Ανάμεσα στις “προφητείες” του Χάντινγκτον που μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι επαληθεύτηκαν σε μεγάλο βαθμό στη διεθνή πολιτική περιλαμβάνεται και η σημερινή σύγκρουση στην Ουκρανία. Από τα τρία σενάρια που προέβλεψε ο Χάντινγκτον για τις μελλοντικές εξελίξεις στην Ουκρανία, ενός επί της ουσίας ιστορικού cleftstate, τελικά εξελίσσεται σήμερα αυτή του πολέμου. Είναι ορατή η διάσπαση «σε δύο ξεχωριστές οντότητες κατά μήκος της πολιτισμικής συνοριακής γραμμής με την ανατολική πλευρά να συγχωνεύεται με τη Ρωσία» (σελ. 214).
Ανάμεσα στις ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις του Χάντινγκτον είναι ότι αν η Ρωσία, ως “κράτος πυρήνας” του ορθόδοξου πολιτισμού, δυτικοποιηθεί κατά κάποιο τρόπο ή διαμελισθεί, τότε αργά ή γρήγορα ο σλαβικός ορθόδοξος πολιτισμός θα πάψει να υφίσταται. Αυτή η άποψη είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένη και σε υψηλά πολιτικά κλιμάκια της Ρωσίας και βεβαίως την συμμερίζεται η ρωσική ορθόδοξη εκκλησία και η ρωσική κοινωνία. Γι’ αυτό και οι πολιτικές ελίτ της Ρωσίας διατείνονται σήμερα με τόσο εμφατικό τρόπο πως ο βασικός και μακροχρόνιος στόχος της Δύσης –όχι μόνο στην ρωσοουκρανική σύγκρουση– είναι ο διαμελισμός και η συρρίκνωση της Ρωσίας και η διαρπαγή του φυσικού της πλούτου.
Στο πλαίσιο αυτό της επιδιωκόμενης διάλυσης της Ρωσίας εντάσσεται τελευταία και η πρόσφατη απαγόρευση της ορθόδοξης ουκρανικής εκκλησίας από τον πρόεδρο Ζελένσκι. Να σημειωθεί επίσης ότι την επίσημη έναρξη του ρωσοουκρανικού πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου 2022 προηγήθηκε το 2018 η μεθοδευμένη από την ουκρανική κυβέρνηση απόσχιση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας –με τη συγκατάθεση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου και τις ευλογίες ΗΠΑ-ΕΕ– από το Πατριαρχείο της Μόσχας, διαρρηγνύοντας έτσι δεσμούς αιώνων. Αυτή η ενέργεια κλιμάκωσε περισσότερο την ρωσοουκρανική αντιπαράθεση που στη νεότερη εκδοχή της ξεκινά ήδη το 1991 με το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης.
Εάν εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ αναμένεται να φέρει την Ευρώπη σε ακόμα μεγαλύτερη περιδίνηση, δεδομένου ότι ο “αντιφατικός” αυτός Αμερικανός πολιτικός θα στρέψει το ενδιαφέρον του περισσότερο στην ανάσχεση της Κίνας στα πρότυπα της μεταπολεμικής ανάσχεση της Σοβιετικής Ένωσης, επιδιώκοντας έτσι την σταθεροποίηση της αμερικανικής ηγεμονίας. Το ενδεχόμενο αυτό όμως φέρνει πάλι πιο κοντά την πιθανότητα εξεύρεσης ειρηνικής φόρμουλας στο Ουκρανικό με την ορθόδοξη Ρωσία και την ταλαίπωρη Ευρώπη και πάλι πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Η ταυτοτική σύγκρουση των ΗΠΑ
Η μόνιμη μεταπολεμική διακήρυξη των ΗΠΑ ήταν πως «η αποφασιστικότητα της Αμερικής να υπερασπιστεί τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο, παραμένει ακλόνητη» και πως σήμερα ο κόσμος «καλείται να επιλέξει μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχισμού» (Νάνσυ Πελόσι, πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, 3-8-2022). Πέρα από τα όποια ιδεολογικά στοιχεία μιας τέτοιας θέσης, ο προφανής στόχος παραμένει η με ιεραποστολικό ζήλο παγκόσμια διατήρηση του “αμερικανικού μοντέλου”. Πράγμα που ουσιαστικά σημαίνει τη διατήρηση ή και την επέκταση της αμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων και της παγκοσμιοποίησης.
Είναι αλήθεια ότι ο Χάντινγκτον υποστηρίζει την ισχυροποίηση του ΝΑΤΟ και την εξασφάλιση της στρατιωτικής υπεροχής της Δύσης, στην βάση ενός “robust nationalism”, αντί για έναν “wimpy universalism”. Κάτι που θα απέκλειε μια οπισθοχώρηση της Δύσης και θα εξασφάλιζε τα συμφέροντά της, όμως, μέσα σ΄ έναν πολυπολικό και πολυπολιτισμικό κόσμο. Διαπίστωνε, όμως, ότι στο σημερινό ρευστό κόσμο, ο οποίος διαμορφώνεται μέσα σ΄ ένα πολυπολιτισμικό ιστορικό γίγνεσθαι με –σε μεγάλο βαθμό– ανυπέρβλητες πολιτισμικές διαφορές και συγκρούσεις, η ύπαρξη των ΗΠΑ ως σταθερής, δημοκρατικής και ισχυρότερης παγκόσμιας δύναμης εξαρτάται από την ύπαρξη μιας «ενιαίας αμερικανικής ταυτότητας».
Μιας ταυτότητας, που όπως διέβλεπε ο Χάντινγκτον, κινδυνεύει πλέον και από την σημερινή ελλιπή ενσωμάτωση-αφομοίωση των μεταναστών. Να σημειωθεί ότι το βιβλίο αυτό γράφτηκε πολλά χρόνια πριν, όταν έννοιες όπως woke, cancel culture, mee-too κλπ. περιορίζονταν ακόμα στους στενούς ακαδημαϊκούς κύκλους και μεταξύ των ακαδημαϊκών ελίτ και δεν υπήρχε η σημερινή ραγδαία εξάπλωσή τους. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που το μεταναστευτικό είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα της τρέχουσας προεκλογικής αντιπαράθεσης μεταξύ των Τραμπ και Χάρις που ενδεχομένως θα κρίνει και την εκλογική μάχη.
Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Χάντινγκτον, το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής “εσωτερικής κατάρρευσης” των ΗΠΑ θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα στη βάση τριών παραγόντων: moral decline, cultural suicide and political discinity. Πρόκειται για μια τάση, η οποία έχει τις απαρχές της ήδη στη δεκαετία του 1960, που μορφοποιήθηκε τη δεκαετία του 1970 και που είχε μια πρώτη κορύφωση τη δεκαετία του 1990. Τότε ήταν που παρουσιάστηκαν και οι πρώτες σοβαρές αντιδράσεις για τις μεταναστευτικές επιπτώσεις, οι οποίες δεν εκφράστηκαν τότε μόνο από τη Δεξιά (Πατ Μπουκάναν), αλλά και από ένα τμήμα του σοσιαλφιλελεύθερου κατεστημένου που έβλεπαν από τότε απειλές για την εθνική συνοχή των ΗΠΑ (Άρθουρ Σλέσινγκερ, Σάμιουελ Χάντινγκτον κ.α.).
Χάρτης: Φυλετική σύνθεση στις ΗΠΑ σε σχέση με το λευκό πληθυσμό
Δημογραφικές μετατοπίσεις
Ο χάρτης που παρουσιάζεται στο βιβλίο του Χάντινγκτον με τις απειλητικές δημογραφικές μετατοπίσεις σε βάρος της λευκής φυλής (σελ. 264) προϊδεάζει για μια μελλοντική κατάταξη των ΗΠΑ σε cleftcountry” (όρος που εισήγαγε ο Χάντινγκτον για τις χώρες με δύο ή και περισσότερους αντιμαχόμενους πολιτισμούς στο εσωτερικό τους) και φαίνεται να επιβεβαιώνει τις σημερινές εξελίξεις, όπως φαίνεται στον παραπάνω χάρτη. Ενώ πριν από περίπου δυο δεκαετίες η φυλετική σύνθεση στις ΗΠΑ ήταν περίπου 70% λευκοί και 30% μη λευκοί, σήμερα οι αναλογίες στενεύουν ραγδαία και σε μια εικοσαετία προβλέπεται να είναι 50-50. Αυτό το ενδεχόμενο έχει ήδη τεράστιο αντίκτυπο στην αμερικανική ψυχοσύνθεση και σίγουρα θα επηρεάσει και τις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές.
Εν τούτοις, ο Χάντινγκτον παραμένει αισιόδοξος. Υποστηρίζει την κατανόηση μεταξύ των πολιτισμών και την αποδοχή της διαφορετικότητας, καθώς θεωρεί ότι αυτό αποβαίνει τελικά υπέρ των αμερικανικών συμφερόντων. Όμως, παράλληλα υπερασπίζεται κοινωνικοπολιτικά και μια συγκεκριμένη εκδοχή της Δύσης και μια συγκεκριμένη αμερικανική ταυτότητα. Μια άποψη που στην εποχή της επέλασης της διαλυτικής woke κουλτούρας ενστερνίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό και ο φιλελεύθερος Φουκουγιάμα, ο οποίος τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να αποκαταστήσει το έργο του Χάντινγκτον, γράφοντας και ο ίδιος για το ταυτοτικό ζήτημα σαν τον καθοριστικό παράγοντα στις διεθνείς σχέσεις και στην κοινωνική συνοχή μιας χώρας όπως οι ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να μετατραπεί σε cleftstate, όπου δυο αντίθετοι κι ασύμβατοι κόσμοι θα είναι σε σύγκρουση.
Προφανώς μερικές από τις θέσεις του Χάντινγκτον αποδείχτηκαν ρηχές και κάποιες από τις πολλές προφητείες του εξωπραγματικές. Παρόλο αυτά το βιβλίο “Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης” εξακολουθεί εδώ και τριάντα χρόνια να είναι οδηγός για ναυτιλλομένους στα πελάγη του διεθνούς πολιτικού ρεαλισμού. Το παράδοξο είναι, όμως, ότι ο σημερινός χαοτικός κόσμος μοιάζει να βρίσκεται κοντύτερα στις φαντασιώσεις του 1990 μεγάλου μέρους της δυτικής διανόησης.
Το ιεραποστολικό όραμα του προέδρου Τζέφερσον μοιάζει να είναι ακόμα ζωντανό στην βαθιά Αμερική, κάποιοι ονειρεύονται ακόμα μονοκρατορίες με σημαία τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις “δυτικές αξίες”, κάποιοι άλλοι επιμένουν ότι βρίσκονται δικαιωματικά στη σωστή πλευρά της Ιστορίας, αφού δεν υπάρχει τέλος της Ιστορίας. Όμως, οι καιροί αλλάζουν αδιάκοπα και η ρήση “The West versus the Rest” δεν είναι σήμερα απλά μια πομπώδης φράση για τα ΜΜΕ, όπως τόσες άλλες, αλλά τείνει να γίνει μια επικίνδυνη πραγματικότητα για όλη την ανθρωπότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου