταν Αμισός και Σαμισός. Το όνομα Σαμψούντα εικάζεται ότι προήλθε από την μεσαιωνική έκφραση είς Αμισόν και είς Αμισούντα, που σταδιακά έγινε Σαμσούν και Σαμψούντα, κατ’ αντιστοιχία του ‘είς την Πόλιν’. 

 

Η Giresun είναι η αρχαία Κερασούντα που ιδρύθηκε στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. από Έλληνες αποίκους από τη Σινώπη. Η Trabzon είναι η αρχαία Τραπεζούντα, που ιδρύθηκε το 756 π.Χ. από Ίωνες αποίκους και γνώρισε μεγάλη ακμή στα βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία Τραπεζούς αναφέρεται στο σχήμα του λόφου πάνω στον οποίο χτίστηκε και που είχε σχήμα τραπεζιού με δύο ρέματα στα αριστερά και δεξιά του. Η Ρίζα εξακολουθεί να ονομάζεται έτσι και παλαιότερα ονομαζόταν Ριζαίον και Ριζούντα, στα ριζά των βουνών. Η Μαλάτεια είναι η αρχαία Μελιτηνή. 

 

Στα ενδότερα 

 

Στα ενδότερα, η Αμάσεια, τουρκικά Amasya, είναι η πατρίδα του Στράβωνα και η ονομασία δεν είναι σαφές από πού προέρχεται. H Σίβας είναι η ελληνική Σεβάστεια και το Kayseri, η Καισάρεια. Η ονομασία της επαρχίας Konya και της πρωτεύουσάς της, προέρχονται από την βυζαντινή ονομασία Ικόνιο και Κόνιο στην τότε καθομιλουμένη. Άλλοι πιστεύουν ότι η ονομασία προέρχεται από τη λέξη “εικών” επειδή σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο ο Περσέας αφάνισε τους ντόπιους δείχνοντάς την εικόνα της Μέδουσας προτού ιδρύσει την πόλη. 

 

Για την Άγκυρα, όσο ελληνική και αν φαίνεται η ονομασία, δεν υπάρχει ομοφωνία. Ο Νισανιάν θεωρεί ότι είναι ελληνική, αλλά κάποιοι υποστηρίζουν ότι από την εποχή που ζούσαν εκεί Χιττίτες, υπήρχε ίσως εκεί ένα λατρευτικό κέντρο που λεγόταν Ankuwaš. Πάντως στην κλασική αρχαιότητα και κατά το μεσαίωνα λεγόταν Άγκυρα, λέξη πλέον ελληνική. Οι Οθωμανοί την προφέρανε μετά Ανγκόρα και Engürü. Το ανκορά επιβιώνει ως λέξη για είδος μάλλινου υφάσματος, αλλά οι Τούρκοι προφέρουν πλέον την πρωτεύουσά τους Άνκαρα. 

 

Στα νότια 

 

Τα Άδανα της Κιλικίας (Adana) ίσως πήραν το όνομά τους από έναν μυθικό ήρωα ονόματι Άδανο, αλλά αυτό αμφισβητείται. Πιθανόν η ονομασία να προέκυψε από τον μυθικό Δαναό και πάντως από τους Δαναούς. Στην ελληνιστική εποχή η πόλη ήταν γνωστή και ως Ἀντιόχεια τῆς Κιλικίας ή «Αντιόχεια η προς Σάρο». Η Αντιόχεια ονομάζεται από τους Τούρκους Antakya, αλλά είναι εμφανής η ελληνιστική ρίζα. Η Κιλίς ήταν η Κίλιζα στο Βυζάντιο και ίσως υπήρχε εκεί αρχαία πόλη με την ονομασία Κύρρος, όπου το “ρο” εγινε “λάμδα”. Η Έδεσσα δεν επιβίωσε ως ονομασία και έγινε Ούρφα. 

 

Η ονομασία της επαρχίας Μπουλντούρ – και Μπουρντούρ – στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία προέκυψε από το βυζαντινό Πολυδώριον. Το αρχαιοελληνικό της όνομα ήταν Λιμόβραμα και κατοικείται από το 6000 π.Χ. Η επαρχία Αντάλια, διατηρεί ουσιαστικά την ονομασία Αττάλεια, από το όνομα του Αττάλου – του ίδιου που έχτισε το 2ο π.Χ. αιώνα την φερώνυμη στοά στην Αθήνα.

 

πηγή

Share