Τα ανθρώπινα αρχεία που αφορούν βραχυπρόθεσμες, καταστροφικές, γεωλογικές διεργασίες, κυρίως σε παράκτια ή ποτάμια περιβάλλοντα, και συναφή φαινόμενα στους ιστορικούς και προϊστορικούς χρόνους πρέπει να εκτιμούνται ως λειτουργίες σχετικές με την ένταση και τις επιπτώσεις αυτών των γεγονότων (και τις επακόλουθες καταστροφές) που προκλήθηκαν σε ανθρώπινους οικισμούς και τις ζωές (1).
Καταστροφικά γεγονότα, όπως πλημμύρες, σεισμοί, πυρκαγιές, ηφαιστειακές εκρήξεις, τσουνάμι οδήγησαν στην κατάρρευση αρχαίων πολιτισμών, ιδίως εκείνων που συμβάλλουν στη γέννηση μύθων και θρύλων, αντικείμενο μακροχρόνιας έντονης συζήτησης.
Υπήρξαν αρκετά χαρακτηριστικά παραδείγματα που αναφέρονται σε μυθολογικές πλημμύρες και τη σύνδεσή τους με φυσικές καταστροφές
Μακροπρόθεσμες, περισσότερο ή λιγότερο διαδοχικές, γεωλογικές διεργασίες και κλιματολογικές διακυμάνσεις έχουν πιο έντονη επίδραση στην ανθρώπινη ιστορία.
Οι ιστορικές αναφορές παρέχουν πολλές περιγραφές σχετικά με την πολιτιστική εξέλιξη με επαναλαμβανόμενο τρόπο. Τα γεω-αρχεία (δηλαδή, στοιχεία από τη γεωλογία, ιζηματολογία και γεωμορφολογία) και η ανθρώπινη καταγραφή (δηλαδή αρχαιολογία και ιστορία) θεωρούνται αρχεία – τεκμήρια των γεγονότων στο παρελθόν.
Αστρονομικά αίτια έχουν εισαγάγει σοβαρά φαινόμενα (θέρμανση, έντονες βροχοπτώσεις, μουσώνες, ξηρασίες) που επιβλήθηκαν στις αρχαίες κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφικής πρόσκρουσης μετεωριτών. Οι χερσαίες ανακατατάξεις και οι αστρονομικές επιπτώσεις εισήγαγαν μια μη γραμμικού χαρακτήρα ημιπεριοδική φύση (ακανόνιστες αυξομειώσεις με σποραδικά περιοδική εμφάνιση ίδιων φαινομένων) στον μετασχηματισμό της ανθρώπινης πολιτιστικής εξέλιξης και στην αναδιαμόρφωση της επιφάνειας της γης.
Η παροδική φύση γεωλογικών, γεωφυσικών και έμμεσων (προσεγγιστικών) κλιματικών δεικτών, καθώς και αστρονομικών φαινομένων εντός του ηλιακού συστήματος, παρουσιάζουν ένα ευρύ φάσμα ημι-περιοδικών συχνοτήτων ως μεταβλητοί και δραστικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, που, μαζί με τους ανθρωπογενείς παράγοντες, αναδιαμορφώνουν το ανθρώπινο πλαίσιο. Υπήρξαν αρκετά εμφανή παραδείγματα που αναφέρονται στους μυθολογικούς κατακλυσμούς και τη σχέση τους με φυσικές καταστροφές (2).
Φυσικοί και ανθρωπογενείς παράγοντες προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας
Η επιστήμη και η τεχνολογία πρέπει να αναπτύξουν τρόπους με άμεση εφαρμογή για την αντιμετώπιση των κλιματικών καταστροφών· να λύσει προβλήματα που προκύπτουν από αυτά και αποτρέπουν θανατηφόρες συνέπειες στο παρόν και στο εγγύς μέλλον.
Η ανθρωποκαινική (3) στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και κλιματολογικά επεισόδια είχαν καθοριστικό και εξέχοντα ρόλο στις ακτές και στους ανθρώπινους οικισμούς. Αλλούβια (4) ιζήματα, ιζηματογενείς αποθέσεις και τροποποιήσεις στην επιφάνεια της γης έχουν δραστικές επιπτώσεις στους αρχαίους οικισμούς. Αυτά τα φαινόμενα απομνημονεύθηκαν στη μνήμη των λαών ως πλημμύρες, κατακλυσμοί και ως θεομηνία εξ ουρανού. Παγκόσμια παραδείγματα καταστροφών που προέρχονται από την παράκτια Μεσόγειο, τη μεγάλη πλημμύρα του Gun-Yu στην Κίνα και εκείνα από τη Νότια Αμερική, τη Μεσοποταμία και τη Μέση Ανατολή και άλλες, αξιολογήθηκαν κριτικά με επιστημονική άποψη και επιστημονικές μεθόδους.
Οι τωρινοί καύσωνες μας δίνουν το έναυσμα να ανατρέξουμε το παρελθόν από την επιστημονική σκοπιά.
Τα περασμένα δεκάδες χιλιάδες χρόνια η ανθρωπότητα και ο πλανήτης μας γνώρισαν εξαιρετικά ακραία κλιματολογικά φαινόμενα σε μεγάλες χρονικές περιόδους. Οι επιστήμονες αναγνώρισαν αυτές τις εποχές ως παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις.
Η Γη και η ανθρωπότητα έχει βιώσει ψυχρές περιόδους (ανεπίσημα αναφερόμενες ως «εποχές των παγετώνων» ή «παγετώνες») και θερμές περιόδους («μεσοπαγετώδεις») σε κύκλους περίπου 100.000 ετών για τουλάχιστον το τελευταίο 1 εκατομμύριο χρόνια. Ο τελευταίος από αυτούς τους παγετώνες της εποχής των παγετώνων κορυφώθηκε περίπου πριν από 20.000 χρόνια.
Έτσι η τρέχουσα περίοδος που διανύουμε είναι η μεσοπαγετώδης και ξεκίνησε πριν περίπου 10-12.000 χρόνια. Μέσα σε κάθε τέτοια κλιματολογική περίοδο υπάρχουν αυξομειώσεις θερμοκρασίας σε τέτοιο βαθμό που να ονομαστεί η περίοδος του Μεσαίωνα Μικρή Εποχή των Παγετώνων (LIA), ένα κλιματικό διάστημα που εμφανίστηκε από τις αρχές του 14ου αιώνα έως τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι ορεινοί παγετώνες επεκτάθηκαν σε διάφορες τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένων των Ευρωπαϊκών Άλπεων, της Νέας Ζηλανδίας, της Αλάσκας και των νότιων Άνδεων, και οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες σε όλο το βόρειο ημισφαίριο μειώθηκε κατά 0,6 °C σε σχέση με τη μέση θερμοκρασία μεταξύ 1000 και 2000 μετά χριστό. Ώστε, το γεωλογικό αρχείο αποκαλύπτει ότι το κλίμα της Γης μεταβάλλεται τόσο καιρό όσο και ο πλανήτης μας, με φυσικές ψυχρές και θερμές φάσεις. Η Μικρή Εποχή των Παγετώνων έληξε μόλις το 1850. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τώρα βιώνουμε μια περίοδο θέρμανσης.
Το λεγόμενο Θερμικό γεγονός στην τρέχουσα μεσοπαγετώδη περιοδο (π.8000-4000 πριν από Σήμερα) συνίστατο σε αυξήσεις έως και 4 °C κοντά στον Βόρειο Πόλο (σε μια μελέτη, η χειμερινή θέρμανση ηταν 3 έως 9 °C και στο καλοκαίρι 2 έως 6 °C στη βόρεια κεντρική Σιβηρία). Η βορειοδυτική Ευρώπη παρουσίασε υπερθέρμανση, αλλά υπήρξε ψύξη στη Νότια Ευρώπη. Ενώ η μέση παγκόσμια θερμοκρασία κατά τη διάρκεια αυτής της θερμότερης περιόδου που η ακμή της υπολογίζεται σε 200 έτη (γύρω στα 6500 πριν από σήμερα), ήταν περίπου 0,7 °C υψηλότερη από τη μέση θερμοκρασία του 19ου αιώνα μετά Χριστό, αμέσως πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, και 0,3 °C ψυχρότερη. από τον μέσο όρο της περιόδου 2011-2019.
Τα επιστημονικά αποτελέσματα αποκάλυψαν επίσης ότι η θερμή περίοδος των παγετώνων του Ειμίου (5), μεταξύ 130.000 και 115.000 ετών, ήταν πολύ θερμότερη από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Στην πραγματικότητα, ήταν 8°C πιο ζεστό από σήμερα.
Οι ακραίες θερμοκρασίες σε μικρά σχετικά χρονικά διαστήματα ήταν και θα παραμείνουν φυσικά φαινόμενα τα οποία ακόμη αναζητούν επιστημονική εξήγηση πόσο μάλλον και πρόγνωση. Βραχυπρόθεσμες εκτιμήσεις γίνονται αλλά με αβεβαιότητες. Το κλιματικό σύστημα είναι πολύπλοκο και μη-γραμμικό, τα θερμοκρασιακά σκαμπανεβάσματα δεν προβλέπονται, αφού τα μοντέλα βασίζονται σε ένα πολύ ελάχιστο μελετημένο χρονικό διάστημα.
Τα (απρόβλεπτα) ακραία κλιματικά φαινόμενα είναι το αποτέλεσμα πολλών εσωτερικών (πυρήνας, μανδύας, φλοιός) παραγόντων του πλανήτη Γη, των κινήσεων της (περιστροφών, λίκνισης), της ηλιακής ακτινοβολίας και ηλιακού ανέμου, της εκάστοτε ατμοσφαιρικής σύστασης, των δυνάμεων βαρύτητας στο ηλιακό σύστημα και του κοσμικού ταξιδιού του πλανήτη στον γαλαξία μας. Η σημερινή Κλιματική μεταβολή δεν είναι πρωτόγνωρη στην ιστορία του πλανήτη μας και τους πολιτισμούς που φιλοξένησε αλλά προφανώς πρωτοφανής στους σημερινούς κατοίκους. Σε κάθε ανθρωπογενή ή φυσική δράση στο περιβάλλον ως φυσικό επακόλουθο υπάρχει ανάδραση από την ίδια την φύση (φλοιός -επιφάνεια Γης και ατμόσφαιρα). Όλα μετασχηματίζονται σε ένα διαρκές δυναμικό γίγνεσθαι, αφού η εξέλιξη των έμβιων όντων και άβιων αντικειμένων, ακολουθεί τα «πάντα ρεί και ουδέν μένει» μέσα σε ένα αείζωον πύρ.
Και η αστρονομική επίδραση….
Σήμερα, το ηλιακό σύστημα διανύει μια σχεδόν κυκλική διαδρομή γύρω από τον γαλαξία μας, διατηρώντας σταθερά 30.000 έτη φωτός μεταξύ μας και του γαλαξιακού πυρήνα που βράζει. Κάποτε υποθέσαμε ότι τα περισσότερα αστέρια παρέμειναν σε τόσο ήσυχες τροχιές για όλη τους τη ζωή. Η βόλτα μας μπορεί να γίνει πιο συναρπαστική. Οι χαρακτηριστικοί σπειροειδείς βραχίονες ενός γαλαξία όπως ο Γαλαξίας μας είναι κύματα υψηλότερης πυκνότητας, περιοχές όπου τα αστέρια και το αέριο βρίσκονται λίγο πιο κοντά μεταξύ τους από ό,τι αλλού στον δίσκο του γαλαξία μας. Η πρόσθετη βαρύτητα τους είναι συνήθως πολύ αδύναμη για να αλλάξει κατά πολύ την πορεία ενός άστρου, αλλά αν η τροχιακή ταχύτητα του άστρου τύχει να ταιριάζει με την ταχύτητα με την οποία περιστρέφεται ο ίδιος ο σπειροειδής βραχίονας, τότε η επιπλέον δύναμη έχει περισσότερο χρόνο για να δράσει (6).
Για δισεκατομμύρια χρόνια, η Γη βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο ταξίδι στο διάστημα. Καθώς ο πλανήτης μας στροβιλίζεται γύρω από τον ήλιο, ολόκληρο το ηλιακό σύστημα αναλαμβάνει ένα πολύ μεγαλύτερο ταξίδι, κυκλώνοντας το νησιωτικό μας σύμπαν κάθε περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια. Υφαίνοντας το δρόμο μας μέσα από το δίσκο του Γαλαξία μας, έχουμε παρασυρθεί μέσα από λαμπρούς σπειροειδείς βραχίονες, αντιμετωπίσαμε το σκοτάδι της Στυγός (7) των πυκνών νεφελωμάτων και γίναμε μάρτυρες του θεαματικού θανάτου γιγάντων αστεριών.
Πολλά από αυτά τα φαινόμενα μπορεί κάλλιστα να ήταν επιβλαβή, πέφτοντας θανατηφόρα ακτινοβολία στην επιφάνεια της Γης ή εκσφενδονίζοντας τεράστιες γαλαξιακές βολίδες ύλης στο μονοπάτι μας. Μερικές μπορεί να έχουν εξαφανίσει εκτάσεις ζωής, να έχουν γκρεμίσει ηπείρους ή να έχουν μετατρέψει τον πλανήτη σε πάγο. Άλλοι μπορεί να ήταν πιο καλοήθεις, ίσως ακόμη και να σπείρουν τους σπόρους της ζωής.
Μέχρι στιγμής, αυτό είναι εικασία αν και κάποιες αποδείξεις έχουν βρεθεί. Δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε ξανά το μονοπάτι μας μέσα από τη βαρυτική μάχη του γαλαξία, ακόμη λιγότερο να υπολογίσουμε ποια περιστατικά μας συνέβησαν πού και πότε. Στην ίδια τη Γη, τα πετρώματα της που ανακυκλώνονται συνεχώς από τεκτονικές πλάκες και αναδιαμορφώνονται από τη διάβρωση, ξεχνούν εντυπωσιακά τις προηγούμενες επιθέσεις από το διάστημα. Οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε τα δεδομένα από Δορυφορικά & Επίγεια συστήματα για το ταξίδι του ηλιακού μας συστήματός γύρω από το γαλαξία σε συνδυασμό με άλλες έρευνες στη γη μας ως μια ολιστική προσέγγιση που αντανακλά ένα πιο πραγματικό ενδιαφέρον και πράξη για αειφορία, μετριασμό και ανθεκτικότητα- στη προστασία των συνανθρώπων μας, των δασών, των χωριών, των πόλεων, τα παράλιων περιοχών. Έστω στοχεύοντας στο «μετριασμό καταστροφών, ανθεκτικότητα και αειφορία», στο πρώτο οφθαλμοφανές πρόβλημα της προβληματικής γεωμορφολογικής θέσης ενός οικισμού με το πέριξ οικοσύστημα!
Συνοπτικά για τη κλιματική αλλαγή και την πολιτική: Η επιστήμη του κλίματος πρέπει να είναι λιγότερο «πολιτικοποιημένη», ενώ οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να είναι περισσότερο επιστημονικές και άμεσα υλοποιήσιμες. Οι επιστήμονες πρέπει να αντιμετωπίζουν ανοιχτά τις αβεβαιότητες και τις υπερβολές στις προβλέψεις τους για την υπερθέρμανση του πλανήτη, ενώ οι πολιτικοί πρέπει να αντιμετωπίζουν με ψυχραιμία το πραγματικό κόστος και τα φανταστικά οφέλη των μέτρων πολιτικής τους. Τα κλιματικά μοντέλα έχουν ελλείψεις και δεν είναι αξιόπιστα ως εργαλεία πολιτικής. Αντί να περιορίζουμε το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι αυξημένο CO2 είναι ευνοϊκό για την φύση και την γεωργία. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη εντείνει τις φυσικές καταστροφές. Η πολιτική για το κλίμα πρέπει να σέβεται τις επιστημονικές και οικονομικές πραγματικότητες και να επικεντρώνεται στην ελαχιστοποίηση των πιθανών κλιματικών ζημιών μέσω της προσαρμογής με βάση αποδεδειγμένες και οικονομικά προσιτές τεχνολογίες.
Η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας αποψύχει το παγωμένο έδαφος της Αρκτικής, γνωστό και ως permafrost (μόνιμα παγωμένο έδαφος) στο βόρειο ημισφαίριο. Η διαδικασία αυτή απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα που έχει αποθηκευτεί σε αυτό για χιλιάδες χρόνια. Η εκτιμώμενη ποσότητα άνθρακα που είναι αποθηκευμένη στο μόνιμο στρώμα πάγου είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το συνολικό CO2 που εκπέμπεται από τους σύγχρονους ανθρώπους. Υπάρχουν στατιστικές ενδείξεις ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη εντείνει τυφώνες, πλημμύρες, ξηρασίες και άλλα παρόμοια φυσικές καταστροφές αυξανόμενης συχνότητας. Στο παρελθόν, δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για αύξηση των τρομακτικών φυσικών γεγονότων, αλλά συνέβαιναν σποραδικά. Ωστόσο, υπάρχουν άφθονες αποδείξεις ότι τα μέτρα περιορισμού του CO2 είναι εξίσου επιζήμια όσο και δαπανηρά.
Ομάδα 1609 καθηγητών ΑΕΙ απ’ όλο τον Κόσμο to 2023 τον Αύγουστο (8) αντιτίθεται σθεναρά στην πολιτική μηδενικού CO2 που προτείνεται για το 2050, καθώς την θεωρούν επιβλαβή και μη ρεαλιστική. Αντί για μετριασμό, συμβουλεύουν την Ευρώπη να επικεντρωθεί σε έργα προσαρμογής, καθώς η προσέγγιση αυτή είναι αποτελεσματική, ανεξάρτητα από τις υποκείμενες αιτίες της κλιματικής αλλαγής.
Κατά τη γνώμη μας, τα 83,7 δισεκατομμύρια δολάρια που δεσμεύτηκαν για τις ενέργειες της χρηματοδότησης για το κλίμα, (Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή το 2023, COP28) (9) και κάθε χρηματοδότηση που αφορά κινδύνους από το κλίμα, θα πρέπει διασυνδέονται με ουσιαστικές σημερινές ευρύτερες ερευνητικές κατευθύνσεις και μακροπρόθεσμους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Oι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να φέρουν πρακτικές προτάσεις για άμεση ανάπτυξη και σαφή εφικτά έργα προστασίας και δράσεις υλοποίησης σε κάθε χωριό, κωμόπολη και πόλη, σε πεδιάδες, σε πρανή, στα υψίπεδα και στις ακτές.
Η σύστασή τους προς τους Ευρωπαίους ηγέτες είναι ότι η επιστημονική κοινότητα θα πρέπει να εργαστεί για μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση του κλίματος, για καλύτερα αποτελέσματα.
Η επιστήμη του κλίματος πρέπει να είναι λιγότερο «πολιτικοποιημένη», ενώ οι πολιτικές για το κλίμα χρειάζονται για γίνουν πιο επιστημονικές
Από το ιστορικό μας αρχείο και την προϊστορική αξιολόγηση των κλιματικών αλλαγών, η επιστήμη και η τεχνολογία θα πρέπει να στοχεύουν σε ένα καλύτερο κόσμο. Η έρευνα για το παλαιοκλίμα είναι κρίσιμη για την κατανόηση του και για τις επιπτώσεις της παρούσας και της μελλοντικής αλλαγής του κλίματος, επειδή παρέχει ουσιαστική γνώση για τις προηγούμενες κλιματικές συνθήκες και τον τρόπο τα οικοσυστήματα ανταποκρίνονται στις περιβαλλοντικές παραλλαγές. Τα παλαιοκλιματικά αρχεία μπορούν να λειτουργήσουν ως «φύλακες» για την πρόβλεψη του μελλοντικών αλλαγών κλίματος με ανακατασκευή των φυσικών και βιολογικών συνθηκών του παρελθόντος. Αυτή η γνώση μπορεί να βοηθήσει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής στη λήψη αποφάσεων και στη διαμόρφωση πολιτικής.
Οι χρηματοδοτήσεις για βραχυπρόθεσμη έρευνα και μελέτες κλιματικής αλλαγής με τη προσφιλή χρήση επίκαιρων ορών (αειφόρα, ανάπτυξη, μετριασμός, ανθεκτικότητα, κλιματική αλλαγή, πράσινη ανάπτυξη, …πιασάρικων κατα την καθομιλουμένη) και προτάσεις μελέτης που μένουν είτε στο συρτάρι είτε αποτελούν μονόπλευρη οπτική γωνιά χρήζουν άμεσης αναθεώρησης. Οι υδρο-εδαφο-μηχανικές τεχνικές με διεπιστημονική συνέργεια (γεωπονία, αρχαιολογία κ.α) να χρηματοδοτούνται για ανασχεδιασμό με έργα υποδομών πρόληψης ακραίων κλιματικών φαινομένων η περιορισμό στο ελάχιστο των συνεπειών καταστροφής.
Ενώ η πολιτική θα πρέπει να στοχεύει στην ελαχιστοποίηση των πιθανών κλιματικών ζημιών, οφείλει να δώσει προτεραιότητα σε στρατηγικές προσαρμογής που βασίζονται σε αποδεδειγμένες και οικονομικά προσιτές τεχνολογίες και, θα λέγαμε, σε ανασχεδιασμό των μέσων ώστε στην πράξη να ελαχιστοποιηθούν οι κλιματικές ζημιές σε οικονομικό, πολιτιστικό και ανθρώπινο παράγοντα.
Προτρέπουμε να λάβουμε υπόψη την κλιματική αλλαγή ζήτημα ως ένα πολυπαραμετρικό σύμπλεγμα όπου η φυσική βάση περιλαμβάνει περισσότερη έρευνα σε επίγεια και αστρονομικά αλληλένδετα φαινόμενα (αρχή της αιτιότητας)
Παραπομπές
- Δημοσιευθέν εκτενές άρθρο στο Proceedings of the European Academy of Sciences & Arts (https://www.peasa.eu/site/article/view/22/50)
- Λυριντζης, Ι 2005. Αρχαιολογία και Περιβάλλον. Εκδ. Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α.Καρδαμίτσα
- Ανθρωποκαινο: είναι μια ανεπίσημη μονάδα γεωλογικού χρόνου, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πιο πρόσφατη περίοδο στην ιστορία της Γης, όταν η ανθρώπινη δραστηριότητα άρχισε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στο κλίμα και στα οικοσυστήματα του πλανήτη. Υπάρχει διχασμός επιστημόνων για το ποτε αρχιζει. Άλλοι θεωρούν από την γεωργική επανάσταση γύρω στο 10,000 πριν χριστό, ενώ το 2016, η Ομάδα Εργασίας για το Ανθρωπόκαινο συμφώνησε ότι το Ανθρωποκαινικό είναι διαφορετικό από το Ολόκαινο και ξεκίνησε το έτος 1950 όταν απογειώθηκε η Μεγάλη Βιομηχανική Επιτάχυνση, μια δραματική αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας που επηρεάζει τον πλανήτη.
- Αλλούβια: ποτάμια
- Η Eemian (ονομάζεται επίσης η τελευταία μεσοπαγετωνική, ή μεσοπαγετώνας), ήταν η μεσοπαγετώδης περίοδος που ξεκίνησε περίπου 130.000 χρόνια και τελείωσε περίπου πριν από 115.000 χρόνια
- Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, vol 336, p 785
- Η Στύγα (Στυξ) ήταν αρχέγονη χθόνια θεότητα, απεχθής και φρικαλέα, προσωποποίηση του ομώνυμου ποταμού του Άδη
- Παγκόσμια Κλιματική Διακήρυξη Αύγουστος 14, 2023. GLOBAL CLIMATE INTELLIGENCE GROUP, WWW.CLINTEL.ORG
- https://www.cop28.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου