Κυρίες και κύριοι, επ’ ευκαιρία της αποφράδος επετείου της Αλώσεως της Κων/λεως, από τους Οθωμανούς Τούρκους (29-5-1453)και της καταλύσεως της χιλιετούς Αυτοκρατορίας που ίδρυσε το 330 μ.Χ. ο Κων/νος (μεταφέροντας την έδρα από την Ρώμη στην Κων/λη), αντί να σας ιστορήσω την ίδια την άλωση που όλοι, λίγο-πολύ ,γνωρίζετε (κι αν όχι , μας την θυμίζουν κάθε χρόνο οι Τούρκοι με τις «φιέστες» τους, στα τείχη και στην Αγ. Σοφιά), θέλησα σήμερα να σας αναφέρω ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ, πριν από την άλωση. Και για καλύτερη κατανόηση και αποτύπωση των αιτίων τα χωρίζουμε σε 2 κατηγορίες: Τα Εσωτερικά και τα Εξωτερικά αίτια.
Α) ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΑΙΤΙΑ:
1) Εμφύλιοι Πόλεμοι. Η εποχή των Παλαιολόγων ήτο γεμάτη επαναστάσεις και εμφύλιες ταραχές. Έτσι, κατά του Ανδρόνικου Β΄εξηγέρθη ο εγγονός του (Ανδρόνικος Γ΄) που ο.. παππούς ήθελε να του στερήσει τον νόμιμο θρόνο. Οι επαναστάτες κατέλαβαν την Κων/λη μετά πολυετή πόλεμο (1321-1328) που ερήμωσε την Αυτοκρατορία. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός σφετερίζεται την εξουσία (το 1341) και βασιλεύει για 6 χρόνια, αντί του Ιωάννη Παλαιολόγου και διαιρεί έτσι τον Ελληνικό κόσμο στα δύο(με τους αριστοκράτες να υποστηρίζουν τον σφετεριστή και τον λαό τον νόμιμο βασιλέα 1347-1355), ώσπου ανετράπη με δόλο ο Καντακουζηνός. Ακολούθησαν οι καυγάδες του Ιωάννη Ε΄Παλαιολόγου με τον γιό του Ανδρόνικο (1376) και με τον εγγονό του Ιωάννη (1391), που ήθελαν να διώξουν τον..γέρο από τον θρόνο. Και δυστυχώς οι αντίπαλοι ζητούσαν, χωρίς κανένα ηθικό δισταγμό, βοήθεια απ’ όλους τους εχθρούς της Αυτοκρατορίας (!): τους Βούλγαρους, τους Σέρβους , τους Τούρκους!!! πληρώνοντας την συνδρομή τους με μεγάλες επιχορηγήσεις, ακόμα και με ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ (!) ανοίγοντας έτσι την πόρτα σ’ εκείνους που ονειρεύοντο την καταστροφή της. Κάθε πατριωτισμός και κάθε πολιτική εφυϊα είχε χαθεί μέσα σ’ αυτή την σύγκρουση των φιλοδοξιών.
2) Κοινωνικές και θρησκευτικές έριδες, που επιδείνωσαν τις πολιτικές διχόνοιες. Οι κατώτερες τάξεις εξεγείροντο κατά της αριστοκρατίας των ευγενών και των πλουσίων και επί 7 έτη (1342-1349) η Θεσ/κη , η 2η πόλη της Αυτοκρατορίας, είχε γεμίσει ταραχές, τρομοκρατία και αίμα, εξ αιτίας της εξέγερσης των Ζηλωτών. Επίσης η προαιώνια εχθρότητα μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων αύξαιναν την αναταραχή. Συγκρούσεις μεταξύ οπαδών και πολέμιων της Ένωσης των Εκκλησιών (σαν καλή ώρα σήμερα). Η παραμικρή ευκαιρία για επανένωση ξεσήκωνε την αντίθεση του Βυζαντινού εθνικισμού κατά της Δύσης, γνωστής ως έριδα των Ησυχαστών, που αναστάτωσε και διαίρεσε την Αυτοκρατορία για 10 χρόνια (1341-1351). Στην πραγματικότητα όμως ήτο η σύγκρουση του Ανατολίτικου Μυστικισμού (Ησυχαστές με υπέρμαχο τον Γρηγόριο Παλαμά), με τον Λατινικό Ορθολογισμό (με υποστηρικτές τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο, μαθητές του Αγίου Θωμά Ακινάτη, μυημένους στην σχολαστική διαλεκτική του).
3) Οικονομική και Στρατιωτική κρίση. Ο φόρος ακινήτων σε μια χώρα εντελώς κατεστραμμένη από τον πόλεμο απέφερε ανεπαρκείς πόρους στο θησαυροφυλάκιο. Κι από τότε που το εμπόριο της Αυτοκρατορίας είχε πέσει στα χέρια των Βενετών και Γενουατών, τα Τελωνεία μειώνονταν όλο και πιο γρήγορα. Η εξουσία είχε φθάσει στο σημείο να νοθεύσει το νόμισμα και να ενεχυριάσει τα κοσμήματα του Στέμματος. Τα Ταμεία ήσαν άδεια (όπως και σήμερα).
Η Στρατιωτική κατάπτωση ήταν εξίσου σοβαρή. Ο Στρατός αριθμητικά αδύναμος, απειθάρχητος και δυσκολομεταχείριστος, ανίκανος να υπερασπισθεί την Αυτοκρατορία. Οι μισθοφόροι επαναστατούσαν. Σέρβοι και Τούρκοι βοηθητικοί λυμαίνονταν και λεηλατούσαν ανελέητα την αυτοκρατορία. Αδυναμία και του Βυζαντινού Στόλου στην θάλασσα. Οι διάδοχοι του Μιχαήλ Η΄θεώρησαν περιττή δαπάνη την ανασυγκρότησή του και εγκατέλειψαν την κυριαρχία των ανατολικών θαλασσών στους στόλους των Ιταλικών Δημοκρατιών!!
Β) ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α) ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΣΕΡΒΟΙ
Οι Βούλγαροι επενέβαιναν στις Βυζαντινές υποθέσεις και απαιτούσαν μεγάλες εδαφικές παραχωρήσεις, εκμεταλλευόμενοι την υποστήριξη που πρόσφεραν στον Ανδρόνικο Β΄και στην Άννα της Σαβοϊας. Και με τις ασταμάτητες επιδρομές τους προκαλούσαν φρικτές καταστροφές στην Ελληνική ύπαιθρο. Οι Σέρβοι είχαν γίνει αντίπαλοι του Βυζαντίου κι είχαν επεκταθεί εις βάρος των Βουλγάρων και Ελλήνων, φτειάχνοντας έτσι το μεγαλύτερο κράτος της Βαλκανικής χερσονήσου. Ο Ουρός Α΄είχε κατακτήσει την άνω κοιλάδα του Αξιού (1272). Ο Μιλούτιν την περιοχή των Σερρών και της Χριστούπολης, κάνοντας πρόσβαση στο Αιγαίο (1283). Υπέταξε μετά την Οχρίδα, Πρέσπα και ολόκληρη την Δυτ. Μακεδονία. Εισέβαλε στην Βορ.Αλβανία (1296) και υποχρέωσε τον Ανδρόνικο Β΄ ν’ αναγνωρίσει όλες τις κατακτήσεις του. Ο Στέφανος Δουσάν ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Δυτ. Μακεδονίας (1334), την Αλβανία, την Ήπειρο, τα Ιωάννινα και μόνον η Χαλκιδική με την Θεσ/κη παρέμεινε στα χέρια των Βυζαντινών. Το 1346 ο Δουσάν εστέφθη επίσημα «Αυτοκράτωρ των Σέρβων και των Ρωμαίων». Το 1349 ίδρυσε στο Ιπέκ ανεξάρτητο Πατριαρχείο. Το 1355 επεχείρησε να καταλάβει και την Κων/λη, (κατακτώντας πρώτα την Αδριανούπολη και την Θράκη) αλλ’ ο ξαφνικός θάνατός του, ματαίωσε αυτά τα σχέδια.
Β) ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ.
Το 1326 η Προύσα έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών, που την έκαναν και πρωτεύουσά τους. Η Νίκαια υπέκυψε το 1329 και η Νικομήδεια το 1337. Το 1338 έφθασαν στον Βόσπορο, μετά από..πρόσκληση των Βυζαντινών(!!) που ζήτησαν την συμμαχία τους στις εσωτερικές τους έριδες. Το 1353 ο Καντακουζηνός (που από το 1346 είχε παντρέψει την κόρη του με τον Σουλτάνο!) αντάμειβε τις υπηρεσίες αυτού παραχωρώντας του ένα οχυρό στην Ευρωπαϊκή ακτή των Δαρδανελλίων! Το 1354 (1 έτος μετά) οι Τούρκοι εγκαθίσταντο στην Καλλίπολη. Το 1357 κατέλαβαν το Διδυμότειχο και την Τζουρουλού. Το 1361 ο Μουράτ Α΄κατέκτησε την Θράκη, κυρίευσε την Φιλιππούπολη και σε λίγο την Αδριανούπολη όπου και μετέφερε την πρωτεύουσά του(1365). Το 1371 οι Τούρκοι συνέτριψαν στην Μαρίτσα τους Νοτιοσλάβους και Βούλγαρους, πατώντας γερά πλέον στην Βαλκανική χερσόνησο. Το 1386 εισέβαλαν στην Αλβανία και το 1389 στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου κατέστρεψαν την Σερβική αυτοκρατορία κι έκαναν την Βουλγαρία Τουρκικό Πασαλίκι (1393).
Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος υποχρεώθηκε ν’ αναγνωρίσει την επικυριαρχία του Σουλτάνου, να του πληρώνει φόρο και να του προμηθεύει άνδρες, για να κυριεύσει την τελευταία θέση που κατείχαν ακόμα οι Βυζαντινοί στην Μ.Ασία, την Φιλαδέλφεια (1391). Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ το 1391-1395 απέκλεισε την Κων/λη και ταυτόχρονα εισέβαλε στον Μορέα (Πελ/σο). Το 1430 ο Μουράτ Β΄κυρίευσε την Θεσ/κη (την οποία οι Βενετοί είχαν αγοράσει από τους Ελληνες το 1423). Το 1444 στην μάχη της Βάρνας , σβήνει η Χριστιανοσύνη στην Ανατολή. Το Δουκάτο των Αθηνών υποτάχθη στους Τούρκους και το 1446 το Πριγκιπάτο του Μορέα υποχρεώθη να δεχθεί την επικυριαρχία του Σουλτάνου.
Γ) ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ.
Αντί να βοηθήσουν την άμυνα του Βυζαντίου, οι Λατίνοι της Ανατολής (Βενετοί και Γενουάτες), επιτάχυναν την καταστροφή του. Εγκατεστημένοι από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο στον Γαλατά, στην ακτή της Μ.Ασίας και στην Μαύρη θάλασσα οι Γενουάτες είχαν κλείσει στους Ρωμιούς όλους τους δρόμους του θαλασσίου εμπορίου. Οι Βενετοί, κύριοι του Αιγαίου Αρχιπελάγους, είχαν έδρες τους την Κων/λη και θεσ/κη. Βενετοί και Γενουάτες συμπεριφέροντο σαν κατακτητές. Αψηφούσαν τους Βυζαντινούς ηγεμόνες, επέβαλαν την θέλησή τους με την βία, γέμιζαν την πρωτεύουσα με ταραχές και φόνους, προκαλούσαν επαναστάσεις στην Κων/λη, οδηγώντας τις ναυτικές δυνάμεις τους ακόμα και μέσα στον Χρυσοκεράτιο κόλπο (1375), εξασφαλίζοντας με απειλές εδαφικές παραχωρήσεις και προνόμια και λεηλατώντας συνεχώς τους Έλληνες υπηκόους.
Ακόμα και κατά την τραγική στιγμή της Αλώσεως της βασιλεύουσας από τον Μωάμεθ Β΄τον Πορθητή, αυτοί πρώτοι πρόλαβαν και λεηλάτησαν ναούς και αρχοντικά των Ελλήνων και μετέφεραν τους θησαυρούς στη Βενετία και Γένοβα. Ο χρυσοποίκιλτος ναός του Αγίου Μάρκου στην piatza Venezia , κοσμείται ως σήμερα με τα λάφυρα και τους θησαυρούς του Βυζαντίου και της Κων/λης.
Το 1452 0 Μωάμεθ ο Β΄έστειλε στον Μορέα εκστρατευτικό σώμα, για να εμποδίσει τους Έλληνες Δεσπότες του Μυστρά να βοηθήσουν την Βασιλεύουσα. Και στις 5 Απρ.1453 άρχισε την επίθεση στην Κων/λη, με 160.000 στρατό, έναντι των 9.000 του Κων/νου. Παρ’ όλ’ αυτά οι δύο αρχικές επιθέσεις (18 Απρ. και 7 Μαϊου) αποκρούσθησαν επιτυχώς. Ακόμα και η αρχική επίθεση το ξημέρωμα της 29 Μαϊου 1453 απωθήθηκε 2 φορές. Όμως με τους γεννίτσαρους που έρριξε στην μάχη και πέρασαν την Κερκόπορτα χτυπώντας από πίσω τους αμυνομένους, ήρθε και το γνωστό πιά τέλος της Αυτοκρατορίας. Το τι ακολούθησε είναι, νομίζω, γνωστό σε όλους και δεν θ’ αναφερθώ στις σφαγές , τις λεηλασίες, τους βιασμούς γυναικών, παρθένων, παιδιών, καλογρεών .. ούτε και στα χαρέμια των πασάδων που γέμιζαν από Ελληνίδες και Βυζαντινές αρχόντισσες.
Τον χρόνο πίσω γύρισα και βρέθηκα στην Πόλη,
εκεί στην Βασιλεύουσα, στον Βόσπορο, στα τείχη
και μέσα στην Αγιά Σοφιά, των χριστιανών την Σκέπη
την μέρα που αλίσκετο από βαρβάρων στίφη,
από απίστων συρροές κι από εχθρών φουσάτα.
Κι είδα σφαγές και οιμωγές, θρήνους και μοιρολόγια,
χιλιάδες Τούρκους κι Άραβες με βία να σκοτώνουν
Βυζαντινούς και Έλληνες πάνω στις πολεμίστρες..
Δυό-τρείς χιλιάδες πολεμούν Βυζαντινοί στα τείχη
και πεντακόσιοι Κρητικοί μάχονται σαν λιοντάρια
με πείσμα, σθένος, δύναμη και παλληκαροσύνη!
Όμως μυριάδες οι εχθροί κι οι Έλληνες μια χούφτα,
δυό μήνες εκουράσθησαν μ’ ανέχειες και πείνα…
και λύγισαν σαν το δεντρί που μένει διψασμένο
και πέφτουν φύλλα και καρποί, μαραίνεται, πεθαίνει.
Βλέπω τα βόλια πού ‘ριχνε του Ουρβανού πομπάρδα
πάνω στα τείχη να χτυπούν και να τα καταστρέφουν.
Τα πλοία των Βυζαντινών να καίγονται στον Κόλπο,
ενώ τα Γενοβέζικα να φεύγουν με δικούς τους,
όπως τα Βενετσιάνικα που φόρτωσαν τον πλούτο,
πού ‘χεν η Πόλη του φωτός σ’ ανάκτορα και σπίτια.
Και βλέπω την Κερκόπορτα ν’ ανοίγουν οι προδότες
και να ορμούν Οθωμανοί μ’ αλαλαγμούς βαρβάρων,
ν’ ανοίγουν Πύλες των τειχών στ’ ασκέρια των Σελτσούκων
οπού σκοτώνουν άμαχους, γέροντες και γυναίκες.
Και ρέει αίμα εθνικό, σαν της βροχής ποτάμι
και βάφει τον Ελλήσποντο κι όλη την Προποντίδα,
τ’ αρχοντικά, τις εκκλησιές, τους δρόμους, τις πλατείες…
Κι είδα και νιούς να σφάζονται, μωρά μέσα στις κούνιες,
γυναίκες να βιάζονται και όμορφες παρθένες,
καλογριές και μοναχές και αρχοντοκυράδες
μπροστά στα μάτια συγγενών, συζύγων και παπάδων,
κι αγόρια νειά, μικρούτσικα να λυσσοσοδομούνται.
Και μέσα στην Αγιά Σοφιά τους χριστιανούς σφαγιάζουν
την ώρα που προσεύχονταν στην Παναγιά Υπερμάχο,
πριν πάρουν την μετάληψη από τον Πατριάρχη.
Πέφτουν πλειάδες οι νεκροί.. κι επάνω στα κορμιά τους
πατεί Μωάμεθ Πορθητής, στο άλογο καβάλλα…
κι αφήνει το σημάδι του σε κίονα του τρούλλου!
Και κλέβουν σκεύη ιερά και θεία ευαγγέλια…
Εικόνες καταστρέφουσι. Τα λάβαρά μας καίνε(!)
μαζί με τα κειμήλια και λείψανα αγίων.
Εικόνες οι περίτεχνες και οι σταυροί με ξύλο
καίγονται μέσ’ στο ιερό, για κρέατα που ψήνουν(!)
και τρών’ στην άγια τράπεζα(!) και πίνουν το κρασί τους
με τ’ άγια δισκοπότηρα(!) οι μιαροί κι αχρείοι..
Ως και τον παντοκράτορα που δέσποζε στον τρούλλο,
κι αυτόν τον καταστρέφουσι με τις χρυσές ψηφίδες…
Κι αφού φορέσαν άμφια, στολές Αυτοκρατόρων
(όμορφες, χρυσοκέντητες, μ’ αστραφτερά πετράδια)
ακόμα και στους σκύλλους τους και στ’ άλογα που ‘φέραν,
σέρνουν για σκλάβους μοναχούς και γέροντες και νέους,
για δούλους να πωλήσουσιν σ’ Ανατολής παζάρια…
Ομορφονιές τις παίρνουσιν οι Τούρκοι για χαρέμι,
για να γεννήσουν μπάσταρδα παιδιά, τους γεννιτσάρους(!)
και τους μικρούς μαζεύουσι , για ν’ αλλαξοπιστήσουν.
Παλάτια κι αρχοντόσπιτα και μαγαζιά εμπόρων
λεηλατούνται απ΄τα χρυσά και αργυρά τους σκεύη,
τα χάλκιν’ αντικείμενα, πολύτιμές τους πέτρες,
υφάσματα μεταξωτά και χρυσοκεντημένα…
Βλέπω και έναν βασιλιά, τον έκτο Κωνσταντίνο,
πού ‘ταν ο Αυτοκράτορας, γόνος Παλαιολόγων,
να μάχεται με το σπαθί, ωσάν τον Αχιλλέα,
με θάρρος, γενναιότητα, με δύναμη και ρώμη.
Κι όπως τ’ Ομήρου ήρωας, όμοια κι αυτός ντυμένος,
με πανοπλία σιδηρά και περικεφαλαία,
π’ άστραφτε και ανέμιζε, σαν χαίτη του αλόγου,
αφού αυτός δεν δέχθηκε προτάσεις του Σουλτάνου,
να φύγ’ οικογενειακώς προς του Μοριά τα μέρη,
για ένα ανεξάρτητο εκεί βασίλειό του…
Χτυπά δεξιά, χτυπά ζερβά ισλαμιστών τ’ ασκέρι,
μα τούτοι είν’ ατέλειωτοι κι εκείνος μοναχός του.
Και μ’ απελπιστική ματιά που γύρω του
δεν βλέπει Βυζαντινούς υπασπιστές κι Έλληνες πολεμάρχους,
βγάζει κραυγή π’ ακούγεται στου ουρανού το δώμα:
- Δεν έχει ένα χριστιανό εμέ να θανατώσει,
να μη συρθώ αιχμάλωτος σ’ Οθωμανών Σουλτάνο;!
Πισώπλατη την μαχαιριά δέχεται ‘πό τους Τούρκους…
Πέφτει ο λεοντόκαρδος και του Μυστρά καμάρι.
Σωριάζεται ως ο ήρωας, ο Αχιλλεύς, στην Τροία.
Κι η κεφαλή του στήνεται σαν τρόπαιο σε στύλο,
λάφυρο για τους άπιστους και δώρο στον Μωάμεθ.
Έπεσ’ η Βασιλεύουσα… Η Πόλις μας εάλω….
Κι ακούω κόσμο να θρηνεί και να μοιρολογιέται
για τον χαμό της Δόξας μας, για του Φωτός το λίκνο.
Το κράτος το πανίσχυρο, το χιλιοχρονισμένο,
η Αυτοκρατορία Βυζαντινών σήμερα κατελύθη
από τα λάθη ομοεθνών και πονηριές της Δύσης…
Φρίττω για όσα άκουσα κι οι οφθαλμοί μου είδαν
στου χρόνου πισωγύρισμα, στης άλωσης την μέρα.
…………………
Κι ως πάω ν’ απομακρυνθώ ‘πό ‘νείρου εφιάλτη,
ακούω πάλιν την φωνή του Αυτοκράτορά μας
ν΄ αντιλαλεί στεντώρεια ‘πό χρόνου τα φαράγγια
κι ουράνια σαλπίσματα να τηνε συνοδεύουν.
- Ξύπνησε Νεοέλληνα(!) και στήσου στις επάλξεις!
Ζώσου φυλής μας τ’ άρματα, τα βέλη, τις φαρέτρες
και αγωνίσου ηρωϊκά πάνω στις πολεμίστρες,
για την δική σου άλωση που τώρα συντελείται!
Γλώσσα, θρησκεία και δεσμός της οικογένειάς σου,
λαού αξιοπρέπεια και χώρας σου ο πλούτος
δέχονται μύριες ντουφεκιές κι αιμορραγείς(!), πεθαίνεις!!!
Ξύπνησε νεοέλληνα! Πολέμα για ζωή σου,
παιδιά, περιουσία σου κι Ελληνισμού την δόξαν.
Και φεύγοντας ο βασιλιάς, ράγισε την καρδιά μου..
*Ο λογοτέχνης και συγγραφέας Σπύρος Κατσούρης (γνωστός με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Ανακρέων Δαυλής ο Ρόδιος»), είναι βραβευμένος Ποιητής, νομικός, οικονομολόγος, πολιτειολόγος, δάσκαλος, αρθρογράφος, πρώην Τμ/χης Τραπέζης της Ελλάδος, Δ/ντής του Πολιτισμικού Μελάθρου Ρόδου, ψάλτης, συλλέκτης, ερευνητής κλπ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου